Zer premia dute neska nerabeek eskolaren testuinguruan autodefen-tsa-lantegiak jasotzeko? Zer premiari erantzuten diote Emaginetik eskain-tzen dituzuen lantegiek?

Adin guztietako emakumeok dugun beharra da autodefentsa feministarena; indarkeria gero eta ikusgarriago egiten ari den neurrian, gero eta gehiago azaleratzen ari den premia bat da. Autodefentsa, feminismoa bera bezala, zilegitasuna lortzen ari da, emakumeak beren buruari baimena ematen ari baitira horrelako gauzak egiteko. Aurreneko premia neskentzat eurentzat bakarrik izango den espazio bat sortu beharra da, nahiz eta oraindik kritikak jasotzen ditugun, eta, batzuetan, institutuetan zailtasunak izaten ditugu neskak eta mutilak bereizteko. Emakumeentzat diren espazioak sortzen ditugunean, gauza asko gertatzen dira. Inoiz atera ez diren gaiak eta bizipenak partekatzen dituzte, eta, oraindik ere, behar handia dago horretarako. Gai horiei buruz hitz egiterakoan, emakumeok ez gaude eroso, eta ez gara ausartzen pentsa-tzen duguna esatera, mutilak aurrean badaude, batez ere, gatazka euren gelako mutilekin badago; baina, ikasgelan bertan ere, neskak isildu egiten dira askotan. Bada bigarren behar bat ere: nesken arteko elkartasun-alian-tzak sortzeko espazioak behar dira. Oraindik ere, indar handia du nesken arteko lehia-sistemak, adin horietan bereziki. Neskak objektu bezala hezi gaituzte, eta subjektuak dira mutilak; adibidez, mutila da aukeratzen duena oraindik ere; gelako mutil guapoak aukeratzen du, eta horren zain daude neska guztiak. Beraz, elkarren lehiakideak dira. Edertasun fisikoaren ikuspegitik, pisu handia dauka lehiakortasunak. Adin guztietan dute garrantzia emakumeen artean konfiantza eta aliantza sortzeko espazioek; are gehiago, neska gazteen kasuan, bai unean uneko lidergoaren inguruko lehiagatik, bai konfiantzagatik eta bai etorkizuneko harremanei begira ere. Oso garrantzitsua da elkarren aliatu garela ikustea, ondoan sentitzea, eta ez elkarren etsai gisa, eta ez dugula elkar epaituko ikustea.

Gaur gaurkoz, neska nerabeek beharrezkoa dute jabekuntza-prozesu bat egitea?Autodefentsa-ikastaroetan, ez ditugu teknika fisikoak lantzen, ez, behintzat, hori soilik, eta are gutxiago institutuetan; hori ez da gure lehentasuna. Erasoak mota askotakoak dira, eta oso sotilak dira gehienak; egunerokoan gertatu ohi dira asko: iruzkin bat, txisteak, umorearen aitzakian egiten diren erasoak, bazterketa... Eraso horiei aurre egiteko, tresna batzuk eskuratu behar ditugu, eta, tresna horiek eskuratzeko, ezinbestekoa da ahalduntzea: lehenengo, jabetu egin behar dugu. Beraz, lehen pausoa da hau neska naizelako ari zaidala gertatzen onartzea, eta ez Idoia naizelako; argi ikustea zerbait komuna dagoela neska guztioi pasatzen zaigun horren atzean. Eta bigarren pausoa da gertatzen ari zaidan hori ez dudala zertan jasan ikustea, aurre egin diezaiokedala eta mugak jar diezazkiokedala ulertzea; horretarako, tresnak behar ditut, eta neure burua maitatu eta errespetatu egin behar dut, besteek ere errespeta nazaten.Gorputzetik egiten dugu lan autodefentsa-lantegian, bizipenetatik, ez soilik diskurtsiboki. Gorputz-jarrerak, hitzezkoa ez den komunikazioa, begirada, ahots-tonua... gauza horiek guztiak ere lantzen ditugu hainbat egoerari aurre egiten. Batzuetan, konfrontazioa izan daiteke tresna, baina, beste batzuetan, umorea bera da erasoari aurre egiteko tresna. Askotariko tresnak eskaintzen ditugu, neska bakoitzak berarentzat erosoena dena erabil dezan.

Eskola, gaur egun, espazio segurua da neska-mutilentzat?

Ni neu naizen bezala erakusteko espazio bat litzateke espazio seguru bat, epaitu gabe onartuko nauten espazio bat, naizen hori erakusteko aukera emango didana, nire akatsekin, nire beharrekin. Eta eskola ez da, nire ustez, espazio seguru bat, edonork ezin duelako libreki esan pentsatzen eta, bereziki, sentitzen duena; epaiketa asko daude, eta ez dago klonplizitaterik.Ez nuke esango espazio seguru bat denik guztientzat. Ez, behintzat, neskentzat, argi eta garbi, ez eta arauetatik kanpo dauden edo gehiengoaren ezaugarrietatik ateratzen diren pertsonentzat ere. Oso eremu arrotza gerta daiteke. Hori guztia oro har hitz eginda diot, gerta baitaiteke gela oso jatorra izatea, eta segurtasuna sentitzea; egon daitezke, eta badaude, espazio seguruak diren gelak, eta egon daitezke, eta badaude, kontrakoak ere; eskolara joatea sufrimendu bihur dakioke ikasle bati, arauetatik edo gehiengo horretatik ateratzen bada –berdin du zergatik ateratzen den, maskulinitate-eredutik ateratzen delako, edo izan daiteke arrazarengatik, fisikoarengatik, harremanetarako zailtasunak dituelako...–.

Lehen pausoa erasoa identifikatzea litzateke. Nolakoak dira neskek jasan ohi dituzten indarkeria motak, baita eskola-testuinguruan ere?

Elkartasuna lantzen dugula esan dut, eta, horrekin loturik, autoestimua. Norberak bere burua maitatzea, maitatzen ikastea, oso garrantzitsua da, indarkeria ez baita kanpotik datorren eraso bat soilik; barneratzen ditugun agindu asko dira, eta, gero, geure buruari ezartzen dizkiogunak dira horietako asko. Txiki-txikitatik mezu asko, mandatu asko jasotzen ditugu neskok eta emakumeok, adibidez, edertasun-kanonei lotutakoak. Ez gara konturatzen zer-nolako indarkeria eragiten diogun geure buruari gai horren inguruan, nola gutxiesten dugun geure burua, eta nola jartzen dugun zalantzan, adibidez, jaten dugun guztia. Zein emakumek ez du noizbait pentsatu “hau ez dut jango”? Neska izate hutsagatik, besteen beharrak gureen aurretik jartzen ikasten dugu, txiki-txikitatik jasotzen ditugun mezuen bidez; askotan, ez dakigu zein diren gure beharrak ere! Eta identifikatu egin behar ditugu gure nahiak. Emakumeoi beti atseginak izaten irakatsi zaigu, beti onak izaten, beti irribarrearekin egoten, mutilen graziei barre egiten... Eta asko kostatzen zaigu horri aurre egitea. Geure burua besteen begiradaren arabera balioesten ikasi dugu, beti besteak gure beharren aurretik jarriz. Gisa horretako indarkeria egunero-egunero jasaten dute neskek txiki-txikitatik, neska izate hutsagatik.

Baina eskolaz kanpoko indarkeria ere bada hori.

Baina ondorio zuzenak ditu eskolan, eta, are gehiago, eskolak eraiki eta erreproduzitu egiten ditu. Esate baterako, bigarren planoan egote hori, hitz egitera ez ausartzearekin lotuta dagoena, oso barneratua dute neskek, eta argi ikusten da eskolan: zenbat hitz egiten dute mutilek, eta zenbat neskek? Zenbat mutilek altxatzen dute eskua galdera irekien aurrean, eta zenbat neskek? Neska asko ez dira ausartzen hitz egitera, eta barneratu dituzten agindu eta mezuengatik da hori. Eskolan argi ikusten den beste ezaugarri batek perfekzionismoarekin du zerikusira. Neskek oso barneratua daukate perfek-zionismoaren gaia, bai edertasunari loturikoa eta bai ikasketei dagokiena. Neskak oso zorrotzak dira euren buruarekin, eta oso barneratuta dute hori. Gainera, irakasleek ere horixe espero dute haiengandik.

Indarkeria guztia ez da, beraz, fisikoa; icebergaren punta litzateke hori.

Erreferente falta, adibidez, indarkeria sinbolikoa da, eta, hezkuntzan, ikaragarrizko garrantzia du horrek. Testuliburuei eta materialei dagokienez, zenbat emakume agertzen dira, adibidez, historia liburuetan, zenbat emakume zientzialari, filosofo, musikari, iraultzaile, kirolari...? Neska txiki batek, handitan zer izan nahi duen edo zer ikasi nahi duen pentsa-tzen hasten denean, ez badu historian gauza garrantzitsuak egiten dituzten emakumezkoen erreferentziarik, ez du bere burua irudikatuko gauza garrantzitsuak egitera irits daitekeen emakume bezala, eta ikaragarrizko eragina dauka horrek neskato horren autoestimuan; bere burua mugatzen ari da, eta esparru konkretu batera bideratzen. Indarkeria sinbolikoa da hori: boteregune batzuk ukatzen ari zaizkio ume horri, eta bere buruari ere ukatu egingo dizkio, ez diotelako historiaren parte bat kontatu, eta ez diotelako erakutsi berak gaitasun horiek izan ditzakeela eta gara ditzakeela, beste edonork bezala. Irakasleak aipatuko ditu akaso emakumeak, baina, gero, ez dira inon ikusten, ez matematikan, ez musikan, ez historian... Erreferenteak falta dira irakasgai guztietan, eta argi ikusten da gabezia hori eskolatik kanpo ere: gizonenak dira kaleen izen guztiak, estatua guztiak gizonezkoei eskainiak dira...Beste erreferente sinboliko bat eskolaren egitura bera da: zein izaten dira eskolako zuzendariak? Irakasle gehienak emakumezkoak diren kasuetan ere, boterea duena gizonezkoa izaten da, eta, horrela, erakusten diegu gizonek gizon izateagatik boterea dutela, eta emakumeek ez; eta mutilek ikusten dute eurak boteredunak izango direla, eta neskak, ez. Erreproduzitzen ari gara ikusten duguna. Eta emakumeak ikasten eta barneratzen ari dira botererik ez dutela izango, mendeko izango direla, pasibo, eta amen egin behar dutela.Jolastokietakoa ere oso nabarmena da: indarkeria sinbolikoa da hor gertatzen dena ere. Nik ez badut fisikoki erdigunea okupatzen, bazterrera mugatzen dut neure burua, bigarren plano batean egoten ikasten dut, ertzean egoten, isilik egoten; eta ikasten dut ez dudala erantzun behar, askotan gertatzen baita kexatzen denak baloikada bat jasotzea. Horretarako, ikaragarrizko zilegitasuna ematen zaie mutilei: “zeuk bilatu duzu baloikada, futbol-eremuan sartu zarelako”. Horren beste mutur bat bortxaketa-kasuetan ikusi izan dugu: “zeuk bilatu duzu, kalean zindoazelako gauean...”. Dagokizun eremutik ateratzen bazara, zure kulpa da gero gerta dakizukeena.

Hezkuntzak indarkeria-sistema erreproduzitzen duela esan duzu. Zer aldagairi erreparatu behar lioke irakasleak, batetik, egoeraz hausnartzeko, eta, bestetik, egoera iraultzeko?

Perfekzionismoa aipatu dugu lehen. Parte-hartzeari dagokionez, irakasle bakoitzak bere jardueraz hausnartzeko, aldagai bat nori zuzentzen zaion konturatzea izan daiteke; hizketan ari denean, neskei zenbat aldiz begiratzen dien eta mutilei zenbat aldiz jabetzea. Beste aldagai bat hauxe izan daiteke: noren izenak ikasten dituen lehenengo, eta nori deitzen dion izenetik. Beste bat: ohartzea neskei gehiago eskatzen zaiela notetan, txukuntasunean... eta mutilei gehiago txalotzen zaiela egiten duten apurra. Ahozkoa ez den komunikazioa ere kontuan izatekoa da: irakaslea nola mugitzen den; zer eredu erakusten duen; zer ahots-tonu erabiltzen duen; nola jartzen den harremanetan ikasleekin, neskekin eta mutilekin... Horiez gain, testuliburuak ere aztertu behar dira, eta curriculum ezkutua ere bai, matematikan, adibidez —ea ariketetan sagarrak erosten dituena beti emakumea den, adibidez, gauza horiek pisua baitute sinbolikoki —; eta eskolako espazio fisikoa nolakoa den ere aztertu behar da. Gelako neska-mutilen arteko harremanak nolakoak diren ere ikertu behar du irakasleak, nahiz eta eskolatik kanpoko mezuek, telebistak, batez ere, pisu handia izango duten; kontuan hartuko da irakasleak esku-hartzen duen ala ez harreman horiek osasuntsuak ez direnean, edo pasa-tzen uzten duen....Lehen, espazio seguruez hitz egin dugu; bada, nire ustez, neska-mutilek eskolan espazio segururik baduten hausnartu behar dute irakasleek, eta irakasle horiek erreferente ote diren gaizki pasatzen ari diren ikasleentzat, konfiantzarik ematen ote dieten... Gertatu izan zait lantegi bat ematera joan, eta neska bat gerturatzea, etxean jasotzen dituen tratu txarren inguruan hitz egiteko, zeinen gaizki ari den pasatzen kontatzea... Ezezagun bat naiz ni. Neska horrek ez du aurkitu konfiantza eman dion inor ikastetxean, gertatzen ari zaion hori kontatzeko? Horrek, nire ustez, zerikusia dauka gelen masifikazioarekin eta gaur egun irakasleek dituzten baldintzekin. Gaur egungo hezkun-tza-ereduak emaitzak lehenesten ditu; presio handia dute irakasleek irakasgaiak bukatzearekin eta gisa horretako lorpenekin, ekoizpenera bideratutako makinak baitira; ez daukate astirik prozesu indibidualei begiratzeko, egoera pertsonalak aztertzeko, harremanetan denbora eta espazioak inbertitzeko, emozioak lantzeko metodologiak garatzeko... Gaur egungo hezkuntza-sistema ez dago alde horri begira; ekoizpenari begira dago, eta indarkeria-egoerak sortzea eta rol horiek erreproduzitzen jarraitzea eragiten du horrek, gaiari ez zaiolako heldu nahi.

Aipatu dituzun aldagai horiek guztiak kontuan izanda, eskola, sistema bezala hartuta, eragile garrantzitsua da eredu patriarkala erreproduzitzeko.

Bai. Sozializaziorako sistema bat da hezkuntza, eta, gaur egun, binomio batean sozializatzen gara: edo neska zara, edo mutila. Eta eskola oso sistema eraginkorra da horretarako, ikaragarria. Ez eskolako egitura sistematizatuengatik soilik, ez curriculumagatik, jolastokiagatik, testuliburuengatik, jostailuengatik, materialengatik edota ipuinengatik soilik. Ereduetatik hasita, oso sistema eraginkorra da patriarkatuarentzat, irakasleek dituzten jarrerengatik.

Zergatik erreproduzitzen da hori guztia? Sistemari zergatik interesatzen zaio neskak era batera eta mutilak beste era batera heztea?

Sistema ekonomiko konkretu bat dugulako, eta emakumeek zaintza-lan batzuk doan egitea behar duelako sistema horrek. Ez da horren sinplea, baina beharrezkoa da txikitatik mendeko-izaera barneratzen hastea eta zaintza-lanetara bideratzea, gero, sistema ekonomiko kapitalista hau mantendu ahal izateko. Umeak zainduko dituzten pertsonak, zaharrak zainduko dituztenak, etxeko lanak egingo dituztenak, senarrak eta fabrikara doazen langileak zainduko dituztenak eta afektua emango dietenak, eta abar behar baditu sistema kapitalista honek eta hori guztia doan egingo dituenak nahi baditu, horretara bideratu behar gaituzte emakumeok txikitatik. Ez da kasualitatea irakasletza, psikologia, erizaintza eta horrelako ikasketak emakumez beterik egotea, eta beste prestigio bat duten ikasketak, berriz, gizonez beterik egotea. Neskek esango dizute aske direla nahi dituzten ikasketak egiteko, baina egia beste bat da: guztiz baldintzatuta gaude, eta ez dugu erreferenterik. Sistemak, iraungo badu, generoaren araberako rol-banaketa behar du.

Hortaz, matematikako irakaslea, historiakoa, ingelesekoa, HHkoa... sistema honen erreproduzitzaile dira inplizituki, klik egin ezean. Historia irakasteaz gain, ereduak, erreferenteak eta rolak irakasten dituztelako.Bai, historiako irakaslea, matematikakoa eta beste edonor, ez irakasleak bakarrik: Guztiok gara eragile sozializatzaileak, guztiok gara besteen eredu, era batera edo bestera, tabernaria, kazetaria... Guztiok daukagu eragina jendarte honen eraikuntzan; baina ardura berezia dute irakasleek, eragile sozializatzaile garrantzitsuenetakoak baitira. Erreferente dira, nahitaez –eta baita beste gai askotan ere, arrazakerian adibidez...–. Pisu handia dute, eta haien lanak ardura berezia du haur eta nerabeen sozializazioan eta eraikuntzan, edota heziketa-prozesuan.Irakasleen artean, ordea, kontzientzia-maila askotarikoak daude. Badira irakasleak, gai honen inguruan lanean oso modu kontzientean ari direnak. Gutxi dira, baina oso modu kontzientean lantzen dute gaia. Bestelako erreferente batzuk sortzen saiatzen dira, eta bestelako harreman mota batzuk sortzen; inplikatu egiten dira. Gelan istiluren bat sortu bada, neska batek eraso bat jasan badu, adibidez, irakasleak benetan inplikatu behar du hor, lanketa bat egin behar du. Orain, ordea, bada arazo bat: irakasleak, oro har, oso zereginez lepo daude, lan-karga handia daukate, prestakun-tza-saio asko dauzkate, lan handia dute ordutegitik kanpo, gelak beteta dituzte... Eta benetako inplikazio emozionala behar da, irakasgai bat transmititzeaz gain, ikasle horientzat eredu direla jabetzeko, eta sortzen dituzten harremanak hezteko modu bat direla ikusteko. Ez dira edukiak ematen dituzten eragile hutsak; harremanak sortzen dituzte, eta emozioak, eta kontuan hartu behar dira horiek, hor baitaude nahitaez. Eta benetan eskatzen duten arreta eskaintzen ez diegunez, sistema patriarkal honen mandatua erreproduzitzen dugu. Baina, horretaz jabetzeko eta gauzak beste era batera egiteko, lanketa bat egin behar du irakasle bakoitzak; bestela, bakoitza bere gizon- edo emakume-motxilarekin dator gelara.Egia da asko direla gai hau ukitu ere egin nahi ez duten irakasleak. Irakasleak sistema honetan heziak dira, eta, lanketa pertsonal bat egin ez badute, ez dira jabetuko zer ari diren erreproduzitzen... Badira ohartuta ere gai hau landu nahi ez dutenak, bai baitakite zer lan adierazten duen. Ez dute euren burua zalantzan jarri nahi, euren egiteko moduaz hausnartu nahi. Kontua ez da hezkidetza ez dutela beharrezko ikusten; baina ez daude prest, ez dutelako lanketa pertsonalik egin nahi. Erraza da liburu bat edo bestea lantzea, bideo bat edo bestea jartzea... Baina irakasle bakoitzak klik egin behar du, gauzak beste era batean egin nahi badira, neskak mendekotasun-egoeran eta mutilak pribilegio artean hezi nahi ez badira; hausnarketa egin behar du, egunero bere jardunarekin, lanarekin, materialekin, erabiltzen duen tonuarekin zer ari den erreproduzitzen jabetzeko. Hezkidetza benetan eraginkorra izan dadin nahi badugu, ezinbestekoa da irakasleen lana. Ez da aski ikasleekin lantegiak egitea. Izan ere, askoz ere eraginkorragoa da irakasleek eurek lanketa bat egitea, beraiek baitira eredu egunerokoan (korridoreetako solasaldietan, curriculumean...). Baina askoz ere errazago bideratzen dira horrelako lantegiak ikasleengana, eta, azkenean, adabaki hutsak dira.

DBHko ikasleak etortzen dira zuen lantegietara; hau da, txikitatik jaso dituzten mezu horiekin dagoeneko izaera eraikita daukaten ikasleak. Zuek deseraikitze-lan bat egiten duzue ondoren berdintasun-konpetentziez jabetzeko; ahalduntze-prozesu bat egiten duzue. Baina, egoera ideal batean pentsatuz, txiki-txikitatik hezi behar genituzke hzkidetzan, ezta?

Bai, gu oso berandu iristen gara. Baina, umea jaio aurretik, ume hori binarismoan eraikitzen ari gara. Neska ala mutila izan, zer erosten diogu gela apaintzeko? Zer espero dugu umeaz? Espektatiba eta imajinario oso batzuk ari gara jartzen oraindik jaio ez den haurrari, eta, neska edo mutil izango den kontuan hartuta, oso desberdina da dena. Oso desberdin tratatzen da arrosaz edo urdinez jantzita dagoen ume bat; helduok oso desberdin zuzentzen gatzaizkio, gorputzez eta ahots-tonuz —“Zeinen indartsua zarean!”, zeinen polita zaren!”—. Horrela, denok emakume bat edo gizon bat eraikitzen hasten gara, eta hark bere burua guk guztiok bidaltzen dizkiogun mezuekin eraikiko du, pertsona ez baita bere kasa eraikitzen, besteen arabera baizik. Berehala ikasten dugu zer espero duten besteek gutaz, eta badakigu zer espero den gutaz, neska izanda edo mutil izanda. Guztiok maitatuak izan nahi dugunez, gutaz espero den hori egiten dugu. Beraz, gai horiei nerabezaroan heltzea berandu da, bai.

Haatik, berdintasunean bizi gara maila diskurtsiboan, gure gizartea inoiz baino parekideagoa dela esaten da. Zer diskurtso ekarri ohi dute zuen lantegietara datozen neskek? Eta nola hartzen dute hori guztia, gerta-tzen zaiena patriarkatuaren ondorioz dela ikustean, eta ikusten dutenean hori ez zaiela gertatzen neska jakin bat direlako, neska direlako baizik?

Asko kostatzen zaie gazteei egoera identifikatzeko lehenengo pauso hori ematea. Autodefentsa-lantegi irekiak egiten ditugunean, 14 urtetik gorako edonor etor daiteke; 16 urtekoak, hogeitik gorakoak eta berrogeitik gorakoak biltzen dira elkarrekin. 20 bat urtetik aurrera, egoerak gaztetan baino errazago identifikatzen ditugula ikusten da hor; hau da, erasoak, indarkeria, berdintasunik eza... identifikatzen ikasten dugu, tratu txarren ondorioz. Neska guzti-guztioi gertatzen zaigu hori. Nerabeei ez diegu galdetzen “noiz sentitu duzu eraso egin dizutela?”, ez baitakite erasoa identifikatzen. Baina zera galdetzen diegu: “noiz esan duzu ez, bai esan nahi zenuenean?” Hor bai, hor gai dira ikusteko askotan nahi ez dituzten gauzak egiten dituztela, edo gaizki sentitu izan direla egoera zehatz ba-tzuetan. Hori bai, badakite identifikatzen; ez dakite zergatik den, ez dakite hori guztia neska direlako gertatzen zaiela. Baina, gauza horiek zerrendatzen hasten garenean eta guztiei antzeko gauzak gertatzen zaizkiela ikustean, jendartea ez dela uste zuten bezain parekidea ohartzen dira. Nik uste dut gakoa beste neskei entzutea dela; ez gara gu esaten diegunak “hau gertatzen zaizu”; aitzitik, bakoitza bere egoera kontatzen hasten denean, eta ondokoari ere gauza bera gertatu zaiola ikusten dutenean, eta haragokoari ere bai... konturatzen eta erasoa identifikatzen hasten dira. Neska bakoitzak uste du hari bakarrik gertatzen zaiola gerta-tzen zaiona, bakoitzak berak bakarrik bizi dituela era bateko edo besteko erasoak, elkarrekin hitz egiten hasten garen arte. Lotsagatik, ez dugu halako ezer kontatzen, eta pentsa-tzen dugu norberaren errua dela, edo gaizki interpretatu dugula besteak esan diguna.... Baina, ondokoari gauza bera gertatzen zaiola ikustean, konturatzen gara ez zaigula gutako bakoitzari soilik gertatzen; gertatzen zaiguna da neskak garela. Gure metodologia oso parte-hartzailea da, eta bizipenetatik eta talde-dinamiketatik eragiten dugu.Oro har, lantegia egin ondoren, oso eskertuta ikusten ditugu neskak, ordura arte ikusi ez zituzten zenbait gai begien aurrean jarri dizkiegulako; eta nabaritzen dugu eragina izan dutela haiengan. Baina badaude, baita ere, inplikatu nahi ez dutenak. Beste ba-tzuek diote berdintasunean bizi direla, eta ez dute hori beharrezkoa ikusten, inplikazio emozional bat eskatzen duelako, eta azalean jarraitu nahi dutelako, barrukoarekin konektatu gabe. Baina, oro har, esker oneko agertzen dira, batez ere nesken artean gauza batzuk partekatzeko espazio bat sortu delako, konfiantza-giroan.

Zuen lantegia ikastetxe batek egiten du, ondokoak ez du egiten... urte batean aurrekontuaren arabera egingo da, hurrengoan ez.... Nola sistematiza genezake hori, Euskal Herriko haur guztiak berdintasun-konpetentzietan hezteko?Sistematizatzea lehentasuna ematea da. Edo lehentasuna ematen diozu bestelako eredu bati, edo patriarkatua erreproduzituko duzu. Kontua da eskola-sistemari esparru asko ukitzeko eskatzen zaiola.Berez, egon badaude sistematizazio-saio batzuk. Adibidez, ikastetxe batzuek hezkidetzako arduradunak jarri dituzte, eta ordu batzuk dituzte horretan sartzeko, lan-ordutegiaren barruan; horrelakoak, normalean, irakasleen ekimenez eta gogoz atera dira aurrera. Sistematizazio-modu bat da hori.Horrez gain, arduradunik jarri gabe ere sistematiza dezakezu, adibidez, urtero martxoaren 8an eta azaroaren 25ean hezkidetzako saioak eginez. Baina, benetan eraginkorra izan nahi baduzu, hezkuntza-sistemak eta komunitate osoak esku hartu behar dute, hezkidetza modu integral batean lantzeko. Ikasleak bai, baina baita irakasleak eta gurasoak ere. Komunitate osoa. Ikastetxe osoa: zer material erosten den eta zer ez; nola banatzen eta antolatzen diren espazioak, jolasteko orduak, baloia bai ez, curriculuma... Gauza asko ukitu behar dira, hezkidetza modu integralean lantzeko eta eraginkorra izateko. Hori guztia sistematizatzeak lana eskatzen du; inbertitu egin behar duzu, eta ez da urtebetean lortzeko kontua. Ez gara eskolan bakarrik hezten; denbora guztian ari gara hezten, toki guztietan. Guztiak dira erreferenteak, jendartean dauden eragile guztiak. Egia da, noski, eskolak pisu ikaragarria duela hezkuntza-prozesuan, baina gurasoak ere oso eragile garrantzitsuak dira, eta etxean erreproduzitzen denak ikaragarrizko pisua du berdintasun-gaietan. Benetan hezkidetza landu nahi badugu, gurasoek ere nahitaez sartu behar dute planean; eskola-komunitate osoak landu behar du hezkidetza, eta ezin da ikasleengana mugatu. Proiektu integralen aldeko apustua da eraginkorrena, eta horixe da gure proposamena: ikasle, irakasle eta gurasoak hartzea, eta, ahal bada, prozesu integrala egitea, ikastetxea fisikoki aztertuz, baliabideak ikusiz... Gurasoak oso gutxi etortzen dira hezkidetzako saioetara. Oro har, ez daukate interesik. Irakasleak ere gutxi etortzen dira, eta etortzen diren horietako asko behartuta etortzen dira, batez ere hezkidetzak norberari eskatzen dion inplikazioagatik.

Zer-nolako lanketa egiten duzue mutilekin?

Lantegia bananduta egiten denean, mutil bat aritzen da haiekin. Maskulinitate-eredu hegemonikoa lantzen dute, eta, hasteko, horrek zer kalte dituen ikusarazten da, zer kalte edo muga dituen eredu horrek, zer galtzen duten maskulinitate-eredu hegemoniko hori lortzeagatik. Baina, bestetik, eredu horrek mutilei zer-nolako pribilegioak ematen dizkien ikusarazten da. Eskola-eremuan, argi ikusten da maskulinitate-eredu hegemonikoak mutilei zer pribilegio ematen dizkien espazioaren aldetik: jolastokiaren erdigunea mutilek hartzen dute, eta espazio gehiago dute. Baina espazio gehiago hartzen dute gela barruan ere: gehiago hitz egiten dute, arreta gehiago bereganatzen dute...Idealen inguruko ariketa bat egiten dugu mutil nerabeekin: zein izan da zure erreferente bat marrazki bizidunetan, telebistan, film batean...? Zer ezaugarri ditu? Mutilek nabarmentzen dituzten erreferenteak, normalean, indartsuak, ausartak, independenteak... dira. Gero, eredu horrek ere zer kalte dituen ikusten da; muturreraino joanda, kartzelan gehienak gizonezkoa direla azaltzen diegu, auto-istripuetan ere mutil gehiago hiltzen dela... Maskulinitate hori besteekiko lehian eraikitzen dela ikusarazten zaie. Bakoitzak bere parekoen aurrean maskulinoa dela erakutsi behar du, eta, horren ondorioz, besteak marikoi eta ahultzat jo behar ditu, bera gailentzeko. Eredu horretan sartzen ez diren mutilei ikaragarrizko egurra ematen zaie. Besteek erabili egiten dituzte taldean sartzeko, lider izateko...Indarkeria horren muturreko erakusgarri bat bullyinga da, eta mutilen arteko konplizitatea ikaragarria da bullying kasuetan. Isiltasuna ikaragarria da, eta indarkeria-kasu berriak ahalbidetzen ditu. Konplizitate-itun sendo bat dago mutilen artean, eta inor ez da ausartzen hori apurtzera. Ez mutilen artean soilik, baita gizonen artean ere: taberna batean, gizon batek bere kuadrillako bat ikusten du neska bati lerdea botatzen, eta inork ez dio esaten isiltzeko; areago, txantxak egingo dituzte, beharbada, horren inguruan. Hori guztia, maskulinitate-eredu batean hezi direlako.Baina zailagoa da mutilak mugitzea. Oro har, oso eroso daude dauden tokian, ez dute inongo beharrik ikusten, eta askoz zailagoa da hortik mugitzea. Oso-oso mutil gutxi mugituko dira dauden pribilegio-eremutik beren borondatez. Nahiz eta kontzientziatzea lortu, badakite kostu bat dakarkiela... Bestelakoa da maskulinitate-eredu hegemonikotik kanpo dauden mutilen kontua.