Proiektua zortzi koadrila euskaldunekin eta sei koadrila mistoekin abiatu zen, haiekin hitzarmena egin ostean. Koadrila euskalduna kide guztiak euskaldunak eta euskaraz egiteko ohitura duen koadrila da. Bestalde, koadrila mistoa euskaldunak, erdal elebidunak eta erdaldunak proportzio ezberdinetan dituen eta erdaraz egiteko ohitura duen koadrila da.

Koadrila bakoitzarekin dinamizatzaile-ikerlari bana aritu da. Lanean hiru baliabide erabili dira: eskolak, balantze saioak eta ekintzak. Baliabide bakoitzaren proportzioa eta intentsitatea koadrila bakoitzaren hizkuntz egoerara egokitu da.

Eskolek erdal elebidunen hizkuntz gaitasuna hobetzea izan dute egiteko nagusia. Astean zortzi eskola ordu gutxienez. Eskolak "lagunarte bat, ikastalde bat" irizpideari eutsiz antolatu dira.

Metodologiari dagokionez, gramatika edo hizkuntz unitateen lanketa sistematikoa baino gehiago komunikazioaren praktikan oinarritu gara, alegia mezuak ulertu eta mezu ulergarriak ekoiztean. Hizkuntz unitate zehatzen lanketa noiz edo noiz egin bada ere, komunikazioaren praktikarekin alderatuta oso proportzio txikian burutu da.

Ikuspegi metodologiko honek, besteak beste, hizkuntz gaitasun ezberdineko kideak aldi berean eta gune berean aritzea ahalbideratzen du. Lagunarte bereko euskaldunak eta erdal elebidunak batera euskaraz komunikatzen ari direla honako inertzia hauek sortzen dira:

1) Erdal elebidunek berez hobetzen dute euren hizkuntz gaitasuna.

2) Euskaldunek hizkuntza modu estrategikoan erabiltzeko gaitasuna (laguntzeko funtzioa) garatzen dute.

3) Batzuen eta besteen artean euskaraz egiteko ohitura finkatuz doa.

Komunikazioaren praktikan oinarrituta, eskolak kalean ematen den hizkuntza eskuratzeko berezko mekanismoa aplikatu du. Hala eginda, kalea eta eskola, eskola eta kalea binomioaren arteko aldea bere espresiorik txikienera eraman nahi izan dugu, testuinguru batetik besterako pasabidea ahalik eta berezkoena, errazena eta emankorrena izan zedin.

Balantze saioak direla eta, batez beste, hilabetean behin burutu dira lagunarte mistoekin. Epe luzeagotan, berriz, lagunarte euskaldunekin.

Lagunarte mistoei dagokienez, kideen artean euskaraz komunikatzeko praktikari buruzko ebaluazio saioak izan dira. Esate baterako, aurrerapenaz ohartu, zailtasunak azaldu, irtenbideak bilatu, eta talde motibazioari neurria hartu. Hizkuntz berriaz hitz egitea, ohiko bihurtu arte, egoera arrotza eta behartu samarra da, eta kideen harremanetan balizko gatazka-iturburua. Balantze saioen bidez, balizko gatazkak onbideratu nahi izan ditugu, bai eta lagunarteei bere-berea den prozesuaren gaineko kontrola eman ere.

Lagunarte euskaldunei dagokienez, balantze saioek bestelako mintzagaia izan dute. Beren laguntzaile funtzioari lotutakoa hain zuzen ere: lagunarte mistoekiko harremanaren intentsitatea, erdal elebidunekiko hizkuntz jokaera, eta laguntza funtzioa hobetzeko iniziatibak.

Balantze saioetan proiektuaren ezaugarri handienetako bat agertzen da, hau da, bi alderen arteko hitzarmena edo negoziazioa izatea. Lagunartea dugu alde bat, eta proiektua (dinamizatzailearen bidez ordezkatua) bestea. Proiektuaren hasieran bi alderen arteko hitzarmena sinatu ondoren, hitzartutakoaren bilakaerari buruzko ebaluazioa egiteko funtzioa betetzen dute balantze saioek. Guztiaren atzean, bi uste daude: bata bi aldeak helburuarekin (proiektuaren helburuekin, alegia) bat datozela, eta bestea alde batek (lagunarteak) beste aldearen (proiektuaren dinamizatzailearen) laguntza teknikoaren beharra duela. Dinamizatzaileak, adituaren funtzioa betez, egoeraren diagnostikoa egin eta balizko irtenbideen azterketa burutu ondoren, horiek taldearen aztergai jarriko ditu taldeak bere iritzia eman dezan. Erabakiek bi aldeen oniritziak beharko dituzte.

Ekintzak ditugu hirugarren baliabide materiala. Kulturgairen bat edo motibo ludikoren baten aitzakiaz antolaturiko irteerak, tailerrak, eta emanaldiak izan dira. Kuadrillategiren adierazpen osoa izan da, bertara bildu baitira proiektuan parte hartu izan duten lagunarte guztiak, euskaldunak bezala mistoak ere.

Harremanak berez sortzen eta trinkotzen joan zitezen utzi beharrean, erritmoak bizkortzeko egoerak probokatzen jardun dute dinamizatzaileek, hala nola: koadrila ezberdinetako kideak lan taldeetan bilduz, gazteak nahasteko jokoak eginez, ingurune ezberdinekoen artean hitzezko harremana eta gorputz ukipenak izateko ariketak burutuz... Betiere, hasierako zehaztugabeko egoerak ("bai ongi da horiek ezagutzea, baina a ze lotsa!") argitzen joan eta kide ezberdinen arteko konplizitate eta hurbiltasuna sortzeko bidean.

Koadrilen arteko gunearen erakargarritasun indarrari eustea izan dugu beste erronketako bat. Gune batean gustura parte hartzeko bi baldintza behar dira gutxienez: 1) aurkituko den jendea gustukoa izatea (denak ez badira ere) eta 2) aktibitateek norberaren interesguneak jasotzea. Ekintza egitasmoa biltzarretan negoziatuz lortu da interesgune komunak aurkitzea eta gunearen bizitasunari eustea.

Koadrila euskaldunekin egindako hitzarmenek honako puntu hauek jaso dituzte:

1) Ekintzetan parte hartzea.

2) Noizean behin balantze saioak egitea.

3) Proiektuaren dinamizatzaileek hala eskatutakoan, koadrila mistoekin hainbat eskola saiotan parte hartzea.

Koadrila mistoen kasuan baliabideen intentsitatea aurrekoena baino handiagoa izan da. Hona hemen eskakizun estandarra:

1) Egunero bi orduko eskola saioak erdal elebidunentzat. Astean behin gutxienez, koadrilako euskaldunek, aurrekoekin batera, eskola saio batean parte hartuko dute. Koadrilan euskaldunik izan ezean, koadrila euskaldunetako kideren batzuek hartuko dute parte.

2) Hilabetean behin balantze saioak egitea.

3) Ekintzetan parte hartzea.

Oro har, koadrila guztiek, mistoek bereziki, dinamizatzaile bana izan dute. Dinamizatzaileek koadrila mistoekin buruturiko funtzioak honako hauek izan dira:

1) Eskoletan irakasle

2) Balantze saioetan psikologo

3) Ekintzetan begirale

4) Proiektuaren ikerketa izaerari erreparatuta, ikerlari

Hitz gutxitan esanda, Kuadrillategiren uste nagusia da, hizkuntz jokaeran aldaketak eragiteko harreman sare osoaren gainean esku hartu behar dela. Horregatik aukeratu dira lagunarteak lan-unitate bezala. Funtsean, Kuadrillategik, laguntzarako ingurunea prestatzen du. Laguntzak lau adierazpide ditu:

1) Lagun euskaldunek lagun ez-euskaldunak laguntzen dituzte hizkuntz gaitasuna hobe dezaten.

2) Koadrila euskaldunek koadrila mistoak laguntzen dituzte hizkuntz jokaera finka dezaten.

3) Dinamizatzaileek koadrila mistoak laguntzen dituzte prozesuari lotutako oztopoak gaindi ditzaten.

4) Dinamizatzaileek koadrila euskaldunak laguntzen dituzte aukera sozialak areagotuz euskaldun gisa bizi daitezen.





KUADRILLATEGI PROIEKTUKO IKERLARIEI ELKARRIZKETA

"Gazteek euskararen erabileran aurrerapausuak emango badituzte, koadrilekin egin

behar da lan"



Duela bi urte eta erdi hasi zen Kuadrillategi proiektuaren ibilbidea Lasarte-Orian. Gazte koadrilen artean euskararen erabilera sustatzea xedetzat duen esperientzia da, hots, gazteen artean hizkuntz ohitura berria sortzea da helburua. Horretarako, abiapuntua eta oinarria gazte taldeak dira, eta horixe da, hain zuzen ere, proiektuaren berezitasuna: koadrilekin egiten dute lan, eta ez norbanakoarekin.



Kuadrillategi proiektuaren gidariak eta ikerlariak lau dira momentu honetan: Pello Jauregi, Axier Huegun, Diego Egizabal eta Susana Martinez. Orain arteko ibilbidea zuzenean bizi izan dute eta esperientzia horren gorebeherak izan ditugu hizpide.



Noiz eta nola hasi zineten Kuadrillategi proiektuarekin?

Axier Huegun .- Orain dela hiru urte hasi ginen. Pello Lasarte-Oriara etorri zen proiektuarekin eta ideia esplikatu zigun. Berezko taldeak edo koadrilak euskalduntzeko proiektu proposamen batekin etorri zen. Gure herrian abian jartzeko moduko esperientzia zen eta horri ekin genion. Bultzatzaileak Muntteri AEK euskaltegia, Ttakun kultur elkartea eta Udaleko Euskara batzordea izan ziren eta dira.



Pello, zuk egin zenuen proiektu hau koadrilan oinarritzen da, hau da, taldean, eta ez norbanakoan, orain arteko gehienak bezala. Zer dela-eta aukeratu duzu koadrila?

Pello .- Hizkuntza, azken finean, jokaera bat da, jokaera ohitura da, eta ohitura, normalean, ez da bakarrik sortzen. Hizkuntz jokaera ez da norberak finkatzen duen zerbait, baizik eta talde batean sortzen den kontua. Nik zaletasuna daukat, zuk gogoa daukazu, hark... denen artean sortzen den jokaera dugu. Jokaera horiek errepikatzearekin azkenean ohitura bihurtzen dira. Beraz, ohitura eta jokaera aldatuko badira, historia horretan parte hartzen duten kide guztiek egin behar dute lan beste esperientzia bat abian jartzeko eta beste ohitura batzuk sortzeko.

Hizkuntz ohituren aldaketa zerbait kolektiboa baldin bada, gazteen artean kolektiborik esanguratsuena koadrila da. Batzuetan ez da oso gauza definitua, koadrilak asko aldatzen baitira, baina bere indefinizio horretan definitua da, alegia, koadrilak hor daude. Horiekin egin behar da lan; gure ustez, gazteek kalean euskararen erabileran aurrerapausoak emango badituzte, koadrilak hartu behar dira eta horiekin lan egin.



Koadrilen hizkuntz ohiturak aldatzea da, beraz, ikerketaren helburua?

Pello .- Proiektuaren helburua edo nahia euskararen erabilera kalean, herrian eta giro informaletan bultzatzea da. Izan ere, pentsatzen dugu euskalgintzak asko aurreratu duela alderdi fomaletan, irakaskuntzan eta horrelako kasuetan. Baina, gero, jendeak modu informalean hitz egiten duenean, normalean erdarara jotzeko ohitura du.

Gazteen kasuan ere hori gertatzen da. Gazte gehienak B eta D ereduetan ikasten ari dira. Horiek badute nolabaiteko gaitasuna, baina ohiturarik ez. Orduan, hori da aldatu behar dutena, eta ez batek bakarrik, denek baizik.



Zer adinetako gazteekin zabiltzate?

Axier Huegun .- 14 eta 20 urte bitarteko gazteekin gabiltza. Hasieran 17-20 urtekoekin hasi ginen eta bi urtetan aritu ginen beraiekin. Ondoren, 14-15 urtekoekin ere hasi ginen, hots, neraberazoaren atarian daudenekin. Adin horretako gazteek datozen urteetan Lasarte-Orian proiektu horrekin jarraitzeko moduan egongo den gazte tipologia osatzen dute. B eta D ereduko gazteak dira, euskaraz hitz egiteko gaitasun nahikoa dutenak, baina erabiltzen ez dutenak.

Gaztetxo horiekin lan egiteko modua desberdina zela segituan konturatu ginen. Oso adin ezberdinak dira eta lan egiteko modua ere bai. Ez dugu guztiekin modu berean lan egiten.



Zer desberdintasun dago?

Axier.- 18-20 urtekoekin lan kontzientea egin dezakezu; balantzeak egin izan ditugu, hausnarketa serioak eta kontzienteak... Baina, 15 urtekoekin lan kontzientea egitea alferrikakoa zela konturatu ginen. Koadrilan euskaraz hitz egitea zer den esaten hasten bagara, beraientzat oso abstraktua da, mundu irreala da eta ez dute ulertzen.

14-15 urteko koadrilekin lan egiteko bi gako daude. Lehenengoa, funtsezkoa, ondo pasa behar dutela, eta bigarrena umorea.

Diego .- Gure alde daukaguna zera da: adin horretan hasten direla koadrilak kalera irteten, eta askorentzat hori oso garrantzitsua da. Horregatik, Kuadrillategik eskaintzen diena oso ongi datorkie; kalea den gune bat eskaintzen diegu, baina ez da taberna, zerbait dinamikoa eta interesgarria baizik. Hizkuntzaz gain, beste gauza pila batekin egiten dute topo.



Nola iritsi zineten gazte horiengana? Nolatan hasi ziren Kuadrillategin?

Diego .- Kuadrillategi bezalako proiektuak ezezagunak dira, arrotzak suertatzen dira. Horregatik, guretzat hasieran oso garrantzitsua izan zen ikastetxeekin izan genuen harremana. Koadrilengana iristeko biderik zuzenena eta samurrena beharbada hori da; ikastetxera joan eta aurkezpen bat egitea ikastorduetan. Beste bide bat kale hezitzaileak egiten duena da; kalera joan eta galdezka hastea. Baina hori bortitzagoa izan zitekeela konturatu ginen, oso proiektu berritzailea eta arrotza zelako. Beraz, lehenengo bidea hautatu genuen.

Gauzak horrela, garrantzitsua izan da Institutuak eta Landaberri ikastolak eskaini diguten arreta eta laguntza. Zubi lana egin dute. Gainera, proiektuaren berri eman diegu, jakinaren gainean jarri ditugu eta ezerezetik sortutako proiektua ez dela konturatu dira.



Nola egiten duzue lan koadrilekin?

Axier .- Lan egiteko modua gure bilakaerarekin lotua egon da, eta momentu honetan hiru tresna nahiko sendo ditugu: ekintza programa, eskolak eta balantzea.



Zein da tresna bakoitzaren zeregina?

Axier .- Ekintza programarekin euskarazko gune soziolinguistiko bat sortu nahi izan dugu, Lasarte-Orian ez baitago. Gune horretan gazteek proposatutako eta aukeratutako hainbat aktibitate egiten ditugu: argazki lehiaketa, graffitiak, pintxo lehiaketa, masaiak, irteerak...



Eskolak esaten duzuenean zertaz ari zarete?

Susana Martinez .- Eskolak euskarazko klaseak dira, baina ez ohikoak. Hasieran euskaltegiak programa bat zeukan landuta, non koadrila osoak parte hartzen zuen gaitasun desberdinak zituzten kideen arteko hartu-emanak bideratuz. Baina ezin izan genuen programa garatu gazteen mugengatik: denbora falta, ordutegiak bateratzeko zailtasunak... Ondorioz, koadriletako kide erdaldunak euskaltegiko ohiko taldeetan aritu dira eskolak jasotzen.

Horrez gain, koadrila osoa gutako batekin biltzen da astean behin. Egun hori beraien hizkuntz ohituren aldaketa prozesua eztabaidatzeko, bideratzeko, planifikatzeko, negoziatzeko... erabiltzen da.



Hirugarren tresna balantzea aipatu duzue. Zeri ematen diozue izen hori?

Diego .- Balantzeak dira koadrila bakoitzak egiten dituen bilerak bere prozesuaren jabe egiteko eta bere prozesuaren zailtasunak eta oztopoak non dauden antzemateko.



Zein da dinamizatzailearen egitekoa jarduera horietan guztietan?

Axier .- Dinamizatzaileak aipatu ditugun hiru tresna horietan parte hartzen du, hau da, dinamizatzaileak berak esku hartzen du ekintzetan, eskoletan eta balantzeetan. Horrenbestez, alde batetik aisialdiko ekintzen dinamizatzailea da, bestetik irakaslea, eta azkenik psikologoa. Beraz, lan egiteko modu berri bat edo figura berri bat sortzen da; ez da ekintzak dinamizatzen dituena bakarrik, edo klaseak ematen dituena, hori baino gehiago egiten du, talde barruko egitura ezagutzen du, zer arau dituzten ere bai... Eta horren inguruan hausnarketa egiten du, ikerlaria da. Azken batean lana egiteko beste modu bat sortzen da. Zeren orain arte euskalgintzan indibiduoarekin egiten baldin bagenuen lana, orain taldeekin egiten baitugu, eta horrek lana egiteko beste modu bat baitakar.



Ekintzak, eskolak, balantzeak, dinamizatzailea eta koadrilak ditugu. Nola koordinatzen edo antolatzen da hori guztia?

Diego .- Hasieran lau lan talderen artean banatzen genuen eginbeharra: didaktika lan taldeak didaktikarekin zerikusia zuen guztia lantzen zuen, ikerketa lan taldeak ikerketarekin lotutako gauzak, ekintza lan taldeak ekintzak prestatu eta antolatzen zituen, motibazio taldea herrian proiektuaren berri emateaz arduratzen zen, eta talde eragileak proiektu osoaren jarraipena egiten zuen.

Orain, ordea, hiru urteren ondorioz, gure praktikan oinarrituz eta hutsuneak non zeuden ikusiz, konturatu gara banatutako antolaketa hori baino askoz ere egokiagoa dela pertsona bakar bat egotea koadrilarekin. Izan ere, lan talde bakoitza bere zereginaz arduratzen zen, eta sakabanaketaren ondorioz informazioa galdu egiten zela ohartu ginen. Egokiagoa iruditu zitzaigun pertsona bakar bat arduratzea prozesu osoaz.

Pertsona horrek gauza guztietan jantzia egon behar du, azken finean, bere eskuetatik pasatzen delako informazio guztia. Noski, informazio hori esanguratsua da bai ikerketarako, bai ekintzen lan talderako eta bai didaktikarako, baina ez da egokia batetik bestera pasaz ibiltzea. Askoz ere hobea da pertsona bakar batek zuzenean biltzea informazioa.

Susana .- Horrela, gaur egun ikerketa lan taldea da zeregin horretaz arduratzen dena. Gu laurok gaude talde honetan, eta lehen kasik 20 ginen aipatu taldeetan banatuta genbiltzanak.



Zuekin dabiltzan koadrilak erdaldunak, mistoak eta euskaldunak dira. Zein da azken horien funtzioa, zer egiten dute eta zer eragin du egiten dutenak?

Diego .- Laguntzaile funtzioa betetzen dute hizkuntz ohiturak aldatzeko asmotan dabiltzan koadrilekiko. Lehen esan dugun bezala, murgiltze lanean komunikazio estrategiak landu behar dituzte, eta koadrila euskaldunen zeregina euskarazko komunikazioa bideratzea da. Erdaldunek beren burua arrotza sentitzen dute euskaraz mintzatzen direnean, gaitasun traketsa dutenez lotsa ematen die, eta beren burua mugatua ikusten dute. Kasu horietan zaila da beraiek euskaraz hitz egiten hastea, eta egokiagoa da gu eta koadrila euskaldunak hurbiltzea beraiengana. Euskaldunok, gaitasun handigoa dugun neurrian, laguntza ematen diegu.

Susana .- Erdaldunekin lan egitean baztertuekin lan egitean gertatzen denaren antzeko fenomenoa sortzen da. Ijitoak integratzeko behin eta berriz egiten da lan beraiekin, baina gizartearekin ez da ezer egiten. Antzeko zerbait gertatzen da euskararen kasuan. Euskaldunberriekin edo erdaldunekin bakarrik lan egiteak muga asko ditu. Euskaldunen eta erdaldunen munduak integratu nahi baditugu, biekin egin behar da lan, eta ez erdaldunekin bakarrik. Biak prestatu behar dira elkarrekin harremanak izateko.



Zenbat koadrila eta gazte dabiltza zuekin?

Susana .- Gazteen koadrilak zazpi dira, hau da, 50 gazte inguru. Eta nagusien kasuan, sei koadrila, 30 lagun. Guztira, beraz, 80 pertsona mugitzen dira.



Hasierako koadrilak mantendu al dira? Jarraitzen al dute?

Pello .- Hiru urte hauetan %80k jarraitu egiten du, %20k utzi egin du eta beste %20 berriak dira. Beraz, gehiengoak jarraitu egiten du. Dena dela, kontuan hartu behar da koadrilak berak ere ez direla bere horretan mantendu urte hauetan, aldatu egin direla, alegia.

Axier .- Otsailean motibazio kanpaina berri bat egin dugu gaztetxoekin eta 40 pertsona etorri dira. Orain arte 15 urteko koadrila bakarra genuen, eta motibazio kanpainarekin 40 bildu ditugu. Horrekin proiektuko bi adarrak (gaztetxoena eta gazteena) nahiko osatuta gelditzen dira.



Orain arteko lanarekin zer neurtu duzue?

Pello .- Euskalduntzen ari direnen kasuan haien hizkuntz gaitasuna etengabe neurtzen aritu gara ikas prozesuan beren eboluzioa nolakoa izan den jakiteko. Halere, neurketa garrantzitsuenak harreman sareen bilakaerari begira egin dira, hau da; kideen arteko harremanak nolakoak eta zein diren, ea koadrilatik kanpo jende berria ezagutzen ari diren ala ez, koadrilatik kanpoko harreman sarea zabaltzen ari diren ala ez eta nola, harreman horretan zer hizkuntz erabilera egiten den...

Finean, neurketa dexente ditugu. Ondoren, datu horiek ez ditugu ikerketarako bakarrik erabiltzen, baita interbentziorako ere, hau da, beraiekin balantzeak egiten ditugunean ere erabiltzen ditugu. Guk gure diagnostikoa egiten dugu datu horietan oinarrituta, gero beraiei ezagutarazten diegu eta beraiek ere berea egiten dute.



Zer emaitza atera dituzue orain arte?

Pello .- Oraindik oso goiz da emaitzak aipatzeko, datuak biltzen eta behin-behinetako txostenak egiten gabiltza. Dena den, ateratako emaitzen txosten bat egingo dugu eta bi zati izango ditu; alde batetik esperientzia honek izan duen emaitza datuetan, eta bestetik aurrera begirako ongi zehaztutako proposamena beste herri batzuean horrelako bat abian jartzeko. Proposamen horrek lau atal izango ditu. Lehenengoa dinamizatzailearen edo koadrilekin lan egingo duen pertsonaren perfilak eta formazioak nolakoa izan behar duen. Bigarrena esplikazio teoriko bat izango da; hizkuntz ohituren aldaketa nola gertatzen den, zein faktorek eragiten duten eta nola elkarlotzen diren faktore horiek prozesu horretan. Hirugarrena lan metodologiari buruzkoa izango da; koadrilekin nola lan egin behar den, balantzeak nola egin behar diren, eskolak edo klaseak behar al diren eta baiezkoan nolakoak... lan egiteko metodologia bat eskaini nahi dugu. Eta laugarren atala horrek guztiak eskatzen duen egituraketa eta antolaketaren ingurukoa izango da.



Esperientzia pilotua da, baina hemendik aurrera zabaltzeko aukerarik ikusten al duzue?

Pello .- Herri askotatik deitu digute han ere egiteko eskatuz, baina orain arte ezezkoa esan diegu. Nahiago izan dugu indarrak hemen jarri eta lasai aztertu eta esperimentatu. Poliki-poliki joan nahi izan dugu. Hemendik aurrera, gauza taxutzen denean ikusiko dugu zabaltzeko aukerarik dagoen ala ez.



Horrelako esperientziarik egin al da Euskal Herrian eta Euskal Herritik kanpo?

Pello .- Ez dugu ezagutzen. Nik tesia egin nuenean asko irakurri nuen eta ez nuen ezer aurkitu arrazoi sinple bategatik: dauden bibliografia gehienak hizkuntz normalizatuei buruzkoak direlako. Eta hizkuntza normalizatuen kasuan seguraski ez da beharrezkoa izango guk egiten duguna egitea. Kasu horietan hain da handia hiztun horien aldeko indar soziologikoa eta hain dago normalizatua, non norbanakoak berehala aldatzen duen bere jokaera. Hizkuntza gutxiagotuen kasuan, ordea, norberaren ahalegina ez da nahikoa, ingurunearen laguntza behar da jokaera aldatzeko.

Bestalde, bibliografia espezializatuan talde dinamikari eta talde gatazkei buruzko bibliografia luzea dago. Baina horietan ez da ezer aztertzen hizkuntza bera gatazka gune bezala hartuta. Hizkuntza konstantea dela suposatzen da eta hizkuntza horretatik aztertzen dira gainontzeko arazo guztiak: komunikaziozkoak, botere taldeen artekoak... Baina ez da aztertzen hizkuntza bera gatazka bihurtzen denean edo taldean bertan hizkuntza aldatzen denean gertatzen dena. Ondorioz, gure intuizioz, gure hausnarketaz eta gure praktikaz aritu gara gehienbat.