Unanu eta Zarautz, kantu batek loturik

2011-11-01

Kostakoa bata, mendialdekoa bestea. Gipuzkoan Zarautz, Nafarroan Unanu. Ia 100 kilometro daude herri batetik bestera. Baina lehen baino gertuago daude orain. Kantu batek elkartu zituen bi herriak. Josu Txapartegi Txapas irakasleak Unanuko hamaika toponimorekin abesti bat sortu zuenean hasi zen guztia; Zarauzko Salbatore Mitxelena ikastolako 6 urteko haurrei irakatsi zien abestia, eta autobusez Unanura joan ziren ondoren haurrak, toponimo horien kokagunera, hain justu, ­apirileko egun eguzkitsu batean.

 
 
Joxe Agustin Gartziandiaren liburu batean izan zuen Txapasek Unanuko 50 bat leku-izen horien berri. Duela ia 30 urte idatziriko liburu hartan, umetako gauzak kontatzen zituen Gartziandiak, Unanuri buruzko gauzak, ipuinak, istorio zaharrak… Eta lan horretan ageri ziren leku-izenekin kantu bat egitea bururatu zitzaion Txapasi, leku-izen politak iruditu baitzitzaizkion. Lehenik, “s”, “ts” eta “tx” txistukari frikari eta afrikariak zituzten leku-izenak aukeratu zituen abestia osatzeko, baina, motzegi gelditzen zitzaionez, beste hots batzuk zituzten izenak ere erabili zituen kantuan. Toponimo horiez gain, Unanuko inauterietako Mamoxorroei buruzko kantu bateko ahapaldi bat ere erabili zuen Txapasek, kantu berria sortzeko.
Handik aurrera, ideiak sortzen hasi ziren: lehenik, ahapaldi bat irakatsi zien 6 urteko haurrei, eta, gero, pentsatu zuten Unanura joatea kantatzera. Kantu ­osoa ikas zezaten, hitzak etxera eraman zituzten haurrek, eta, irakasleek azaldu zutenez, gurasoak guztiz harrituta gelditu ziren, haurrek ikasi beharreko ­abestia 50 leku-izeneko zerrenda bat baitzen ia-ia! Hilabetean ikasi zuten haurrek abestia, oso-osorik, igerilekurako bidean abesten baitzuten haurrek.
Zarauztik Unanura eginiko bisitaldian, herriko adineko jendeari kantatu nahi zioten haurrek, beren herriko oroimena ekarri nahi zieten gogora, eta ea zenbat toponimo oroitzen zituzten jakin nahi zuten. Baina, adinekoekin ­egingo zuten jolasaz gain, haurrekin ere partekatu nahi zuten kantua zarauztarrek. Alabaina, Unanu 100 bat biztanleko herria da, eta lau ume bakarrik daude herrian; ondorioz, Etxarri Aranazko eta Arbizuko ikastetxeetako haurrekin partekatu zuten eguna gipuzkoarrek, bi ­ikastetxe horietara joaten baitira Unanuko lau umeak.
Lehenik, Etxarrin abestu zuten hainbeste prestatu zuten kantua, eta hango eskolako haurrei galdetu zieten abestian aipatzen zituzten 50 toponimoetatik zein ezagutzen zituzten; horietatik 12 ezagutu zituzten haurrek. Etxarriko eskolakoek bertsoa eta ikastolakoek kopla eskaini zizkieten bisitan etorri zitzaizkien umeei.
Azkenik, Unanura iritsi ziren, izenez haurrentzat horren ezagun bilakatu ziren lekuetara, hain justu. Han, Arbizuko ikastolako haurrak eta gurasoak zain zituzten, eta unanuarrak ere bai, noski, herritar guztiak baitzeuden gonbidatuta arratsaldeko lehen orduan herriko ­elizan egingo zen ekitaldira. 
Gartziandiaren liburuan jasotako ­Unanuko 50 leku-izenekin Txapasek sorturiko abestia kantatu zieten haurrek herritarrei, eta, horren ondoren, adinekoei galderak egin zizkieten umeek, bai leku izen horiei buruz eta baita herriko euskalkiari edota ohiturei buruz ere. ­Adinekoek 50 leku-izenetatik 50ak ezagutzen zituzten, eta gustura erantzun zieten 6 urteko haurrek egin zizkieten galderei.
Horren ondoren, Mamoxorroak sartu ziren elizan. Mamoxorroak Unanuko inauterietan bakarrik agertzen dira, baina salbuespen berezia egin zuten, kantuaren bidez dei egin baitzieten haurrengana agertzeko. 
Nafarroako mendialdetik ostera ere Zarauzko kostara eramango zituen autobusa hartu aurretik, beste hainbat kantu eskaini zizkieten Zarauzko haurrek unanuarrei, eguna amaitzeko, eta, maskor eder batekin batera, Txapasek sorturiko abestiaren hitzak ­eta partitura eman zizkioten Unanuko herriari. 
Kantu bat, bi herrien arteko ezagutza eta oroimen ederra utzi zizkieten parte hartu zuten ikasle-irakasleei eta ­unanuarrei. 

2011-11-01