"Duela 30 urte baino okerrago gaude"
Urterik urte euskarari lekua kendu dio Iruñeko Udalak bere haur-eskola publikoetan, euskaraz bizitzeko eskubidearen eta kalitatezko hezkuntzaren kaltetan, Haur Eskolak Euskaraz Plataformak salatzen duen eran. HAZI HEZIrekin elkartu dira Ainhoa Jauregi eta Urko Gastearena gurasoak eta Nerea Urdiain eta Garikoitz Torregrosa hezitzaileak.
A
inhoa Jauregi iruindarrak Izartegi haur-eskolan ikasi zuen euskaraz, duela 30 urte, haren gurasoek Iruñeko beste puntatik Txantreako haur-eskolara eramaten zuten alaba, eurek etxean eman ezin zioten hizkuntza jaso zezan heziketagunean. Urko Gastearenak ere ikastetxean jaso zuen euskara, haren aitona-amonak euskaldunak baziren ere, gurasoek ez baitzuten euskara mantendu, eta ikastolara eraman zutelako ikasi zuen berak gure hizkuntza. Orain eurak dira guraso, eta biek ala biek Iruñeko haur-eskola euskaldunetan matrikulatzeko aukera egin dute, baina ezin izan dute euren nahia erabat bete: Beñat, Gastearenaren semea, euskarazko murgiltze-eredua eduki baduen Printzearen Harresi haur-eskolan matrikulatu ahal izan dute, baina ez euskarazko ereduan, gaztelaniazkoan baizik. Oier, Jauregiren semea ere, euskarazko eskaintza daukaten Iruñeko haur-eskola publikoetan plazarik gabe gelditu da eta Pottoka haur-eskola pribatu euskaldunean matrikulatu behar izan dute gurasoek. “Francoren garaiko egoera dirudi honek, gurasoek etxean euskaraz egiten diete haurrei eta beraiek eskolan gaztelania jasotzen dute”, dio tristuraz Gastearenak.
“Duela 30 urte baino okerrago gaude Iruñeko haur-eskoletan euskarari dagokionez; 30 urtean atzera egin dugu”. Hitz horiek Printzearen Harresi haur-eskolako zuzendari Garikoitz Torregrosarenak dira. Hits eta goibel, haserre eta kexu dira HAZI HEZIrekin elkartu diren familiak eta hezitzaileak, Jauregi, Gastearena, Torregrosa eta Printzearen Harresiko hezitzaile eta langile batzordeko kide Nerea Urdiain, 0-3 urte bitarteko haurrak Iruñeko haur-eskoletan euskaraz matrikulatzeko nahia eta eskaria egon badagoen arren, urterik urte euskarazko plaza gutxiago dagoelako hiriburuan, eta gurasoak euren borondatearen kontrara haurrak erdal ereduetan edo haur- eskola pribatuetan matrikulatzera behartuak daudelako. Ikasturte honetan, kasurako, Iruñeko Udalak erdira murriztu du euskarazko eskaintza duten haur-eskolen kopurua aurreko ikasturtearekin alderatuta: ditiko haurrentzako eta ibiltarientzako plazak 136 izatetik 61 izatera igaro dira.
2013an sortu zuten Haur eskolak Euskaraz Plataforma, gurasoek, sindikatuek eta Iruñeko euskalgintzak, eta 2019az geroztik bereziki galtzak bete lan izan ditu, Navarra Sumako Enrique Mayak alkatetza hartu zuenetik. Plataformaren aldarrikapen nagusiak euskaraz bizitzeko eskubidean eta kalitatezko hezkuntza jasotzeko eskubidean ardazten dira. Plataformako kidea da Jauregi, Oier jaio eta haur-eskola bila hasi zenetik: “Errealitate hau guztia ez dugu ikusten aurrean jartzen zaigun arte edo tokatzen zaigun arte. Nik errealitatea ikusi nuenean kolpe handia hartu nuen eta horregatik erabaki nuen Plataformako kide izatea”. Beste gurasoen, nahiz euskalgintzako kideen eta hezitzaileen hausnarketa eta argudioak entzunaz asko ikasi duela dio Jauregik, baita pedagogiaz ere. “Iruñean euskaraz bizi ahal izateko oraindik ere lan handia egin behar dugu gurasook baina, zorionez, bidean asko ikasten da, adibidez hezkuntzaz”. Jauregik argi dauka Udalaren erabakia politiko eta ideologikoa dela: “Euskara kendu nahi dute, argi dago —azaldu du—. Badakite 0-3 etapa zein garrantzitsua den pertsona baten hezkuntzan, eta badakite etapa horretan euskara bermatuko balute, ume horiek euskaraz bizitzen hasiko liratekeela. Hain justu horrexegatik hasten dira 0-3an euskarari espazioa eta denbora kentzen Iruñean, badakitelako haurra euskaraz hasten bada haur-eskolan, guraso horiek ere gerturatuko direla euskarara, eta gero seguruenik euskarazko eskolara eramango dutela haur hori, eta agian gurasoak eurak ere euskaltegira apuntatuko direla pixka bat gehiago ulertzeko... eta horrela euskararen mundu horretan sartuko liratekeela; oso mundu aberatsa eta polita da eta galtzen ari da. Oso ongi dakite noiz hasi mozten.”
Iruñean 16 haur eskola publiko daude, horietatik 11 udalarenak dira eta beste bostak Nafar Gobernuarenak. Joseba Asiron buru zela eta Udal Gobernuan agintea laukoak izan zuen garaian, euskarazko eskaintza zabaldu egin zen udal haur-eskoletan, azken 30 urteotako eskariari erantzunez. Aldiz, Navarra Sumak guraizeak sartu zituen udal gobernua hartzearekin batera, eta euskarazko plazak mugatu. Datorren ikasturtean bost haur-eskoletan soilik eskainiko da euskara; murgiltze-eredua soilik Txantrea auzoko Izartegi haur-eskolan (udalarena) egongo da, Sanduzelain eta Nuestra Señora de los Angelesen euskara eta gaztelaniazko eredu mistoa egongo da (Nafar Gobernuarenak dira bi zentroak), eta Goiz Ederren, Buztintxurin eta Printzearen Harresin (Udalarenak dira hirurak) ingeleseko jarduerak egingo dituzte, azken haur-eskola horretan, gainera, orain arte egon den euskarazko murgiltze-eredua galduko dute, bertako zuzendariak aurreratu duenez: “Lau haur-eskola izan gara euskarazko murgiltze-eredua eskaintzen genuenak eta oso harrera ona izan dugu beti, Printzearen Harresin beti bete dugu eskola eta Donibanen itxaron zerrenda izan dute haurrak euskaraz matrikulatzeko”. Euskararekin inolako atxikimendurik ez zuten gurasoek ere haurrak euskarazko haur-eskolara eraman ondoren Hegoaldera eraman dituztela azaldu du, euskaraz jarraitzeko. “Baina beren [administrazioaren] ideia Iruñea osorako euskaraz haur-eskola bat eta erdi uztea zen, eta horrek esan nahi du duela 30 urte genuena baino gutxiagorekin gelditzea, 30 urtean izan baititugu auzo berean bi haur-eskola euskaldun ere”.
Torregrosak dioen eran, Iruñea osoan euskarazko haur-eskola bat eta erdi uzteko erabakia aldatu eta bost haur-eskolatan mantentzea lortu badute gurasoen eta hezitzaileen aldarrikapen eta presioagatik izan da. “Ikaragarrizko lana egin du Plataformak azken bi urteetan kalean eta komunikabideetan, eta horri guztiari esker, gobernariek ezin izan dute euskarazko aukera kendu”, azaldu du Torregrosak. Hezitzaileek, halaber, greba egin zuten otsailaren 12an euren hezkuntza- ereduak babesteko, presio gisa. Familiek eta hezitzaileek argi dute, haatik, Iruñeko auzo bakoitzean euskarazko haur-eskola bat egongo balitz, bete egingo liratekeela, asko baitira euren seme-alabak euskaraz ikastea nahi duten familiak Iruñean. “Badakite familientzako erosotasuna eta gertutasuna faktore garrantzitsuak direla haur-eskola bat aukeratzeko garaian, eta euskaragatik Iruñea guztia kotxez gurutzatu behar baduzu, agian auzoan edo gertuen duzun gaztelaniako haur-eskola aukeratuko duzula; horregatik ez dute eskaintza auzo guztietara zabaltzen”, dio Jauregik. Hala izan da Gastearenaren kasua. Euskarazko aukera zeukalako eta gertutasunagatik eta alaba nagusia Printzearen Harresitik ehun metroa dagoen Hegoalde ikastetxean daukatelako aukeratu zuten Arrosadia auzoko haur-eskola, “alaba hemen eduki eta semea euskaragatik Arrotxapeara edo Txantreara eraman behar izatea ez zitzaigun egokia iruditzen berarentzat, haur txikientzat egunero 15-20 minutu autoan ibili beharra gehiegi iruditzen zitzaigun, eta gure gogoaren kontrara eta etsipenez, gaztelaniazko eredura ekarri beharra izan dugu”.
Hala ere, Jauregi eta Gastearenaren semeek jasoko dute euskara, gurasoengandik etxean. Mahaiaren bueltan kezka etxetik euskararen ezagutzarik jasoko ez duten familiek sortzen dute: “Gure kasuak gogorrak dira —dio Jauregik—, baina gure seme-alabek jasoko dute euskara etxetik. Baina badaude beren seme-alabak euskara ikastea nahiko luketen guraso erdaldunak, eta ez duten aukerarik izango. Horiek tartean galduko ditugu, zeren ume horiek ez baitute euskararekin inolako kontakturi izango, gurasoak erdaldunak direlako”.
Ingelesa eta doakotasuna
Euskarari lekua kentzeko aitzakia gisa ingelesa erabili du Udalak. Arrotxapeako haur-eskolan sartu zuten lehendabiziko aldiz ingelesa; “euskarazko eskaera handia zegoen auzoan, eta han sartu zuten lehendabiziko aldiz ingelesa, zerbait asmatu behar zutelako euskarari lekua mugatzeko, lehendik Arrotxapean gaztelaniazko beste bi haur-eskola egonda eta euskarazko eskari handia egonda, ezin baitzen ulertu hirugarren bat gaztelaniaz irekitzea”, dio Torregrosak. Iritzi berekoak dira mahaiaren bueltako beste hezitzaile eta gurasoak: “Garbi ikusten dena da Iruñean euskara kendu egin nahi dutela, eta edozein bide asmatzen dutela hori egiteko. Ingelesarena aitzakia bat da, moderno kutsua ematen diena”, esan du Gastearenak.
Hurrengo urtean Printzearen Harresin sartuko dute ingelesa, eta bost gela dituen haur-eskolan lau eredu izango dituzte: euskara hutsekoa, gaztelania hutsekoa, euskara ingelesarekin eta gaztelania ingelesarekin. “Horrek euskara kolokan jartzearekin batera, gure eredu pedagogikoa ere zalantzan jartzen du”, kezkatu da Urdiain. “Udalak dio ingeleseko jarduerak egin behar ditugula, eta guk aspaldi ez ditugu jarduerak egiten, haur bakoitzari banan banakako proposamen pedagogikoak egiten dizkiogu, ez ditugu proposamen gidatuak egiten, gure eredu pedagogikoa asko aurreratu delako, eta euskara murrizteko asmatu duten bide horrek hain aurreratua den eredu pedagogikoa bera zalantzan jarriko du”. Langileriaren ezegonkortasuna ere areagotu egingo dela dio Urdiainek, bi titulazio beharko baitituzte hezitzaileek, eta esperientziadun hezitzaileen aurrean ingeleseko titulua dutenak hobetsiko baitira, LEP Lan Eskaintza Publikoa egin bitartean. “Baina kaltetuenak haurrak izango dira, ama hizkuntza garatzen ari diren adinean hezitzaile berak bi hizkuntzatan hitz egitea ez da haurrentzat lagungarria izango”, gehitu du hezitzaileak. Iruñetik kanpo, Euskal Herri osoan eta harago ere ezaguna da Iruñeko haur-eskolen eredu pedagogikoaren prestigioa. “Kanpotik bisita asko izaten ditugu gure haur-eskolen eredua ezagutzeko, eta euskararekin eta, ondorioz, gure eredu pedagogikoaren kaltetan egiten ari diren mugimendu hauekin bisitan etortzen diren aditu guztiak harritzen dira”, azaldu du Torregrosak. Are gehiago, haur-eskoletako zuzendariek gutun bat zuzendu zioten Carlos Gimeno Nafarroako Hezkuntza kontseilariari, ingelesa sartzeak dituen kalteez eta funts pedagogiko gabeziez. Baina ez dute erantzunik jaso.
Datorren ikasturtean Iruñeko haur-eskolen hizkuntza- eta hezkuntza-ereduak kaltetuta aterako badira ere, hezitzaile eta gurasoek badakite ingeleseko nahiz gaztelaniako lerroak bete egingo direla datorren ikasturtean. “Plataformak eta hezitzaileek Nafarroako Hezkuntza kontseilariari eskaerak egin badizkiogu ere ez dugu erantzunik jaso, denbora pasatzen utziko dute badakitelako aurrematrikulazioa iristean zerrendak bete egingo direla, gurasook lan egingo badugu haurrak nonbaiten utzi beharko ditugulako, nahiz eta ez izan familiek nahi dugun hizkuntza-ereduan”, kexu da Jauregi. Gainera, datorren ikasturtean faktore berri bat egongo da Iruñeko Udalak kudeatzen dituen haur-eskoletan, doakoak izango dira. “Haur-eskoletako eskaintza arabieraz, txineraz edo japonieraz balitz ere bete egingo lirateke plaza guztiak, gurasoek behar dituztelako eta, are gehiago, doan ematen bazaie. Beraz, hurrengo ikasturteko matrikulazioan oinarritzen badira euren aldaketa justifikatzeko jokabide perbertsoa erakutsiko dute”, salatu du Torregrosak. Aldaketa horiekin guztiekin Iruñeko haur-eskolen proiektua kolokan ikusten du zuzendariak: “Bide honetatik, proiektua ez da gauza bera izango aurrerantzean. Inflexio-puntu batean gaude, eta ikusten dugun etorkizuna ez da polita”.
Udalak kudeaturiko haur-eskolak izango dira doakoak, Nafar Gobernuarenak ez. Doakotasunaz, ordea, ñabardura egiten dute mahaiaren bueltan dauden hezitzaile eta gurasoek. Izatez, berez, Iruñeko Udalaren abendura arteko aurrekontuetan onartua dagoen diru-laguntza bat da, urterik urte udaleko aurrekontuak bozkatzen direnean bozkatu beharko den diru-laguntza, eta ez hezitzaileek eta familia askok eskatzen duten “benetako” doakotasuna: “Orain arte errentaren arabera ordaintzen zuen familiek haur-eskola, beraz, justuagoa izango litzateke errenta baxuena dutenei dohainik jartzea (orain 90 euro arte ordaindu beharko dute hilean jantokiagatik) eta errenta handiagoa dutenek dagokiena ordaintzea”; bat dator zuzendaria ere Jauregiren adierazpenarekin: “Gauzak ongi eta logikaz eginda, errenta baxuena dutenei dohainik jartzea litzateke hezitzaileok eta profesionalok aukeratuko genukeen bidea, horrek bai bermatuko lukeelako kalitatezko zerbitzu bat. Baina hori erabakitzeko orduan ere Udalak ez du hezitzaileon iritzia entzun”. Mayaren gobernuak hobetsi duen bideak Iruñeko jendartean arrakala sortuko duela uste du Urdiainek: “Nafar Gobernuaren haur-eskoletan 300 euro ordaindu beharko dira jantokiaz gain, eta Udalaren haur eskoletan jantokiagatik gehienez 90. Gizarte zerbitzuetatik bideratutako familiak zuzenean Udalaren haur- eskoletara etorriko dira, eta horrek aniztasuna ugarituko du horrek dakarren kudeaketa zailtasunekin, baina zailtasun horiei aurre egiteko ez dugu baliabide gehiago izango, guztia xahutu dutelako doakotasuna deitu dioten horretan”.
Familiek eta hezitzaileek, bitartean, tinko eutsiko diote euren aldarrikapenari: euskarazko murgiltze-eredua nahi dute euren seme-alabentzako Iruñeko haur-eskola publikoetan, eta, gainera, hain prestigiotsua den proiektu pedagogikoaren mesedetan izango da hori. Era beran, Udalaren eta Nafarroako Hezkuntza Departamenduaren “inprobisazioa eta planifikazio falta” salatzen dute. “Ez dakite oso ongi nola egin, baina badakite zer egin nahi duten: euskara murriztu nahi dute Iruñeko haur-eskoletan, euskarari denbora eta espazioa kendu nahi diote haur txikiak direnetik hasita”, laburbildu du Jauregik. “Baina guraso eta hezitzaileen aldetik mugimendu handia dago eta horri esker lortu da euskara mantentzea Iruñeko haur-eskoletan, eta horrela jarraitu beharko dugu — erantsi dio Torregrosak—. Gizarte mailan euskararekiko atxikimendua asko handitu da, baita familien eskaera ere, baina politikan dagoen jarrera ez da progresio berean joan; oraindik lan egin beharko dugu”.