Zer helburu izan zuen liburu honek hastapenean?
Lanketa nahiko berezia izan da, ez nuelako izan helburu bat, ez nuelako izan liburua ateratzeko plangintzarik. Urte batzuetan, auskalo zergatik, faktore asko tarteko, aukera izan nuen zenbait hitzaldi emateko eta, gainera, oso gune desberdinetan; erretiratuen talde bati, eskola batzuetan… denetik. Normalean, hitzaldi bat ematen dudanean, denbora luzea ematen dut prestatzen. Hitzaldi haien bueltan materiaa metatu nuenean, bildu eta josi egin nuen. Gehiago izan zen gai-
zerrenda bat, interesatzen zaizkidan gaiak, neurri handi batean ikasleek planteatutako auzietatik etorritakoak eta banaka-banaka sortuak. Bukaeran, azkeneko hilabeteetan, jostun-lana egin nuen, eta hori polita izan zen. Liburu honen sorrera benetan berezia izan da, beste batzuekin alderatuta. Beste batzuetan, agian baduzu proiektu bat, “honetaz hitz egin nahi dut”, eta murgildu egiten zara. Baina, honetan, oso desberdina izan da. Neurri batean inprobisatua, planifikaziorik gabekoa… Baina oso pozik geratu naiz, eta, egia esateko, honen jarraipen bat daukat orain esku artean; ez dakit egingo dudan edo ez, baina badut buruan.
Gaiei dagokienez, liburua lau zatitan dago banatuta, eta horietako bat hezkuntza da. Hezkuntzaren laikotasuna aldarrikatzen duzu zati horretan. Hezkuntzaren urgentziazko gai bezala ikusten duzu?
Bai. Uste dut oso garrantzitsua dela balioen auzia hezkuntza sisteman, eta irudipena daukat beti dagoela hor, baina ez dela jorratzen modu serio batean. Nik lehen lerroan jarriko nuke, eta ez azkenekoan edo soberakin moduan. Honako auzi hau dut aipagai: ea erlijioak eman ote dezakeen zerbait balioen inguruan; izan ere, gizartean nahiko iltzatuta dago ideia hau: balioak erlijioaren esku utzi behar direla. Tesi hori, aurreiritzi edo
iritzi hori, ez dela egokia erakusten saiatu naiz. Ez dut uste erlijioak ekarpen aipagarririk egin dezakeenik balioen inguruan. Eta, horrekin, gustatuko litzaidake argi uztea nik ez dudala zalantzan jartzen erlijioak gizartean duen garrantzia. Eta erlijioa, hezkuntza sisteman bertan ere, garrantzitsua izan daiteke agian. Erlijioaren auzia jorratu behar da, fenomeno garrantzitsua baita egungo munduan ere; orduan, heldu egin behar zaio, haren soziologiaren historia aztertu behar da, eta ondorio kulturalak... Baina nik fokua balioen auzian jarri dut. Askotan irakurri ditut honelakoak karteletan: “Zure seme-alabak balioetan hezi nahi badituzu, etor zaitez erlijio-eskolara”. Lelo hori zalantzan jarri nahi izan dut atal batean.

Eta zer ondorio atera duzu?
Biderik egokiena laikoa dela; ikuspuntu laikoan, denek dute tokia, erlijiozaleek eta besteek.

Eta espiritualtasunari zer leku emango zenioke eskolan?
Ez dakit oso ondo jendeak zer adierazi nahi duen espiritualtasun adierazpen horren bidez. Baina nik uste dut hezkuntza sistemak oso tresna egokiak dituela jada espiritualtasun delako hori jorratzeko, eta tresna horiek ez dira erlijiosoak, edo ez dute zertan izan. Esate baterako, artean eta artearen inguruko ikasgaietan adierazten da giza espiritualtasuna, eta hor badago bide bat, espiritualtasun horretan bide bat arakatzeko eta sakontzeko.

Gai asko dago hezkuntzaren arloan jorratzeko, eta, hala ere, erlijioaren gaia aukeratu duzu, zergatik?
Aldarrikatu nahi izan dudalako balioen auzia auzi filosofikoa dela, filosofian txertatu behar dela, eta filosofiari kasu egin behar zaiola, eta ez erlijioari. Historian zehar, balioen auzia nonahikoa izan da filosofian. Gainera, proposatzen diren bideak ez dira doktrinarioak. Balioen auzia jorratzeko, eztabaida da biderik egokiena, eztabaida arautua, kontrolatua, ezagutza bere baitan hartzen duena. Ez dira jarri behar printzipio batzuk edo doktrina bat auziari heltzeko. Badago aldarrikapen bat: “Aizu, hau auzi filosofikoa da, bereziki zaila den auzi filosofiko bat”. Sinplifikazioak oso arriskutsuak dira, eta, askotan, erlijioaren izenean, sinplifikazio ikaragarriak egiten dira. Gainera, egungo gizartean, presente dago erlijio-aniztasuna gure eskoletan, eta fenomeno berria da hori. Aurre egin behar zaio horri ere. Laikotasuna oso bide egokia da, nire ustez, aniztasun horri aurre egiteko; edo, gutxienez, horren alde argudiatu dut. Iruditzen zitzaidan zer edo zer esan behar nuela horretaz; ezin da utzi erlijioaren esku filosofiaren gai klasiko bat.

Zer egin beharko litzateke horretara iristeko?
Balio etikoen inguruko ikasgaiak jarri behar dira hezkuntza sisteman. Ez naiz sartuko xehetasunetan, oso konplexuak izan daitezkeelako. Baina gehiago jarri behar dira, eta zama handiagoarekin gainera. Horretaz gain, eztabaida etiko-moralak bultzatu behar dira ikasleen artean, mailaren arabera, noski, edo sofistikazio-maila aldatu daiteke ikasle batetik bestera, etab. Esate baterako, ematen du plan berrian Balio etiko eta zibikoak izeneko ikasgai bat jarri dutela. Baina gehiago begiratzen diote konstituzioari. Nire planteamendua ez doa bide horretatik. Niri balio etikoak interesatzen zaizkit; uste dut balioen arteko gatazka bat dagoela gure munduan, horri aurre hartu behar zaiola, eta eztabaidatuz egin behar zaiola aurre. Ez dago emandako biderik, bidea eraiki egin behar da, bizikidetza bultzatu behar da, desberdinen artekoa, jakina… Hori guztia da landu behar dena, Balio etikoak izenburua duen balizko ikasgai horretan. Plan zaharrean, badago Balio etikoak izeneko ikasgai bat, baina ikasgai baztertua da, zoko batean dagoena, ikastordu gutxi dauzkana… Beste estatus bat eman behar zaie balioei eskoletan.

Diziplinen arteko bereizketaz ari gara; mailakatze horretan, zer zeregin izan beharko luke filosofiak?
Kontu honetan, arazo asko daude. Ulertzen dut diziplinak sailkatu egin behar direla eta, agian, sailkapen horietan arazoak egon daitezkeela. Beste gauza bat gertatzen da, ordea, sailkapen horietan finkatzen diren guneak gotortzen direnean eta bestea ia-ia etsai gisa irudikatzen denean. “Ni letretakoa naiz; bost axola zaizkit zientziak!”. Egiten dudan planteamendua planteamendu klasikoa izan da filosofian: diziplinen arteko konplizitatean oinarritzen gara, diziplinak elkarren osagarriak baitira. Arteak, zientziak, humanitateak… elkarren osagarri dira; bakoitzak ezagutza mota bat ematen du, eta ezagutza mota horiek ez dira elkarren etsaiak, kontrakoa bazik. Harrigarria iruditzen zait nola irudikatzen den filosofia matematikaren etsai gisa; historiarekin ere ez dator bat! Filosofo asko izan dira matematikari handiak!
Uste dut filosofiak eskaintzen duen begirada hori, diziplinen artekotasun hori, oso osasungarria dela hezkuntza sistemarentzat. Ertz bat aipatzearren, zera nabarmenduko nuke: egun, asko ari dira bultzatzen epe motz eta ertaineko etekinei begira dauden diziplinak, diziplina teknoenpresarialak eta abar. Oso ondo dago hori, ez dut esaten ezetz, mundu honek, ziur aski, diziplina horien beharra baitauka; baina zer ikasi dugu filosofiatik? Diziplina teknoenpresarial horiek ezin direla modu bakarrean aztertu; horien aldamenean, beste balio batzuk behar dira, oreka bilatzeko. Dena ezin da utzi merkatu libre basati baten mendean. Beste balio batzuk behar dira, solidarioagoak eta humanoagoak diren balioak. Horregatik, diziplina humanistiko horiek oso garrantzitsuak dira, arteari lotutako diziplinak, esate baterako.
Filosofia zeharkako diziplina da, izatez eta sortzez. Aristotelesek horrela irudikatzen zuen filosofia. Arteak estimatzen zituen zientzialari bat izan zen, puntako zientzialari bat; baina filosofiaren premia ikusten zuen. Zer egiten zuen filosofiak? Jostun-lana diziplina horien artean; diziplina horietan dauden zuloetan arakatu, eta hor ibili batetik bestera, zeharka. Diziplinartekotasuna osatzeko, lan hori egingo duen diziplina bat behar da. Filosofia ez da oso zehatza, askoz ere zehatzagoak dira diziplina zientifikoak; gabeziak ditu, baina onurak ere bai.
Ez naiz ari hezkuntza sisteman Filosofiarentzat txoko handiagoa aldarrikatzen, ikusiko dugu zer gertatzen den horrekin. Ez; uste dut gotorleku horiek apurtu egin behar direla, harresi horiek bota egin behar direla. Gero, norberak egin dezala nahi duena, noski, edo gustuko duena, edo, bere gaitasunen arabera, erabaki dezala zer egin nahi duen. Baina uste dut Filosofiak oso ekarpen garrantzitsua, oso onuragarria eta osasuntsua, egin diezaiokeela gizarteari, diziplinen arteko harremanak ikusteko moduan. Kontu handia izan behar dugu gutxieneko ezagutza historikorik edo beste kulturen historiaren gutxieneko ezagutzarik ez duen gizarte batekin! Martha Nussbaumek esaten du hezkuntza sistemak pertsona sokratikoak eman behar dituela. Zer da pertsona sokratiko bat? Kultura zabala duen pertsona bat, kultura humanistikoa, zientifikoa, artistikoa, eztabaidarako izugarrizko gaitasuna duena, argudiatzekoa… Gaitasun horiek bultzatu behar dira hezkuntza sisteman. Pertsona sokratikoak behar dira, ez bakarrik teknokratak. Ni bat nator ikuspuntu horrekin, eta iruditzen zait —eta oker baldin banago hobeto— iristen ari den hezkuntza sistema urruntzen ari dela ikuspuntu horretatik.

Kontrako bidetik goaz, beraz? Gero eta ordu gutxiago eskainiz ikasgai humanistikoei?
Bai, bai, badirudi bide horretatik goazela. Diziplina batzuk agendatik kanpo geratu dira jada; beste batzuk, itxura guztien arabera, kanpoan geratuko dira denborarekin.
Adibidez, badugu auzi ikaragarri bat: mundu hau globala da, eta mugikortasuna da nagusi, kultura ugaritako jendea batzen da plazan edo eskolan… hori ezin da utzi horrela. Hor ere, pertsona sokratikoak lortu behar dira, pertsona dogmatikoak ez direnak, alegia, gotorlekuetatik aterako direnak, besteen balioen inguruan eztabaidatzeko gai direnak, lehenengo ulertu eta gero eztabaidatzeko gai izango direnak… Itxuraz, kontrako bidetik goaz. Ez naiz ausartzen ziurtasunez hitz egitera, Filosofian gutxitan hitz egin daiteke ziurtasunez, baina irudipen hori dut.
Liburuan, garrasi xume bat dago, “agian gaizki gabiltza” bat. Batez ere, begirada aldatu behar da, hezkuntzari begiratzeko modu hori; diziplinen arteko harremanei begiratzeko modua aldatu behar dugu, eta Filosofiak tresna egokiak ematen ditu aldaketa hori egiteko. Agian, Filosofia hitza ez da horren garrantzitsua, baizik eta Filosofiak eskaintzen duen zeharkako begirada hori da benetan garrantzia duena.

Hau da, zure ustez, Filosofiak hezkuntza sistemari zeharkakotasuna eskainiko lioke, eta eta horrek ekarriko luke Filosofiak diziplinen arteko josketa-lana egitea?
Hori, eta gero beste gai zehatz batzuk. Historian zehar, asko idatzi da balioen inguruan, eta auzia zein garrantzitsua den erakusten du horrek, ez dela sinplea. Adibidez, ez da kasualitatea pentsamendu feministaren sorreran filosofoak egotea, XVIII-XIX. mendeetan; Harriet Taylor, besteak beste. Ez da kasualitatea [John] Stuart Mill filosofoak proposatu izana lehenengo aldiz sufragio unibertsalerako aukera parlamentuan, Komunen Ganberan, eta bozketa galtzea. Beraz, filosofia eta balioen auzia feminismoarena da, neurri handi batean. Nussbaum pertsona sokratikoei buruz ari denean, balioen gaineko kezka duten pertsonez ari da, argudiatzeko joera dutenez, arrazoitzeko eta bestearen argudioak entzuteko gaitasuna eta kritikatzeko gaitasuna dutenez, hori baita elkar errespetatzea. Bestea errespetatzea ez da norbera isilik egotea, ez; bestea errespetatzea lehenik besteak nola pentsatzen duen ulertzea da, eta, hala badagokio, gero kritikatzea eta joko horretan sartzea; horrelako pertsonak behar dira gizartean.

Zergatik aukeratu duzu feminismoaren gaia liburu honetarako?
Lotsari erantzuteko bidexka bat izan da. Zergatik? Karrera ikasi nuenean, ez nuen emakumeen izenik entzun. Eta hori ez da okerrena, okerrena da ez nintzela jabetu horretaz. Jabetze hori oso berandu iritsi da, eta izugarrizko eragina izan dute ikasleek. Asko eskertzen diet. Berandu bada ere, ikasleen artean errealitateari begiratzeko beste modu bat nabaritu dut une batean, niregan eragina izan duena. Ikasleen lanak arakatuz hasi nintzen, eta, arakatze horretan, bidaia eder batean sartu nintzen; irakaspen ugari jaso ditut. Orain, ezin diot iskin egin begirada horri ia auzi filosofiko guztietan; mundu berri baten sorrera izan da.

Nola azalduko zenuke feminismoak filosofiari eta eskolari egin dien ekarpena?
Batez ere, balioen munduan dauka eragina. Erlijioek ezin dute irakaspen handirik ekarri. Hori borroka batetik etorri da, eztabaida batzuetatik, berdintasunetik eta antzeko kontzeptu politikoetatik, balio politikoak beste era batera ulertzetik, etab. Balioen gaineko gogoeta historikoetan, gabezia handiak egon dira. Niretzat, Aristoteles pentsalari handi bat da, baina oso garbi daukat emakumea haren jokotik kanpo dagoela; ikaragarrizko gabezia da hori. Aristotelesez esandakoa ekar genezake XIX. mendeko pentsalarien kasura ere, antzekoa da egoera. Esparru horretan, feminismoak izugarrizko ekarpena egin du, eta egiten ari da.

Eta, alderantziz, filosofiak zer ekarpen egin dio feminismoari?
Filosofiak ekarpen handia egin du historikoki feminismoan. Gaur egun, filosofiako hainbat esparru arakatzen ditudanean, estetikan edo artearen inguruan, esate baterako, asko interesatzen zait ikustea orain pentsamendu feministatik zer esaten duen auzi klasiko horien inguruan. Filosofiaren gai klasikoetan sartu diren emakumeek begirada berri bat eskaini diete auzi horiei. Horrek inpaktu bat izango du gizartean eta feminismoan bertan. Noranzko askotako joan-etorria dago, filosofiatik feminismora, feminismotik filosofiara, gizartetik feminismora, eta alderantziz.

Zer da ikasleengandik jasotzen duzuna?
Gazteen buruan dagoena arnasten dut; eta ez da gutxi. Distantzia gero eta handiagoa da ikasleen eta nire artean. Neure burua berritzea da ikasleei entzutea. Detektagailua martxan jartzen saiatzen naiz, eta dituzten kezkak eta interesak antzematen. Gai batzuk nonahikoak dira; beste batzuk aldakorragoak, modaren araberakoak, etab. Oso garrantzitsuak dira eskolak; aurrera egiteko estimulua dira, pentsatzeko eta zertaz pentsatu behar dudan jakiteko estimulua.

Esaten da filosofiaren oinarria galderak egitea dela, harridurarako prest egotea beti, kezkak edukitzea, jakin-mina adieraztea. Ikasleek eta gizarteak, oro har, galdera egokiak egiten dituzte?
Filosofiaren ezaugarri aipagarrienetako bat testuinguru desberdinetan galdera egokiak egitea da. Galdera on batek pentsabidea ematen dizu, hori da garrantzitsuena niretzat. Koronabirusaren garai honetan, oraindik galdera egokien bila nabil ni, pentsabide egokiak lortu nahian batez ere. Hori, une honetan, kaos bat da denontzat; noski, norbera bere mailan dago, bere erantzukizun mailan, bere sufrimendu mailan.
Ikasleei galdera onak entzuten dizkiet tarteka, eta horrek bide bat zabaltzeko balio du.

Pentsamendu kritiko bat sortzea…
Pentsamendu kritiko bat sortzea.

Badago gaitasuna horretarako gizartean eta ikasleengan?
Tarteka bai. Filosofiaren eginkizun bat hori hautematea da. “Ni gauza ez banaiz, agian, beste batek egingo du”; pentsamendu kritikoaren zentzuan, haize freskoa da hori. Bestela, usteldu egingo gara ohituran, ohikoan, jarrera oso otzana izaten. Galdera berriak, sendoak eta originalak oso garrantzitsuak eta zailak dira. Ez da filosofoa izan behar, edonork egin lezake, egoera horretaz pentsatzen baldin badu eta interesa baldin badu egoera hori aldatzeko.

Zer da beharrezkoa pentsamendu kritiko hori garatzeko?
Pertsona sokratikoa izatea. Baina ez hori bakarrik, beste gaitasun batzuk ere behar dira, ezagutzari lotutakoak eta balioei lotutakoak. Hori dena konbinatzea da pentsamendu kritikorako bidea, hori dena ondo jostea; eta hori landu egin behar da egunero. Askotan, ahulak gara, diagnostiko txarrak egin eta bide errazak aukeratzen ditugu. Edo ez dugu gustuko diagnostikoa, edo nahiago dugu ez ikusiarena egin. Pentsamendu kritikoak bide horiek saihestu behar ditu, eta etenik ez duen ahalegina eskatzen du horrek. Beste hainbeste gertatzen da balioekin: askotan, askoz ere interesgarriagoa da onuradun bakarra ni naizen egoera bat bultzatzea, edo ni eta nire familia, edo ni eta nire lagunak, edo ni eta nire herria onuradun dituen egoerak bultzatzea.
Edonork egin dezakeen gauza da pentsamendu kritikoa garatzea. Egoeraren argazki sinple bat eginez, pentsalari kritikoa izan daiteke pentsalari argia, pertsona ona eta antzeko gaitasunak batera dituena. Landu egin behar da, eta etsai asko daude. Askotan, arazoak konplexuak dira; ezin da iritsi ezagutza-maila egoki batera. Distantzia oso faktore garrantzitsua da. Distantzia areagotzen denean, gure jokabidea oso hotza izaten da. Pentsatu etorkinen kasuan: nola da posible gu hondartzan egotea, eta haiek itsaso berean itotzea? Arazo bat dago hor, balioen ikuspuntutik. Ezagutzari dagokionez ere, distantzia oztopo da askotan: “Nik oso ondo ezagutu nahi dut hemen gertatzen ari dena, baina, tira, ez zait axola zer gertatzen ari den birusarekin Afrikan!”. Borroka egin behar dugu distantziaren kontra.
Balioen ikuspegitik, zein da pandemia garaian atera duzun lehen ikasgaia?
Galdera zaila da. Ikasgai batzuk badaude. Bat, gizarteak babes publikoa behar duela, bizitzen ari garen gisako arazoei aurre egiteko eta, batez ere, desorekarik egon ez dadin aberatsen, pobreen, indartsuenen eta ahulenen artean, bereizketa horiek ahalik eta txikienak izan daitezen. Babes publiko horretan sartzen dira zaintza, garraioa, osasungintza edota hezkuntza.
Beste irakaspen bat mugikortasunari loturikoa da, mugikortasuna bere baitan hartu duen mundu global honek arazo latzak baitauzka. Baditu onurak, nik ez dut ezetzik esaten; baina zaplazteko bat eman digu mundu honek. Bizimodua berrantolatu behar da, neurri handi batean, arriskuak kontuan hartuta. Beti pentsatu dut bizimodu soilago bat behar dugula, eta ez soilik termino ekonomikoetan. Ezin gara bizi festa global batean bageunde bezala.

Uste duzu irakasleak, herritarrak edota agintariak jabetu direla irakasgai hauetaz?
Ez zait gustatzen profetarena egitea, baina nik uste dut ezetz. Demagun pandemia, esaten duten bezala, udatik aurrera pasatu egiten dela eta egoera xamurragoa izango dela; orduan izango dugu aukera zer ikasi dugun ikusteko: ea agintariek bultzatzen dituzten aipatu ditudan irakaspen horiek, eta ea jendeak bere egiten dituen. Ni, printzipioz, ezkorra naiz. Baina, bestalde, nahiko garbi daukat gauza bat: hau fenomeno berria da, eta ez dugu esperientziarik; irakaspen gehiegi ateratzea benetan arriskutsua da. Irakaspen sendoak ateratzeko, oso garrantzitsua da esperientzia, eta, horregatik, sorpresak espero ditut oraindik; eta, normalean, txarrak izango dira.

Hasieran, hala ere, bazirudien pandemia honek balio positiboak ekarriko zituela: elkartasuna, adiskidetasuna… Pandemiak lagundu al dezake balio solidarioagoak bultzatzen? Zertan aldatu ditzake pandemiak balio horiek?
Gustatuko litzaidake hasierako bide horri jarraitzea, baina, une honetan, oso ezkorra naiz. Orokorrean, balioen inguruko oinarrizko eztabaiden falta sumatzen dut, eztabaida sendoena, benetako gogoetena; pentsamendu kritiko hori bera alderdi guztietan garatu behar da, eta horren falta nabari dut. Publizitatearen, propagandaren eta mezu azkarraren gizartean bizi gara. Politika, gaur egun, iragarkien agentzia bat da, alderdi guztietan. Helduleku gutxi ikusten ditut baikorra izateko. Ez dakit nora doan hori guztia. Moda ohiko bilakatzen ari da, juxtu baliagarritzat hartzen dudanaren kontrakoa. Pentsamendu kritikoak pazientzia eskatzen du, arakatze-lana, bestearen arrazoibideak entzuteko eta kritikatzeko kapaz izatea eskatzen du; erritmo batzuk, eta denbora tarte bat. Dena beste bide batetik doa, ordea.

Zer ematen digu denborak?
Denborak diagnostiko egokiago bat egiteko aukera ematen dizu, zure interesak alde batera utzita. Baina, askotan denborarik ez dagoenez, kontua da ea noren interesak nagusitzen diren, eta ez da egoeraren diagnostiko bat egiten benetan. Kontua da norberaren interesak aurrera ateratzea, interesak nagusitzea. Azken partida hori askoz ere azkarragoa da bestea baino. Nola gelditzen da hau?, hori da nire kezka. Zeri egin behar diogu tira gelditzeko? Non dago une hori? Ez dakit, beldurra ematen du! Pixka bat apokaliptikoa da. Batzuetan tontoa ematen duzu, pazientzia eta denbora aldarrikatzen dituzunean… Ez, ez dago! Segi dezagun, segi dezagun kontsumo basatian! Denbora aprobetxatu behar da!

Egiaz eta egia-osteaz ere hitz egiten duzu liburuan; pandemiarekin jarraituz, ba al dakigu zer den egia eta zer ez den egia?
Ez. Eta niretzat egia hain da kontzeptu garrantzitsua! Ezagutzari loturiko pentsamendu kritikoari buruz aritu gara lehen, eta egia da pentsamendu kritikoaren oinarrizko kontzeptua. Beste gauza bat da oso kontu zaila izan daitekeela egiaren aurrean noiz gauden eta noiz ez gauden jakite hori. Adibidez: zer da egia? Pertsona batzuek esaten dute birus bat dagoela, eta beste batzuek, ez dagoela. Nik haien gogoetak, haien ebidentziak, haien diskurtsoak eta haien justifikazioak kontrastatzen ditut (justifikazio kontzeptua zentrala da pentsamendu kritikoan, gauzak justifikatu egin behar baitira, ahalik eta ongien), eta sumatzen dut bide onetik doazela batzuk, eta beste batzuk, berriz, bide okerretik doazela. Bide onetik doazela esaten dudanean, egiaren bidetik doazela esan nahi dut. Gertatzen dena da oso zaila dela horrela erabakitzea kasu guztietan; baina ariketa hori egin behar dugu etengabe.
Egia-osteari buruz hitz egiten dudanean, kezka bati buruz ari naiz: ematen du pertsona batzuek egia kontzeptua gutxietsi egiten dutela eta interesen arabera bakarrik hitz egiten dutela. Egia zokoratzen dute, nolabait, eta horrek prozesu beldurgarri bat ekarri du.

Zuk, aldiz, balio handia ematen diozu egiari…
Bai. Askotan apaiz-konplexua sartzen zait; etxe honetan [unibertsitatean], egia hitza aldarrikatu dut beti. Ez da kontzeptu filosofiko bat defendatzea. Egia hitza etenik gabe erabiltzen dugu eguneroko bizitzan, gure elkarrizketetan; nik zuri esaten dizut hori ez dela egia edo hori egia dela, hori gezurra dela, hori iruzurra dela… Kontzeptu horien guztien azpian egiaren ideia dago. Egin honako ariketa hau: pentsatu egia hitza zure hizkuntzatik kentzen duzula, eta pentsatu zertan geratzen diren gure hizkuntza eta gure komunikazioa. Tragedia da. Ni egia arrunt horri buruz ari naiz. Niretzat egia hori da. Nik memoria historikoa aldarrikatzen dudanean, egia aldarrikatzen dut.
Badakit oso gai zaila dela, baina esan nahi dut badagoela bide bat, badagoela ikerketa bat egia jakiteko. Lortuko dugun ala ez dugun, batek daki; baina badago bide bat. Beste batzuk, ikerketa-bide horri kasurik egin gabe, egiaz hizketan aritzen dira, eta hori iruzurra da. Maila masiboan gertatzen da hori une honetan. Eta zergatik? Bada, hain zuzen ere, egia eta antzeko beste kontzeptu batzuk baztertu egiten direlako; egiari buruz hitz egingo balute bezala hitz egin arren, euren interesei, nahiei eta helburuei buruz ari dira benetan.
Ikerketa horrek ez du ikerketa zientifikoa izan behar. Esate baterako, giltzen bila ari naizenean, galtzetako poltsikoak arakatzen ditudan bitartean, egia jakin nahi dut: non daude nire giltzak? Eta [Eduardo Moreno Bergaretxe] Perturrekin zer gertatu zen jakin nahi badut, egia jakin nahi dut. Egiarena ez da filosofoek asmatu duten kontzeptu bat, gure bizitzako leku guztietan dagoen kontzeptu bat da; segur aski, sekula baino gehiago orain. Beti egon dira gezurtiak eta tranpatiak, jokoaren parte baita, baina harrigarria da egun hartzen ari den dimentsioa. Sekula egon ez diren baliabide teknologikoak daude, eta, horien bidez, berri bat edota pertsona batek asmatu duen gauza bat di-da batean zabaldu daiteke mundu osoan barrena. Fenomeno horien ondorioak zein diren ez dakit.
Egia, kontzeptu arautzailea da. 18 urteko ikasleen artean “zer da egia? Egia ez dago? Ebidentziarik ez dago! Objetibotasunik ez dago! Ez dago ezer!” eta gisakoak entzuten hasi nintzenean piztu zen egiaren inguruko nire kezka; mezu hori ez dute haiek asmatu. Mezu hori hor dago atmosferan, giroan dago, handik eta hemendik jaso dute.