Euskara nerabezaroan: Euskara Ostadar Proiektuan<br />Erabilera garatzetik, erabileran eroso sentitzera
2000-03-01
Euskal irakaskuntzak garrantzizko konpromisoa du euskararen eta euskal kulturaren transmisio, garapen eta potentziazioan. Zeregin horretan esparru anitz jorra ditzake ikastetxeak, eta horietako bat materialgintza da. Baliabide didaktikoek ikasleek euskara erabil dezaten bultza behar dute, eta horretarako ikuspegi eta metodologia egokiak eduki behar dituzte. Horixe da, hain zuzen ere, Ikastolen Elkarteak Ostadar proiektua egitearen arrazoia: euskararen erabilera sustatzeko materiala eskaintzea.
Zer da zehatz-mehatz lortu nahi duguna sortu ditugun baliabide didaktiko eta proposatzen dugun irakas -ikaskuntza metodoaren bidez?
Hitz gutxitan esanda, ikasleek euskara erabiltzeko gaitasuna garatzea; erabiltzeak ohitura dakar berarekin, ohiturak erraztasuna, erraztasunak eroso sentitzea euskara erabiltzean eta, ondorioz, euskarak bere funtzio komunikatiboa bereganatzen joatea.
12 - 16 urte bitarteko ikasleekin helburu hori lortu nahiak, arloaren didaktikari buruzko ikuspegi eta metodologia zehatz bat hautatzera eta haiei egokitutako errekurtsoak sortzera eraman gaitu. Azal dezagun, bada, zein den euskararen erabileraren sustapenerako hartu dugun bidea eta hura egiteko hautatu eta eskaintzen ditugun bide-lagunak.
Hizkuntzaren kontzepzioa
Hizkuntza ez da ikasgaia, hau da, ikasleek barneratu behar duten ezagutza multzoa, edo hobeto esanda, ez da hori soilik, baizik eta batez ere komunikatzeko tresna da. Bat gatoz azken urte hauetan autore gehienek diotenarekin: hizkuntza erabiliz ikasten da. Ikasketa objektua ez da teoria linguistikoa edota sistemaren deskribapena, hizkuntzaren erabilera baizik. Beraz, ikasleek euskara erabiltzeko gaitasuna bereganatuko dute, ikasten ari direna erabiltzeko aukerak dituzten neurri horretan.
Euskararen irakas-ikaskuntzarako ikuspegia
Hizkuntzaren definizio horretan oinarrituz, eta hizkuntzaren lorpena haren jabe direnen kolaborazioaren bidez egiten dela kontuan izanez, bere didaktika ikuspegi komunikatibo eta prozesualetik bideratu dugu. Gure oinarrizko abiapuntua komunikazioa, erabilera da (erabilerarik gabe, ezagutza ez da lortzen edo gutxitu egiten da, eta, ondorioz, motibazioa ere gutxitu egiten da): egoera ezberdinetan eta behar ezberdinetarako ahozko nahiz idatzizko hizkuntza ulertu eta produzitzeko aukerak eskaintzea da gure oinarrizko helburua. Baina, euskararen kasuan, erabilpen hutsak ezin ziurta dezake hizkuntzaren konpetentzia osoa, erabilera hori egokia eta zuzena izan dadin, ezinbestekoa da harengan intentziozko eskuharmena egitea. Hori dela eta, erabilerarekin batera, ikasleari komunikazio horretan lagungarri gerta dakiokeen hausnarketa linguistikoa bideratzen dugu. Ez helburu bezala, bitarteko gisa baizik. Ekar dezagun gogora Brunerrek horri buruz dioena:
"Gizakiak nahiz eta hizkuntzaren lexikoa eta gramatika jasotzeko berezko gaitasun handiagoa ala txikiagoa eduki, erabiliz ikasten da hizkuntza. Hori ez da ikasten laborategian. Hizkuntzaren erabilpena ikasteko era bakarra giro komunikatiboetan erabiliz ikastean datza... Gramatikaren arauek oso azaletik adierazten dute hizkuntza erabiltzeko behar diren arauak. Hizkuntza zuzena izateak ez du segurtatzen besterik gabe hizkuntzaren egokitasuna, eraginkortasuna eta lekukotasuna. Gramatikako arauen garrantzia ez da zalantzan jartzekoa, asko lagun baitezakete adimenaren jokoa argitzen. Baina hizkuntzaren (euskararen) bidez, modu natural batean, norberaren eta bestearen ekintzak bideratzeko, elkarren arreta suspertzeko, ekintzak eragiteko... trebatu nahi dugun ikasleak ez ditu gramatikaren arauak erabilpenetik isolatuz eta era abstraktu batean deduzitzen". Erabilera eta hausnarketa linguistikoa batera, beraz.
Metodologia
Hizkuntzaren irakas-ikaskuntza ikuspegi komunikatibo eta prozesualetik bideratzeko erabakia hartzeak, hizkuntza pentsamenduaren eraikuntzarako tresna kontsideratzeak eta pertsonen arteko interakzio komunikatiboa hizkuntzaren jabekuntza eta garapenerako eragile nagusiena dela onartzeak ondorio metodologiko zehatzak ekarri dizkigu.
a) Testu pedagogia
Gure egintza didaktikoa testu pedagogian eta hizkuntzaren erabilera sozial ezberdinen lanketan oinarritzen da. Testu pedagogiaren xedea hizkuntzaren erabilera komunikazio egoera anitzetara hedatzea da, eta horrek berekin dakar:
- Perpausaren garrantzia erlatibizatuz, komunikazio unitatetzat testua hartzea, hau da, lan unitatea testua izatea.
- Erabilpen eremu desberdinetan sor daitezkeen komunikazio egoeren arabera erabili beharreko bitarteko adierazkorrak desberdinak direnez eta testu bakoitzak aprendizaia espezifikoa eskatzen duenez, ahozko nahiz idatzizko testu mota desberdinekin lan egitea.
- Ostadar Proiektuan, erabilpen eremu ezberdinekin erlazionaturik eta DBHko ikasturte ezberdinetarako, hainbat testu mota eta komunikazio trebezien lanketa proposatzen dugu: bertsoak, iritziko testuak, narrazio literarioak, ahozko kontaketak, antzerkia, testu poetikoak, eleberriak, elkarrizketak, eztabaidak, inkestak, informeak, gutunak, publizitatet testuak eta abar.
b) Euskararekiko kontzientzia. Alderdi soziolinguistikoak
Badirudi estatus internazionaleko hizkuntz egoeretan, hizkuntzaren eskolaz kanpoko presentzia handia denetan, haren irakaskuntzari dagokionez, nahikoa dela ikasleei hizkuntza erabiltzeko gaitasuna ematearekin. Baina gurea bezalako ukipenezko egoeran dagoen hizkuntzarekin, hori baino zerbait gehiago egin behar delakoan gaude. Ez da nahikoa "egin euskaraz" esatea, ikasleengan gure hizkuntzarekiko kontzientzia sendotu beharrean gaude. Euskararen egoera soziolinguistikoaz, haren arrazoiaz, historian zehar bere hiztunek hura bizirik mantentzeko egin duten ahaleginaz, euskararen barianteez eta aniztasun horrek zekarren aberastasunaz ere hitz egin behar da ikasleekin, horrekin batera nork bere hizkuntzarekiko jarrerari buruzko hausnarketa bideratuz.
Hizkuntza guztiekiko errespetuzko jarrerak bultzatuz, euskararekiko eta haren aldaerekiko identifikazio positiboa lortzearren burutu ditugu hainbat unitate didaktiko:
- 1. ikasmailarako Hitz eta pitz
- 2. ikasmailarako Hizkuntza herriaren arima
- 3. ikasmailarako Munduan hizkuntzak mila
- 4. ikasmailarako Helduen munduko sarbidean
Informazio Liburuan, hau da, ikasleen unitate didaktikoekin lotura estua duen kontsulta liburuan, eta DBHko maila bakoitzarekin kontestualizaturik sortu ditugun ikus-entzunezko bitartekoetan ere bere lekua hartzen dute aipatutako alderdi soziolinguistikoek.
c) Proiektuen metodologia
Erabilera sustatzearen eta erabilera horretako motibatzearen ildotik, garrantzizkoa da ikasleek burutzen dituzten jarduerak esanguratsuak eta funtzionalak izatea. Hori dela eta, alde batetik, prozedurazko edukiei eman diegu nagusitasuna, "egiten jakitearekin" erlazionatutakoei, alegia.
Bestetik, Proiektuen metodologia erabiliz, unitate bakoitzean komunikazio ekintza erreal bat burutzea eskatzen duen egoera baten aurrean jartzen dugu ikaslea: hizkuntzarekin asmo eta hartzaile zehatz batentzat edo batzuentzat zerbait egin behar du, hala nola, ikasle gazteagoei zuzendutako narrazioak sortu eta kontatzea; nork bere hezkuntza komunitateko kide ezbedinei zuzendutako ikerketa soziolinguistiko bat egitea; eduki dezaketen arazo bat aztertu eta eztabaidatzea eta ikastetxeko zuzendariarentzat iritzizko eskutitz bat idaztea; gai baten inguruan informazioa edota iritzia emanaz aldizkarietarako testuak sortzea...
Metodologia honen bidez, irakas-ikaskuntza prozesu aktiboa bilakatzen da, eta proposatutako ekintza komunikatiboa burutzeko beharrezkoak dituzten aprendizaia espezifikoek funtzionaltasun argia dute ikasleentzat.
d) Unitate didaktikoaren diseinua
Mota ezberdinetako aprendizaiak prozesu komunikatibo orokor batean kontestualizatzeko, ondorengo diseinua du ikasleei zuzendutako unitate didaktiko bakoitzak:
1.- Ikas-norabidea
Unitate honetan zer egingo duzu? Zertarako?
Atal honetan irakas- eta ikas-helburuak era esplizituan agertzen dizkiegu ikasleei.
2.- Proiektua
Aurrez definitutako helburuak gauzatzea ahalbideratzen duen komunikazio ekintza bat burutzea proposatzen zaie ikasleei, horretarako kontsigna argiak emanaz.
3.- Zer dakizu?
Unitatearen irakas- eta ikas-helburuekiko ikasle bakoitzaren eta ikastalde osoaren abiapuntuko egoera ezagutzeko aurrebaluaketarako proposamena.
4.- Eredua aztertzen
Funtzio ezberdinen baitan eginiko testuen irakurketa edota entzumena eta haien azterketa. Erreferentziatzat har ditzaketen ereduak eskaintzea. Aho-idatzizko ulermen estrategiak lantzea. Testu motaren ezaugarriak definitzea.
5.- Trebatzen sailak
Proposatutako ekintza komunikatiboa era egokian eta zuzentasunez gauzatzeko beharrezko aprendizaia espezifikoak lantzeko sekuentzia didaktiko laburrak dira.
6.- Proiektuaren gauzatzea
e) Lan kooperatiboaren bultzada
Gure azken xedea komunikazio prozesuetan ikasleak autonomia maila egokia lortzea bada ere, proposatzen zaien komunikazio ekintzetarako trebatzeko, hura prestatu edo burutzeko elkarlana eskatzen duten zereginak planteatzen ditugu sarritan. Ez dugu ahaztu behar elkarlanak eskatzen duen ikasleen arteko interakzioak komunikazio trebezia ezberdinen beharra sentitzen, haiek hartzen eta erabiltzen laguntzen duela. Erabilerak erraztasuna, erraztasunak ohitura...
Inprimategiko euskarriekin uztartuz Teknologia Berrien erabilpena
Aipatutako helburuaren lorpenerako eta teknologia berriek ikasleak motibatzeko duten potentzialitatea aprobetxatuz, Ostadar Proiektuan inprimategiko euskarriei beste mota bateko euskarriak uztartu dizkiegu, bakoitzak bere funtzioa betez, eta aldi berean, elkarren arteko interakzioa ziurtatuz:
Softwarea
Testu idatziaren ulermen eta sorkuntzarako estrategiak eta ezagutzak lantzeko, nahikoa litzateke paperezko euskarriak erabiltzea. Baina ikasgelan garapen, motibazio eta erritmo desberdineko ikasleak ditugunez, aniztasunean hezitzeko, unitate didaktikoko zailtasun maila ezberdineko jarduerez gain, eta haiekin lotuta, ikasleek modu autonomoan, bakoitzak bere beharren arabera eta bere erritmoan burutu ditzakeen testu propietate ezberdinekin (egokitasuna, koherentzia, kohesioa, zuzentasuna...) erlazionatutako jarduera ugari eskaintzen dugu softwarean.
Bitarteko honek emandako erantzunaren baliotasuna bat-batean ezagutzeko aukera ematen dio ikasleari, akatsak detektatzen laguntzen dio (erantzun okerra ez baitio programak ontzat ematen) eta arazoei irtenbidea aurkitzera bultzatzen du, horrekin guztiarekin, modu atseginez, nork bere erabilera hobetzen lagunduz.
Ikus-entzunezko euskarriak: bideoak
Idatzia komunikazioa burutzeko bide bat bada, hor dugu, baita ere, ahozkotasuna eta haren lanketarako ezinbestekoa dugu ikus-entzunezko baliabideen erabilera. Adibide gisa, nola gara liteke entzumenezko ulermen gaitasuna inprimategiko baliabideekin soilik? Nola ikasi hitzezkoak ez diren kodeak interpretatzen eta erabiltzen ikus-entzunezko baliabiderik gabe? Nola antzeman ahozko komunikazioan testuinguruaren eta testuaren arteko interakziotik eratortzen diren alderdiek egoera hori ikusi eta entzuteko aukerarik ez badute? Nola ikasi asmo ezberdinekin eta eremu ezberdinetan euskaraz ondo hitz egiten eredu egokirik gabe?
Lortu nahi ditugun helburuak
- Ikasleei hizkuntza erabilpen errealak eskaintzea haiek behatu eta aztertzeko aukera emanaz. Beste modu batera, irakasleen esku ez leudekeen errealitateetara sarbidea edukitzeko aukerak ematen ditu baliabide honek.
- Gelan irakaslearenaz gain beste ahots batzuk sartuz, intonazio, azentu, tinbre eta hizkuntz aldaera (dialektala, estandarra) behatu eta lantzeko aukera ematea.
- Komunikazioan hitzezko kodeen eta hitzezkoak ez direnen arteko interakzioaz jabetzea eta kode horien erabileran trebatzea.
- Bideoak elkarrekin eskaintzen ditu hitzezko diskurtsoa eta irudia, beraz, mezua kontestualizatu egiten du. Modu horretan uler dezakete ikasleek hainbat testuren komunikazio egoera, eta ondorioz, ematen den mezua.
- Entzumenezko ulermenean eragina duten gaitasunak eta prozedurak lantzea: aurrerapena, inferentzia, asmo baterako informazioa hautaketa...
- Ahozko ekoizpenerako ereduak eskaintzea. Kontuan izan behar dugu, zoritxarrez, zenbait tokitan irakaslea dela ikasleen hizkuntza eredu bakarra; beraz, hiztun adituek sortutako diskurtsoak entzun eta aztertzeko aukerak eskainiko ditugu, horrekin, haiek erabiltzen dituzten baliabideak, estrategiak, intonazioa, azentua, hizkuntza aldaerak eta abar deskubritzeko eta bereganatzeko aukera emanaz.
- Idatzizko ekoizpenerako trebeziak garatzea. Informaziozko "input" egoki batek bidera dezake ekoizpen idatzia: informazioaren hautaketa, sintesia, eta abar.
Hori guztia lortzearren, DBHko maila ezberdinetarako sekuentziatuta 10 bideo sortu ditugu, bost Lehen Ziklorako eta beste bost Bigarrenerako, bakoitzean erabilpen eremu zehatz batekin erlazionatutako eta asmo ezberdinekin sortutako testu eta hizkuntz erabilera sozial errealak eskaintzen ditugularik.
Bideo bakoitza ikasleen unitate didaktikoekin batera erabiltzeko sortu da. Ez da funtzio gehigarria duen beste euskarri didaktiko bat, helburu zehatz baten lorpenera bideratutako sekuentzia didaktiko batean integratutako beste elementu bat baizik, modu horretan ikasleen liburua material "multiformatua" bilakatuz: liburua gehi bideoa eta softwarea elkarri dei eginez.
Komunikaziorako hiritar konpetenteak hezitzea langintza erraza ez bada ere (irakaskuntzaz kanpo dauden beste faktore ugarik baitute horretan eragina), formulatu dugun helburuak, hautatu dugun metodologiak, proposatzen ditugun jarduerek eta eskaintzen ditugun baliabideek, ikasgela irakurtzeak eta idazteak zentzua duten leku bihurtzera garamatza, baita hitz egitea eta entzutea beharrezkoak diren leku bilakatzera ere.
Euskara erabiltzen irakastea, atseginez erabil dezaten ahalegintzea eta gure hizkuntzarekiko kontzientzia sendotzea. Zaila bada ere, hori da gure erronka.
Hitz gutxitan esanda, ikasleek euskara erabiltzeko gaitasuna garatzea; erabiltzeak ohitura dakar berarekin, ohiturak erraztasuna, erraztasunak eroso sentitzea euskara erabiltzean eta, ondorioz, euskarak bere funtzio komunikatiboa bereganatzen joatea.
12 - 16 urte bitarteko ikasleekin helburu hori lortu nahiak, arloaren didaktikari buruzko ikuspegi eta metodologia zehatz bat hautatzera eta haiei egokitutako errekurtsoak sortzera eraman gaitu. Azal dezagun, bada, zein den euskararen erabileraren sustapenerako hartu dugun bidea eta hura egiteko hautatu eta eskaintzen ditugun bide-lagunak.
Hizkuntzaren kontzepzioa
Hizkuntza ez da ikasgaia, hau da, ikasleek barneratu behar duten ezagutza multzoa, edo hobeto esanda, ez da hori soilik, baizik eta batez ere komunikatzeko tresna da. Bat gatoz azken urte hauetan autore gehienek diotenarekin: hizkuntza erabiliz ikasten da. Ikasketa objektua ez da teoria linguistikoa edota sistemaren deskribapena, hizkuntzaren erabilera baizik. Beraz, ikasleek euskara erabiltzeko gaitasuna bereganatuko dute, ikasten ari direna erabiltzeko aukerak dituzten neurri horretan.
Euskararen irakas-ikaskuntzarako ikuspegia
Hizkuntzaren definizio horretan oinarrituz, eta hizkuntzaren lorpena haren jabe direnen kolaborazioaren bidez egiten dela kontuan izanez, bere didaktika ikuspegi komunikatibo eta prozesualetik bideratu dugu. Gure oinarrizko abiapuntua komunikazioa, erabilera da (erabilerarik gabe, ezagutza ez da lortzen edo gutxitu egiten da, eta, ondorioz, motibazioa ere gutxitu egiten da): egoera ezberdinetan eta behar ezberdinetarako ahozko nahiz idatzizko hizkuntza ulertu eta produzitzeko aukerak eskaintzea da gure oinarrizko helburua. Baina, euskararen kasuan, erabilpen hutsak ezin ziurta dezake hizkuntzaren konpetentzia osoa, erabilera hori egokia eta zuzena izan dadin, ezinbestekoa da harengan intentziozko eskuharmena egitea. Hori dela eta, erabilerarekin batera, ikasleari komunikazio horretan lagungarri gerta dakiokeen hausnarketa linguistikoa bideratzen dugu. Ez helburu bezala, bitarteko gisa baizik. Ekar dezagun gogora Brunerrek horri buruz dioena:
"Gizakiak nahiz eta hizkuntzaren lexikoa eta gramatika jasotzeko berezko gaitasun handiagoa ala txikiagoa eduki, erabiliz ikasten da hizkuntza. Hori ez da ikasten laborategian. Hizkuntzaren erabilpena ikasteko era bakarra giro komunikatiboetan erabiliz ikastean datza... Gramatikaren arauek oso azaletik adierazten dute hizkuntza erabiltzeko behar diren arauak. Hizkuntza zuzena izateak ez du segurtatzen besterik gabe hizkuntzaren egokitasuna, eraginkortasuna eta lekukotasuna. Gramatikako arauen garrantzia ez da zalantzan jartzekoa, asko lagun baitezakete adimenaren jokoa argitzen. Baina hizkuntzaren (euskararen) bidez, modu natural batean, norberaren eta bestearen ekintzak bideratzeko, elkarren arreta suspertzeko, ekintzak eragiteko... trebatu nahi dugun ikasleak ez ditu gramatikaren arauak erabilpenetik isolatuz eta era abstraktu batean deduzitzen". Erabilera eta hausnarketa linguistikoa batera, beraz.
Metodologia
Hizkuntzaren irakas-ikaskuntza ikuspegi komunikatibo eta prozesualetik bideratzeko erabakia hartzeak, hizkuntza pentsamenduaren eraikuntzarako tresna kontsideratzeak eta pertsonen arteko interakzio komunikatiboa hizkuntzaren jabekuntza eta garapenerako eragile nagusiena dela onartzeak ondorio metodologiko zehatzak ekarri dizkigu.
a) Testu pedagogia
Gure egintza didaktikoa testu pedagogian eta hizkuntzaren erabilera sozial ezberdinen lanketan oinarritzen da. Testu pedagogiaren xedea hizkuntzaren erabilera komunikazio egoera anitzetara hedatzea da, eta horrek berekin dakar:
- Perpausaren garrantzia erlatibizatuz, komunikazio unitatetzat testua hartzea, hau da, lan unitatea testua izatea.
- Erabilpen eremu desberdinetan sor daitezkeen komunikazio egoeren arabera erabili beharreko bitarteko adierazkorrak desberdinak direnez eta testu bakoitzak aprendizaia espezifikoa eskatzen duenez, ahozko nahiz idatzizko testu mota desberdinekin lan egitea.
- Ostadar Proiektuan, erabilpen eremu ezberdinekin erlazionaturik eta DBHko ikasturte ezberdinetarako, hainbat testu mota eta komunikazio trebezien lanketa proposatzen dugu: bertsoak, iritziko testuak, narrazio literarioak, ahozko kontaketak, antzerkia, testu poetikoak, eleberriak, elkarrizketak, eztabaidak, inkestak, informeak, gutunak, publizitatet testuak eta abar.
b) Euskararekiko kontzientzia. Alderdi soziolinguistikoak
Badirudi estatus internazionaleko hizkuntz egoeretan, hizkuntzaren eskolaz kanpoko presentzia handia denetan, haren irakaskuntzari dagokionez, nahikoa dela ikasleei hizkuntza erabiltzeko gaitasuna ematearekin. Baina gurea bezalako ukipenezko egoeran dagoen hizkuntzarekin, hori baino zerbait gehiago egin behar delakoan gaude. Ez da nahikoa "egin euskaraz" esatea, ikasleengan gure hizkuntzarekiko kontzientzia sendotu beharrean gaude. Euskararen egoera soziolinguistikoaz, haren arrazoiaz, historian zehar bere hiztunek hura bizirik mantentzeko egin duten ahaleginaz, euskararen barianteez eta aniztasun horrek zekarren aberastasunaz ere hitz egin behar da ikasleekin, horrekin batera nork bere hizkuntzarekiko jarrerari buruzko hausnarketa bideratuz.
Hizkuntza guztiekiko errespetuzko jarrerak bultzatuz, euskararekiko eta haren aldaerekiko identifikazio positiboa lortzearren burutu ditugu hainbat unitate didaktiko:
- 1. ikasmailarako Hitz eta pitz
- 2. ikasmailarako Hizkuntza herriaren arima
- 3. ikasmailarako Munduan hizkuntzak mila
- 4. ikasmailarako Helduen munduko sarbidean
Informazio Liburuan, hau da, ikasleen unitate didaktikoekin lotura estua duen kontsulta liburuan, eta DBHko maila bakoitzarekin kontestualizaturik sortu ditugun ikus-entzunezko bitartekoetan ere bere lekua hartzen dute aipatutako alderdi soziolinguistikoek.
c) Proiektuen metodologia
Erabilera sustatzearen eta erabilera horretako motibatzearen ildotik, garrantzizkoa da ikasleek burutzen dituzten jarduerak esanguratsuak eta funtzionalak izatea. Hori dela eta, alde batetik, prozedurazko edukiei eman diegu nagusitasuna, "egiten jakitearekin" erlazionatutakoei, alegia.
Bestetik, Proiektuen metodologia erabiliz, unitate bakoitzean komunikazio ekintza erreal bat burutzea eskatzen duen egoera baten aurrean jartzen dugu ikaslea: hizkuntzarekin asmo eta hartzaile zehatz batentzat edo batzuentzat zerbait egin behar du, hala nola, ikasle gazteagoei zuzendutako narrazioak sortu eta kontatzea; nork bere hezkuntza komunitateko kide ezbedinei zuzendutako ikerketa soziolinguistiko bat egitea; eduki dezaketen arazo bat aztertu eta eztabaidatzea eta ikastetxeko zuzendariarentzat iritzizko eskutitz bat idaztea; gai baten inguruan informazioa edota iritzia emanaz aldizkarietarako testuak sortzea...
Metodologia honen bidez, irakas-ikaskuntza prozesu aktiboa bilakatzen da, eta proposatutako ekintza komunikatiboa burutzeko beharrezkoak dituzten aprendizaia espezifikoek funtzionaltasun argia dute ikasleentzat.
d) Unitate didaktikoaren diseinua
Mota ezberdinetako aprendizaiak prozesu komunikatibo orokor batean kontestualizatzeko, ondorengo diseinua du ikasleei zuzendutako unitate didaktiko bakoitzak:
1.- Ikas-norabidea
Unitate honetan zer egingo duzu? Zertarako?
Atal honetan irakas- eta ikas-helburuak era esplizituan agertzen dizkiegu ikasleei.
2.- Proiektua
Aurrez definitutako helburuak gauzatzea ahalbideratzen duen komunikazio ekintza bat burutzea proposatzen zaie ikasleei, horretarako kontsigna argiak emanaz.
3.- Zer dakizu?
Unitatearen irakas- eta ikas-helburuekiko ikasle bakoitzaren eta ikastalde osoaren abiapuntuko egoera ezagutzeko aurrebaluaketarako proposamena.
4.- Eredua aztertzen
Funtzio ezberdinen baitan eginiko testuen irakurketa edota entzumena eta haien azterketa. Erreferentziatzat har ditzaketen ereduak eskaintzea. Aho-idatzizko ulermen estrategiak lantzea. Testu motaren ezaugarriak definitzea.
5.- Trebatzen sailak
Proposatutako ekintza komunikatiboa era egokian eta zuzentasunez gauzatzeko beharrezko aprendizaia espezifikoak lantzeko sekuentzia didaktiko laburrak dira.
6.- Proiektuaren gauzatzea
e) Lan kooperatiboaren bultzada
Gure azken xedea komunikazio prozesuetan ikasleak autonomia maila egokia lortzea bada ere, proposatzen zaien komunikazio ekintzetarako trebatzeko, hura prestatu edo burutzeko elkarlana eskatzen duten zereginak planteatzen ditugu sarritan. Ez dugu ahaztu behar elkarlanak eskatzen duen ikasleen arteko interakzioak komunikazio trebezia ezberdinen beharra sentitzen, haiek hartzen eta erabiltzen laguntzen duela. Erabilerak erraztasuna, erraztasunak ohitura...
Inprimategiko euskarriekin uztartuz Teknologia Berrien erabilpena
Aipatutako helburuaren lorpenerako eta teknologia berriek ikasleak motibatzeko duten potentzialitatea aprobetxatuz, Ostadar Proiektuan inprimategiko euskarriei beste mota bateko euskarriak uztartu dizkiegu, bakoitzak bere funtzioa betez, eta aldi berean, elkarren arteko interakzioa ziurtatuz:
Softwarea
Testu idatziaren ulermen eta sorkuntzarako estrategiak eta ezagutzak lantzeko, nahikoa litzateke paperezko euskarriak erabiltzea. Baina ikasgelan garapen, motibazio eta erritmo desberdineko ikasleak ditugunez, aniztasunean hezitzeko, unitate didaktikoko zailtasun maila ezberdineko jarduerez gain, eta haiekin lotuta, ikasleek modu autonomoan, bakoitzak bere beharren arabera eta bere erritmoan burutu ditzakeen testu propietate ezberdinekin (egokitasuna, koherentzia, kohesioa, zuzentasuna...) erlazionatutako jarduera ugari eskaintzen dugu softwarean.
Bitarteko honek emandako erantzunaren baliotasuna bat-batean ezagutzeko aukera ematen dio ikasleari, akatsak detektatzen laguntzen dio (erantzun okerra ez baitio programak ontzat ematen) eta arazoei irtenbidea aurkitzera bultzatzen du, horrekin guztiarekin, modu atseginez, nork bere erabilera hobetzen lagunduz.
Ikus-entzunezko euskarriak: bideoak
Idatzia komunikazioa burutzeko bide bat bada, hor dugu, baita ere, ahozkotasuna eta haren lanketarako ezinbestekoa dugu ikus-entzunezko baliabideen erabilera. Adibide gisa, nola gara liteke entzumenezko ulermen gaitasuna inprimategiko baliabideekin soilik? Nola ikasi hitzezkoak ez diren kodeak interpretatzen eta erabiltzen ikus-entzunezko baliabiderik gabe? Nola antzeman ahozko komunikazioan testuinguruaren eta testuaren arteko interakziotik eratortzen diren alderdiek egoera hori ikusi eta entzuteko aukerarik ez badute? Nola ikasi asmo ezberdinekin eta eremu ezberdinetan euskaraz ondo hitz egiten eredu egokirik gabe?
Lortu nahi ditugun helburuak
- Ikasleei hizkuntza erabilpen errealak eskaintzea haiek behatu eta aztertzeko aukera emanaz. Beste modu batera, irakasleen esku ez leudekeen errealitateetara sarbidea edukitzeko aukerak ematen ditu baliabide honek.
- Gelan irakaslearenaz gain beste ahots batzuk sartuz, intonazio, azentu, tinbre eta hizkuntz aldaera (dialektala, estandarra) behatu eta lantzeko aukera ematea.
- Komunikazioan hitzezko kodeen eta hitzezkoak ez direnen arteko interakzioaz jabetzea eta kode horien erabileran trebatzea.
- Bideoak elkarrekin eskaintzen ditu hitzezko diskurtsoa eta irudia, beraz, mezua kontestualizatu egiten du. Modu horretan uler dezakete ikasleek hainbat testuren komunikazio egoera, eta ondorioz, ematen den mezua.
- Entzumenezko ulermenean eragina duten gaitasunak eta prozedurak lantzea: aurrerapena, inferentzia, asmo baterako informazioa hautaketa...
- Ahozko ekoizpenerako ereduak eskaintzea. Kontuan izan behar dugu, zoritxarrez, zenbait tokitan irakaslea dela ikasleen hizkuntza eredu bakarra; beraz, hiztun adituek sortutako diskurtsoak entzun eta aztertzeko aukerak eskainiko ditugu, horrekin, haiek erabiltzen dituzten baliabideak, estrategiak, intonazioa, azentua, hizkuntza aldaerak eta abar deskubritzeko eta bereganatzeko aukera emanaz.
- Idatzizko ekoizpenerako trebeziak garatzea. Informaziozko "input" egoki batek bidera dezake ekoizpen idatzia: informazioaren hautaketa, sintesia, eta abar.
Hori guztia lortzearren, DBHko maila ezberdinetarako sekuentziatuta 10 bideo sortu ditugu, bost Lehen Ziklorako eta beste bost Bigarrenerako, bakoitzean erabilpen eremu zehatz batekin erlazionatutako eta asmo ezberdinekin sortutako testu eta hizkuntz erabilera sozial errealak eskaintzen ditugularik.
Bideo bakoitza ikasleen unitate didaktikoekin batera erabiltzeko sortu da. Ez da funtzio gehigarria duen beste euskarri didaktiko bat, helburu zehatz baten lorpenera bideratutako sekuentzia didaktiko batean integratutako beste elementu bat baizik, modu horretan ikasleen liburua material "multiformatua" bilakatuz: liburua gehi bideoa eta softwarea elkarri dei eginez.
Komunikaziorako hiritar konpetenteak hezitzea langintza erraza ez bada ere (irakaskuntzaz kanpo dauden beste faktore ugarik baitute horretan eragina), formulatu dugun helburuak, hautatu dugun metodologiak, proposatzen ditugun jarduerek eta eskaintzen ditugun baliabideek, ikasgela irakurtzeak eta idazteak zentzua duten leku bihurtzera garamatza, baita hitz egitea eta entzutea beharrezkoak diren leku bilakatzera ere.
Euskara erabiltzen irakastea, atseginez erabil dezaten ahalegintzea eta gure hizkuntzarekiko kontzientzia sendotzea. Zaila bada ere, hori da gure erronka.
