Pedagogiaren arloan egin duzun ibilbide zabala kontuan izanik, eta uneotan Cuadernos de Pedagogía hezkuntza-aldizkariko zuzendari izateak eman diezazukeen ikuspegitik, gaur egun zein dira zure ustez hezkuntzak dituen erronka nagusiak?

Oraintxe bertan eraldaketa kultural baten atarian gaudela iruditzen zait, alegia, gure kultura aldatzeko premia larria daukagu, eta zentzu horretan hezkuntzak paper oso garrantzitsua jokatzen du.

Eraldaketa kulturala diozunean, zertaz ari zara? Zein norabidetan aldatu behar genuke kultura?

Mendebaldeko gizakiok dugun kontzientziaren eraldaketaz ari naiz. Gure kontzientzia, historian zehar, naturatik urruntzen joan da eta horrek sekulako krisia eragin du. Nire ustez, espezie gisa, inoiz izan dugun krisirik larriena ari gara bizitzen, gure biziraupena arriskuan dagoelako. Krisi horri aurre egingo badiogu sekulako aldaketa daukagu egin beharra eta aldaketa  horrek gure kontzientzietatik hasi beharko luke. Theodore Roszak ekopsikologiaren sortzaileak duen teoriarekin bat egiten dut nik. Ekopsikologiak 25 urte baino ez ditu eta ekologia giza psikearekin uztartzen saiatzen da. Izan ere, psikologiak beti gizakiaren gainean jardun du, baina ingurunea ahaztuta. Natura existituko ez balitz bezala garatu da psikologia, gizakiok ingurumenarekin zerikusirik izan gabe biziko bagina bezala. XIX. mendean, Mendebaldeko zibilizazioaren baitan, sendotu zen zientzia da psikologia, eta ez dugu ahaztu behar zibilizazio hori pixkanaka naturatik urruntzen joan dela, eta egitate horren arabera joan dela osatzen Mendebaldeko gizakion kontzientzia. Roszakek, kontzientzia horretan natura txertatzea proposatzen du. Eta, kontzientzia horren eraldaketan eskolak sekulako garrantzia hartzen du. Izan ere, eskolak kontzientzia horiek hezten ditu marko kultural baten barruan. Gure kulturan giza kontzientzia gainontzeko errealitatetik bereizita balego bezala hautematen da. Hortaz, Roszakek dio, nahitaezkoa dela gizakiak bere kontzientzia zabaltzea eta natura kontzientzia horren parte egitea. Hala, naturaren suntsiketa geure txikizioa bailitzan hautemango dugulako, eta ondorioz, mundua suntsitzeari utziko diogulako.

Munduaren suntsiketa etetea… ez al da eskolarentzat erronka handi samarra?Izan daiteke, baina irakasleei ematen dizkiedan formazioetan nik puntaren puntan jartzen dudan helburua horixe da. Irakasleok konturatu behar dugu naturaren kontzientzia berreskura-tzeak zer-nolako garrantzia duen. Zientifikoki probatuta dago pertsonok natura barne hartzen duen kontzientzia zabal horrekin jaiotzen garela, baina zer gertatzen da? Heziketak kontzientzia horri etengabe mugak jartzen dizkiola.

Adibiderik jar dezakezu?

Amazonaseko oihaneko tribu bateko ume bati autorretratu bat egiteko eskatzen badiozu, paisaje oso bat marrazten du. Aldiz, gure kulturako haur bati gauza bera eskatu eta giza irudiaren antzeko zerbait egingo du. Zergatik? Eskolan, denbora askoan zehar, giza irudi hori nola marraztu erakutsi diotelako, uste baitugu norbere gorputzaren irudi ona eraikitzeko marrazki hori egiten jakitea oso inportantea dela. Gure kulturan hezten dugun kontzientzia norbere gorputzera, norbere pertsonara, norbere egora… mugatzen den kontzientzia bat da. Baina, kontrara, ez dugu taldeko kontzientziarik lantzen, alegia, izaki bizidun guztiak barne hartuko dituen kontzientziarik ez daukagu. Beraz, nik eraldaketa kulturalaz hitz egiten dudanean, espezie gisa bizirauten lagunduko digun eraldaketa batez ari naiz, planeta suntsitzeaz gain, gizakion izate naturala ere txikitzen ari baikara.

Eraldaketa kultural horretarako, zer-nolako hezkuntza behar dugu?

Eraldaketa kultural horretan hezkun-tzari posizionatzea tokatzen zaio, hezkuntza ez delako kontu teknikoa, politikoa baizik. Eta politikoa denez, hezkuntza lortu nahi dugun gizarte horren zerbitzura jarri behar dugu. Beraz, zer izan nahi dugun erabaki behar dugu: transgizakiak izan nahi dugu? Postgizakiak? Edo gizakiak izaten eta planeta honetan bizitzen jarraitu nahi dugu? Eta heziketa mota hori haurrentzat soilik ez, helduontzat ere nahi dut nik, hezkuntza eraldaketa delako, baina ez umeentzat bakarrik, baita helduontzat ere. Hezkuntza gizartearen eta bizitzaren eraldaketa bezala ulertzen dut nik.

Helburu horiei begira egon beharrean, ez ote gaude arduratuago krisi ekonomikoaz, lan merkatuaz edota etorkizunean gaurko ikasleek izango duten egoeraz?Bai eta horixe da LOMCEk esaten duena ere: merkatura egokituko diren haurrak hezi behar ditugula. Eta egia da, denok kezkatzen gaitu gure umeen etorkizunak. Inork ez dugu nahi gure seme-alabak, egoerak behartu dituelako, atzerrira joaterik. Hemen sortu nahi dugu haientzat etorkizun oparo bat. Baina, etorkizun hori izan dezaten, trukean zer ari zaigu eskatzen sistema? Umeak doktrinatzeko, euren haurtzaroa bizitzen ez uzteko, errendimenduaren logika haurren muinean txertatzeko… Baina langile onak baino lehen, pertsona onak behar ditugu, pertsona osoak, aita, ama, senide, lagun, herritar… onak. Eta dudarik gabe, langile onak izango dira. Baina langileen aurretik pertsonak hezi behar ditugu. Gure kulturan badirudi eskolan ordu mordoa eserita egoteagatik, ariketa guztiak egiteagatik, etxerako lanak txintxo betetzeagatik, nota onak ateratzeagatik, eskolaz kanpoko ekintza askotan parte hartzeagatik… etorkizunean lana izango dutela haurrek eta diru asko irabaziko dutela. Hala sinetsarazi digute, baina hori ez da egia. Orain dela egun batzuk, Madrilgo auzo txiro bateko mutiko batekin hizketan ari nintzela, galdetu nion ea zergatik egiten zituen etxerako lan guztiak zintzo-zintzo eta zera eran-tzun zidan: “Etxerako lanak egiten ez baditut handitan eskalea izango naizelako eta banketxeren bateko atarian lo egin beharko dudalako”. Nire etxe ondoan, garai batean banketxe izandako eraikin batean eskale bat bizi da. Egunero igarotzen naiz bere aldamenetik, eta, benetan, tentazioa izaten dut txikitan etxerako lanak egiten ote zituen galdetzeko.

Kontzientziaren, kulturaren eta eskolaren eraldaketa aipatu dituzu. Eskolari “erabateko buelta ematea”… nola egiten da hori?

Eskola errealitatetik erabat apartatutako tokia da. Baina pertsona batek kuriositatea senti dezan eta ikas dezan estimulurik onena errealitatea da. Zer gertatzen da, ordea, eskolan? Errealitaterik ez dagoela. Errealitate guztia eskolatik kanpo dago. Eskola mundutik erabat bereizita dago, guztiz artifiziala da, eta gauza abstraktuekin ikasten da. Beraz, eskolak egin behar  duena da mundura ireki, errealitateari ateak zabaldu, ahal duen modu guztietara. Adibide bat jartzearren, egin daitekeen ekintza garrantzitsuetako bat patioak eraldatzea da. Espazio berdeak behar ditugu haurrak dauden tokitik gertu. Beraz, patioak belardi, baratze, parke… bihur ditzakegu. Horrekin batera, eskola barnean paretaren bat edo beste bota eta umeei modu librean zirkulatzeko aukera eman diezaiekegu. Eta ondoren ikaskuntza beste modu batera planteatzen hasi behar dugu: “Hau da nire helburua eta hori lortzeko hau eta hau egin behar dute haurrek” pentsatu beharrean, zera pentsatu behar dugu: “Hau eta hori egiten dute haurrek, beraz, hau eta hura ari dira ikasten eta garatzen”.    Nik uste dut badagoela aldaketaren kontzientzia eta ari direla urratsak ematen. Hezkuntzaren helburua argi izanez gero —pertsonak formatzea—, eskola bakoitzak bilatuko du helburu hori lortzeko bidea nola egin. Eskolak daukan gauza onetako bat da komunitatearena dela, alegia, ez dela inoren jabetzakoa. Eskola ezin da administrazioarena izan, ezin da irakasleena izan, ez zuzendaritzarena, eta ezta jabetza pribatukoa ere. Hori bai, eskolaren helburuak ezin dira eztabaidan jarri, gero komunitateak erabakiko du helburu horiek lortzeko bidea nola egiten duen. Horretan guztian, noski, eskolen gestioa gertukoa izateak lagunduko lukeela uste dut. Kudeaketa horrek orain dena baino askoz ere lokalagoa izan behar luke.

Probatu, aldatu, berritu... egin behar dugu, hortaz.

Bai, baina badago beste arrisku bat ere. Orain berrikuntza modan dagoenez, mundu guztiak berritzen du. Aurreko batean egunkari batean zera irakurtzen nuen: “Eskola magistrala izan ezik, egin iruditzen zaizuena. Edozer gauza, baina eskola magistralik ez”. Eta hori arriskutsua da, eskola magistrala ere beste erreminta bat delako eta zenbait testuingurutan oso erabilgarria. Hortaz, ematen duenez berrikuntzaren aldeko sekulako mugimendua dago, baina beste alde batetik irakaskuntzaren helburuak ez dira zalantzan jartzen, eta egiatan, horixe da eztabaidatu beharrekoa. Zein da eskolaren egitekoa? Soldatapeko langileak produzitzea? Edota eskolaren egitekoa da ikasleei oinarriz-ko heziketa ematea pertsonak onak, osoak eta kritikoak izan daitezen?  

Testuinguru horretan zein izan behar luke irakasleen rolak? Eta zein ezaugarri izan behar lituzke zure ustez irakasle on batek?

Bokazioa da nire ustez garrantzitsuena. Eskolan nago eskolan egon nahi dudalako? Eta hemen nago beste inon ezingo nintzatekeelako egon? Bi galdera horiei “bai” erantzuten diona irakasle ona izango da. Beraz, nik uste dut irakaskuntza bereziki bokazioan oinarritu behar dela. Eta hortik aurrera bokazioak ekar lezakeen guztian: gogoberotasuna, pasioa, entzuteko gaitasuna, denbora guztian ikasten aritzeko nahia…

Eta nola egituratu irakasle eta ikasleen arteko harremanak? Ez ote dira boterean oinarritzen?

Iruditzen zait irakasle eta ikasleen arteko harremana asimetrikoa dela, irakasleok ikasleen gaineko ardura daukagulako. Eta ardura horri ezin diogu muzin egin. Hori bai, harreman asimetriko horren barruan, ikasleari espazioa eman behar diogu bere bidea egin dezan, alegia, iniziatiba hartu eta bere autonomia gara dezan. Izan ere, gaur egun daukagun arazoetako bat da, haur askok kanpotik agindu edo bideratu ezean, ez dakitela zer egin. Egun osoa eta jarduera guztiak antolatuta edukitzera ohitu dira. Goizean eskolan daude, eta irakasleak erabat gidatzen dizkie jarduerak, arratsaldean eskolaz kanpoko ekintzak dituzte eta horietan gauza bera, eta azkenik etxean gurasoek esaten diete uneoro zer egin behar duten. Hortaz, azkenerako, galdu egiten dute eurek zer egin nahi duten jakiteko gaitasuna. Beraz, oreka bilatu behar da irakasleak gidatutako iniziatibaren eta umeak berak egin nahi duenaren artean.

Autoritate berri bat eraiki behar lukete irakasleek?

Autoritatea behar dugu, baina jada ez digu Generalisimoaren autoritateak balio. Gaur egun, autoritatea pertsona osoek daukate, hemen zergatik eta zertarako dauden dakiten pertsonek. Heldutasuna duten pertsona erreferenteak behar dituzte ikasleek, oso infantila den gizarte batean bizi baikara. Beraz, autoritate hori zerk ematen du? Pertsona osoa izateak, hankak lurrean dituena, esperientzia duena, balentriaduna, adoretsua… Uste dut irakasleok gehiegitxo funtzionalizatu garela eta iruditzen zait tekniko baino gehiago egile, sortzaile izan behar dugula. Garen horren eta egiten dugun horren sortzaile. Hezkuntzaren artisau-ikuspegia aldarrikatuko nuke nik, eta ez horrenbeste fabrikako produkzioaren ikuspegia. Izan ere, heztea ez da prozesu produktibo bat, ezta zientzia bat ere, heztea arte bat da.

Heziketa berdearen gaian sartuz, zure esanetan, aire zabalean jolastea eta naturarekin kontaktua edukitzea haurren oinarrizko eskubide bat izan behar litzateke. Haurrak etxean zein eskolan “atxilo hartuta” bezala daudela ere salatzen duzu. Zergatik da garrantzitsua aire librean jolas egitea eta naturarekin harremana izatea? Eta eskolak nola lagun dezake horretan?Hasteko eta behin, haurren osasun fisikoa aipatuko nuke. Inoiz ez ditugu eduki horrenbeste ume obesitate, miopia, alergia edota arnasa hartzeko arazoekin. Arazo psikologikoak ere —estresa, antsietatea, depresioa…— gero eta nabarmenagoak dira. Ezin aipatu gabe utzi garapen psikomotorrarekin zerikusia duten arazoak ere, hala nola, hiperaktibitatea, kontzentratzeko zailtasunak, edota irakurtzeko eta idazteko zailtasunekin zerikusia duten arazoak. Naturarekin kontaktua edukitzeak eta aire librean jolasteak arazo horiek gutxitu egin ditzakeela dioen hipotesi bat badago eta ni bat nator hipotesi horrekin. Giza espeziearen eboluzioan mugimendua oso lotuta egon da garunaren garapenarekin eta gizakiaren gaitasunekin. Horrexegatik diot haurrek ez dituztela jostailu konplexuak eta objektu gehiegi behar, baizik eta jolaserako espazioa behar dutela, naturarekin kontaktua, berdinkideekin harremana, jolas librea, eta intimitaterako uneak. Eta beti ezin dute helduaren begiradapean eta hark gidatuta ibili. Baina gaur egun errealitatea bestelakoa da. Historian zehar inork lortu ez duena, azken urteetan pantailek lortu dute: orduak eta orduak ematen dituzte haurrek geldirik, mugitu ere egin gabe pantailen aurrean. Eta hori baino gauza antinaturalagorik ez dago. Umeek egun guztia eserita pasatzen dute eta mugimendu falta hori izan litekeen gauzarik txarrena da haurren-tzat, mugitzea jatea edo lo egitea bezain garrantzitsua delako haientzat.

Pantailak haurren izateko modua aldatzen ari dira, hortaz. Oro har, zein eragin ari da izaten teknologia haurrengan? Nola erabili etapa ezberdinetan baliagarria izan dadin?

Teknologiarekin daukagun arazo nagusia da teknologiaren atzean negozio izugarria dagoela. Hortaz, gai honi lotuta, galdera bat izan behar dugu beti presente: Zergatik erosten ditugu ordenagailuak ikasleentzat? Zenbait enpresak negozioa egiteko premia dutelako eta administrazioa presionatzen dutelako ordenagailuak eros ditzaten? Edota benetan haurrek ordenagailu horiek behar dituztelako? Kontu hori mahai gainean jarri behar dugu. Diskurtso pedagogikoa, politikoa eta ekonomikoa bereizi egin behar ditugu, eta gauzak argi esan.Behin hori esanda, niri, adibidez, behin baino gehiagotan galdetu didate ea hiru urteko umeek tabletarik behar duten. Nik beti esaten diet hiru urteko ume batek dituen premien zerrenda egiteko eskatuko balidate, tableta ez nukeela jarriko ezta azken postuan ere. Izan ere, hiru urteko haur batek denbora behar du korrika egiteko, landareak ukitzeko, arearekin ibiltzeko, urarekin jolas egiteko, gurasoei musu emateko, jateko, lo egiteko… hori guztia egin behar badu, ez dauka tabletarekin ibiltzeko astirik. Hortaz, hiru urteko haur bat tabletarekin baldin badabil, egiteko premia duen beste zerbait egin gabe ari da uzten.

Baina gaurko umeen errealitatearen parte dira tabletak, mugikorrak eta ordenagailuak… horrekin jaio dira…

Natibo digitalez asko hitz egiten da. Badirudi gu immigranteak garela, eta gaurko haurrak natiboak direla. Baina hori ez da hala. Ez dut uste pertsona bat natibo digitala dela esan daitekeenik teknologia horren atzean zer dagoen ulertzen ez badu. Adin batetik goragoko umeekin landu daiteke ordenagailuen funtzionatzeko logika zein den, nola dauden barrutik eginda, prozesadore bat muntatzen ikas daiteke… eta hori bai, hori bada teknologia ulertzea eta natibo digitala izatea, baina umerik gehienak ez dira horretarako gauza. Kontua zein da? Teknologia-enpresek oso ondo dakitela gizakiaren garunaren eta instintuaren jokabideak nolakoak diren, eta beraz, edonork oso modu errazean erabiltzeko moduko gailuak sortzen dituztela. Eta horrexegatik, haurrak gailu horiek txikitatik erabiltzeko gai dira, baina horrek ez du esan nahi natiboak direnik. Izan ere, natiboak balira eurek egingo lituzkete programak eta eurek muntatuko lituzkete ordenagailuak. Eta hain zuzen ere, iruditzen zait gaurko ikasleek ordenagailuen atzean dagoen logika eta funtzionatzeko modua ikasi behar luketela. Alegia, teknologia eraiki-tzen ikasi behar lukete, eta ez soilik erabiltzen.

Eta, teknologiaren erabileraren fasean bagaude, zein irizpide izan ditzakegu kontuan?

Teknologiak gure bizitza zabaltzeko balio baldin badigu, nire ustez, ona da. Aldiz, gure bizitza mugatzen eta txikitzen badigu, txarra. Adibidez, Atlantikoaz bestaldean bizi den nire senide batekin komunikatzeko Skype erabiltzeak mesede egiten badit nire harremanetan eta plazera ematen badit, bada, ona da niretzat. Gauza bera gertatzen da jakintzaren arloan ere. Teknologiak jakintza zabalagorako atera irekitzen badit, hori onuragarria da. Gertatzen dena da jakintza zabalago horretan sartzeko, lehenik, ezagutza konkretua eduki behar dudala. Hortaz, teknologiak zuhaitz batekin harreman zuzena edukitzea eragozten badit, eta denbora guztian zuhaitzak pantailan ikusten aritu behar badut, orduan, bistakoa da, ezagutzeko eta harremanak izateko nire gaitasuna mugatzen ari dela. Edota, Facebook-en 4.000 lagun baldin badauzkat, baina gero kalera jolasera jaisteko lagunak falta bazaiz-kit, teknologia ez da ona niretzat, harremanak izatea, komunikatzea eta sozializatzea eragozten ari zaidalako. Horrexegatik, nire ustez oso aberasgarria da eskoletan teknologiaren inguruko eztabaida egotea: Teknologia, zertarako? Noiz bai eta noiz ez? Nola? Irakasle eta eskola  bakoitzak erabaki behar du bere irizpidea. Ezagutza pedagogikoa eta autoritate pedagogikoa edukitzea deitzen diot nik horri.

Eskola eta irakasle bakoitzak bere jardun pedagogikoa nolakoa izango den erabakitzeko autonomia behar duela aldarrikatzen duzu. Edozein kasutan, aholku orokorrik emango zenieke?

Gaur egungo ikasgela askok umeak zentzumenen mundutik isolatzeko zentroak ematen dute, eta hori oso kaltegarria da umearen ongizaterako eta garapenerako. Zentzu horretan iruditzen zait eskolak ikaskuntza baino lehenagokoa den kontzeptu bat bereganatu behar duela: ongizatearen kontzeptua, hain zuzen. Izan ere, umea ondo badago ikastea berez sortuko da. Alegia, ikaskuntza ongizatearen ondorio bat dela esan dezakegu. Ondo dagoen umeak, berez ikasten du, uneoro ari da ikasten. Izan ere, haurra bera da bere pedagogorik onena. Umeak oso ondo daki zer ikasi behar duen, baina horretarako ondo egon behar du. Umeek 12-14 urtera iritsi arte, egunean 2-3 orduz hizkuntzak edo matematikak lantzeko laguntza apur bat edukitzearekin nahikoa dute. Eskolako 2-3 ordu horiekin eta gainontzeko denbora guztia euren kasa jolasean igaroz oso ondo garatuko dira. Adin horretatik aurrera kontuak bestelakoak dira. Izan ere, garuna garatuago daukate eta jada prest egongo dira kulturarekin, historiarekin, soziologiarekin kontaktuan sartzeko, baina ordura arte, beste ezeren aurretik, lurrarekin egin behar du lotura hori. Gero etorriko da kulturarekin eta gizartearekin atxiki-tzeko garaia.

Baina umeei denbora luzez euren kasa jolasean uzteko —are gehiago kalean edo naturan— beldur handia dago: min hartuko duten beldurra, besteren batek kalte egingo dien beldurra, elkarrekin haserretuko diren beldurra, norbere haurra jazarria izango den beldurra, etxerako lanak egiteko astirik izango ez duten beldurra, etorkizunerako behar bezala prestatuko ez diren beldurra…

Bai sekulako beldurra dago, arrazoi sozialengatik, kulturalengatik eta baita ekonomikoengatik ere. Badago beldurraren negozioa deiturikoa ere eta horrek dirua mugitzen du. Baina kontziente izan behar dugu segurtasuna ez dela pasiboa, baizik eta aktiboa dela. Segurtasuna bestearekin harremanean norberak eraikitzen duen zerbait da. Gaur egun uste dugu etxean seguru egoteko alde guztietan kamerak jarri behar ditugula, poliziek kontrolatuta eduki gaitzaten. Baina hori ez da seguru egotea. Etxe inguruan seguru egongo gara gure bizilagunak ezagu-tzen ditugulako eta haiekin konfian-tzazko harreman bat eraiki dugulako, alegia, komunitate baten baitan segurtasunezko eremu bat sortu dugulako. Hortaz, segurtasun pasiborik ez da existitzen. Eta beste horrenbeste gerta-tzen da haurren kasuan ere. Niri 11-12 urte inguruko haur batek baino gehiagok zera esan dit: “Arrisku guztietatik babestu nahi gaituzte, eta gauza mordo bat ikastea eragozten ari zaizkigu”. Haur bat ez da seguru egongo kaskoa eta belaunetakoak jartzen dizkiozulako erortzean minik hartu ez dezan, baizik eta seguru sentituko da erortzen ikasten duenean eta erortzen dakiela sentitzen duenean. Alegia, norbera bere buruaren gaineko ardura hartzen doan heinean sentitzen da seguru. Beraz, gure haurrak modu pasiboan babesten ditugunean, funtsean, erabat babesgabe ari gara uzten. Haien ordez helduok egiten ditugunean hainbat gauza, edo eurek arriskurik izan ez dezaten ezer egiten uzten ez diegunean, egiatan, ez gatzaizkie ari inolako mesederik egiten, euren burua babesteko inolako estrategiarik ez baitute garatuko.

Beldurraren kultura horrek zer-nolako eragina du eskoletan?

Ni asko kezkatzen nauen kontua da, adibidez, jazarpenarena. Duela gutxi eskola batean patioen gaia ari ginen lantzen. Patio bat zeukaten “handientzat” eta beste bat “txikientzat”. Txikiak ez ziren inoiz handien patiora joaten eta zergatik galdetu genienean zera esan ziguten: “Handienera joaten bagara, akaso min emango digute”. Eta zein ondorio du horrek? Bada, bi haur eskolako patioan txakurkumeetara jolasean hasten badira, alegia, borroka-jolasean, helduok segituan jolasa eteten diegula eta esaten diegula, “ez, hori ez, min hartuko duzue eta”. Eta jolasa mozten diegu. Horrek guztiak asko kezkatzen nau ni. Izan ere, gure haurrak naturatik erabat urrunduta eta bakartuta egoteaz gain, taldetik ere bereizita daude. Gaurko umeek ez dute taldea bizitzen. Ez dakite talde naturala —adin diferenteetako umeak elkarrekin ibiltzea— esperimentatzea zer den. Adinka sail-katuta dauzkagu eta beldurra ematen die zaharragoekin ibiltzeak, akaso, min emango dielako, ez dute txikiagoekin ere jolastu nahi, badaezpada… baina zer da hau? Nik badakit jazarpen kasuak badaudela eta horiei konponbidea ematen saiatu behar dugu, baina fokua jazarpenean jartzea akatsa iruditzen zait. Pedagogian gabiltzanok ondo ezagutzen dugu Pigmalion efektua, eta fokua non jarri, hura indartzen dugu askotan. Alegia, tratu txarrez eta jazarpenaz soilik hitz egiten badugu, negatiboaz bakarrik, huraxe ikusiko dugu alde guztietan. Beraz, oso garrantzitsua iruditzen zait tratu onaz ere hizketan hastea, positiboan. Izan ere, tratu txarrez soilik hitz egiteak umeak taldetik ateratzera garamatza, taldea arriskutsua eta kaltegarria dela uste baitugu, eta ondorioz, gure haurrak bakartu egiten baititugu. Kontuan izan behar dugu, ordea, umeak beste kideen sekulako beharra duela, taldearen premia duela, pertsonok besteekin harremanean eraikitzen garelako. Badago asko gustatzen zaidan budista bat: Thich Nhat Hanh. Hark dio gizakia intergizakia dela. Hau da, gizakiak ez daukala izate propiorik, baizik eta izatea duela beste gizakiekin, animaliekin eta landareekin harremanean dagoen heinean. Hortaz, guk umeak ingurukoekin duen harreman hori moztu egiten badugu harentzat kaltegarria izango delakoan, pentsa zer astakeria ari garen egiten!

Pertsonek komunitatearen beharra dutela diozu. Zabal dezakezu ideia hori?Kontzientzia zabaltzearen ideiarekin lotzen dut nik hori. Alain Touraine soziologo frantsesak dio gaur egungo Mendebaldeko gizakia bakarrik dagoela eta bere burua besarkatuta bizi dela. Baina gizakion psikea ez dago horrela bizitzeko prestatuta, baizik eta beste pertsonekin eta ingurumenarekin harremanean bizitzeko dago eginda. Lotura horiek, askotan ikusezinak dira, baina hor daude. Adibidez, arnasten dugun airea landareetatik jasotzen dugu eta atzera ere bota egiten dugu, guk erabili ondoren, landareek aire hori garbi dezaten. Ez gara kontura-tzen baina hor oso lotura estuak egiten dira guztion artean eta horrek osotasun bat ematen digu izaki bezala. Beraz, gure izatea norbere burura soilik mugatze hori askorentzat gaur egungo bakardadearen eta ondoez psikiko askoren arrazoietako bat izan daiteke. Gure kontzientzia, izatez, askoz ere zabalagoa delako, komunitate osoa hartzen duelako bere barne eta baita natura bera ere.

Norbanako bezala garatzearen eta komunitateko kide gisa bizitzearen artean oreka bilatu beharko da, hortaz. Eskolak zer egin dezake horretarako?Azken urteetan sekulako indibidualismoa bizi izan dugu. Sistema kapitalistaren eskutik etorri da indibidualismo hori, baina gu guztiok izan gara horren parte. Izan ere, gizarte tradizionalean kontzientzia kolektibo hori askorentzat itogarria ere izan da. Kontua da, beste muturrera joan garela: komunitatea kartzela gisa bizitzetik indibidualismoa askatasun oso gisa bizitzera igaro gara. Orain oreka bilatzea dagokigu: pertsona norbanako oso izan dadin eta aldi berean giza komunitatearen nahiz komunitate naturalaren parte senti dadin. Oreka lortzea ez da erraza, baina nahitaezkoa da, baldin eta bizitza onak eduki nahi baditugu.