Hizkuntz politika aldatu beharra dago

EAEn hizkuntz ereduen politikak ez du helburua lortzeko emaitzarik eman, hau da, 16 urteko gazteek ez dituzte bi hizkuntza ofizialak menperatzen. Iazko azaroan eta abenduan DBH 4. mailako 1.191 ikasleri (B ereduko 447 eta Dko 744) ALTE (Association of Language Testers in Europe) elkarteko B2 azterketa egin zitzaien. B ereduko % 33k soilik gainditu zuen; eta D ereduko % 68k. Horrek esan nahi du B ereduko bi herenek ez dutela euskara menperatzen, eta D ereduko heren batek ere ez.

Ebaluazioa egin aurretik, B2 mailako proba (ingeleseko Fist Certificate azterketaren parekoa da, EGA baino baxuagoa) hiru ikastetxetan egin zen, haietako bi A eredukoak, eta eredu horretako ikasle bakar batek ere ez zuen gainditu.

Memento honetan DBHko lau mailatan 20.300 ikasle daude A ereduan ikasten; beraz, horietako inork ez luke gaindituko B2 azterketa. B ereduan 16.750 ikasle daude eta horietako 11.270ek (% 67,4) ere ez luke gaindituko. D ereduekoei dagokienez, 32.950 ikasletik 10.540 (% 31,99) geldituko lirateke azterketa gainditu gabe.

Azterketan bost trebetasun neurtu dira: irakurmena, idazmena, entzumena, mintzamena eta hizkuntza ezagutza.

Datu horiek ikusita, garbi dago 1983. urtean dekretuz ezarri zen hizkuntz ereduen sistemak gaur egun ez duela balio. Garai hartako egoera eta ezaugarriak kontuan hartuta diseinatu zen sistema, baina egoera aldatu egin da, eta sistemak ere aldatzeko premia du.

Gauza bera gertatzen da Nafarroan. 1986an Euskararen Legea ezarri ondoren, EAEko hizkuntz ereduen sistema bera ezarri zen, baina G eredua gehituta (dena gaztelaniaz). Horrekin batera, ereduak eskaintzeko irizpideak jarri ziren: administrazioak, berez, gurasoek eskatzen dutena eskaini behar du. Errealitatean, ordea, ez da halakorik gertatzen.

Azterketei dagokienez, Nafarroako Gobernua kalitatearen inguruko azterketak egiten hasi zen ikastetxe publikoetan duela lau urte inguru, baina hizkuntza gaintasunen ingurukorik ez da egin oraindik.

Iparraldean gauza bera. Akademia Ikuskaritzak halako proba bat egin zien ikastetxe publikoetako 11 urteko ikasleei duela hiruzpalau urte, baina besterik ez. Eredu elebidunetan ikasitako askok AEKra jotzen du eskolatik irten ostean. Eskolan lortzen duten maila ez dela aski frogatzen du horrek.

Seaskak bere kabuz egiten du azterketa. Makilakixki izeneko ebaluaketa sistema baliatzen dute. Euskaltzaindiaren oniritzia duen proba da ikasleen trebetasuna neurtzeko ebaluaketa hori.



EAEko datuekin batera, balorazioak eta iritziak



B2 maila gainditzen duten ikasleek honako hau egin dezakete:

Mintzamena:

- Inguruko gaiei buruzko deskripzio argiak egin zenbait aukera kontuan izanda, horien abantailak eta eragozpenak azaldu.

- Naturaltasunez eta jariotasunez parte hartu elkarrizketetan; hots, arazorik gabeko komunikazioa aurrera eraman.

- Testuinguru ezaguneko eztabaidetan parte hartu bere iritziak eta ikuspuntua emanez.

Hizkuntza ezagutza:

- Gai orokorrei eta ingurukoei buruzko hiztegi zabala eduki.

- Zalantza lexikoak izan arren hitzak errepikatzea saihesten saiatu.

- Dituen akats gramatikalek ez diote komunikazioa eragozten, gutxi eta ez-sistematikoak baitira.

- Kohesio eta koherentzia egokia du eta idazteko arauak errespetatzen ditu (gramatikan, ortografian eta abar).

Idazmena:

- Bere interesekin lotutako gai askori buruzko testuak idatzi.

- Idazlan edo txostenak idatzi informazioa azalduz edo ikuspuntu zehatz baten alde edo kontrako argudioak azalduz.

- Zenbait eginkizun edo esperientzia nabarmentzen diren gutunak idatzi.

Entzumena:

- Hitzaldi luzeak ulertu eta eztabaida konplexuen ildoa jarraitu, betiere gaia ezaguna izanik.

- Komunikabideetako albisteak, saioak edo eta euskara batua erabiltzen duten filmak jarraitu.

Irakurmena:

- Egungo artikuluei buruzko arazoak zein txostenak ulertu.

- Egileen jarrera edo iritzi anitzak ulertu.

- Literatura garaikideko prosan idatzizko testuak ulertu.



ISEI-IVEIk egindako ebaluazioaren datuak hor daude, ezagutu dira, eta iritzi andana entzun da. Badirudi inor gutxi harritu dela emaitzekin. Hala dio Lontxo Oihartzabal EAEko Eskola Kontseiluko lehendakariak: "Datuek ez naute batere harritu. Lehenengo aldiz egin da azterketa, eta horrek bere balioa du. Orain badakigu Europan erabiltzen den tresna erabiliz gure ikasleek duten euskara maila zein den. Horrek sekulako balioa dauka".

ELA sindikatuaren iritziz, "txostenaren datuak egungo hizkuntz ereduen heriotza agiria dira". EILASek dio emaitzak erlatibizatu egin behar direla, "ez delako zehaztu non eta nola egin diren azterketak; Europan sistema hori atzerriko hizkuntzak neurtzeko erabiltzen delako eta gurean euskara ez delako atzerriko hizkuntza; eta euskararen egoera diglosikoagatik". UGTren iritziz, irakasleen maila ere neurtu beharko litzateke. "Iraleren bitartez birziklatu ostean, gabezia ugarirekin iristen dira ikasgelara".

Emaitzak ikusita, hainbat galdera sortu zaizkie beste batzuei. Felix Etxeberria EHUko irakasle katedradunak galdera bat botatzen du: "Zer arraio ari gara ingeles hizkuntza 4 urterekin ikasten? Non daude lehentasunak? Ez ote litzateke egokiagoa euskara indartzea adin horretan eta ingelesa ikasten hastea 6 edo 8 urterekin?".

Igor Arroyo Euskal Herriak Bere Eskola ekimeneko kideak beste zalantza batzuk ditu: "Zer gertatuko da hurrengo ikasturteko matrikulazioekin? Zer gertatuko da A eta B ereduetan matrikulatu diren haur horiekin? Zer egingo du Hezkuntza Sailak haur horien hizkuntz eskubideak bermatzeko? Izan ere, aztoratzekoa da hizkuntz eredu batzuek indarrean dagoen legedia ez dutela betetzen aitortzea, eta hizkuntz eredu horiek eskaitzen jarraitzea".



Hemendik aurrera egin beharrekoak

Irtenbideak eta proposamenak ere badira. Iñaki Lasa Kontseiluko Ildo Politiko-Instituzionaleko arduradunak dio hizkuntza eskubideak gizartearen arlo guztietan eta sistematikoki urratzen direla. "Horregatik, hizkuntz politika desegoki horren zamarekin ezinbestean behar dugu politika berri bat".

Etxeberriak eredu bakarra behar dugula dio, "D eredua indartu eta beste biak, A eta B, desagertu. Horrez gain, gure ikastetxeen curriculuma, metodologia, baliabideak berraztertu egin beharko dira. Irakasleok ere badugu zer berritu hizkuntzen irakaskuntza alorrean. Ikuspegi formalista eta gramatikala mugatuz, orientabide komunikatiboa eta integratzailea landu beharra dago. Hizkuntzari zor zaion garrantzia emanez, denok hizkuntza irakasleak garela ohartuz".

Aldaketa horiek bultzatzeko, behar den formazioa bideratzeko eta errefortzuak eta baliabideak ezartzeko administrazioaren babesa eta laguntza beharrezkoa dela dio.

Arroyok interesgarritzat jotzen du eskolak euskalduntzea bultzatzeko eta koordinatzeko institutu bat sortzea. Horrekin batera, neurri zehatzak aipatzen ditu, besteak beste Euskal Herriko Irakasle Eskoletan erdal adarrak desagertzea, "ez baitu zentzurik elebidunak ez diren irakasleak hezitzen jarraitzeak". Itziar Idiazabal EHUko Euskal Filologiako irakasle katedradunaren iritziz, irakasleek gehiago parte hartu beharko lukete subjektu diren hainbat ikerketetan eta ikasmaterialgintzan. Eta unibertsitatean leku gehiago egin beharko litzaioke hizkuntzaren didaktikari.

LAB sindikatuak A eta B ereduak desagertzeko eskatu du. "Hizkuntza murgiltze eredu bakarra sortu behar da, D eredutik abiatuz" dio. ELAk irakasleen formazioan sakontzea eta etor daitezkeen aldaketetarako irakasleak prestatzea proposatzen du. Eta EILASek Hezkuntza Sailari beharrezko baliabideak jartzeko eskatzen dio.

Tasio Erkizia irakaslearen iritziz, "denbora bukatzen ari zaigu. Belaunaldi berri bat ezin dugu porrotera eraman". Hori dela eta, berak bost berrikuntza ildo proposatzen ditu: euskararen normalizaziorako plangintza orokorra egitea, gizarte osoan; murgiltze ereduaren bideari ekitea; euskara eta euskal kultura uztartzea; ahozko erabilera gehitzea; eta administrazioak eta herri eragileak elkarlanean aritzea.

Idiazabalek ez du uste konponbiderako lehen neurria A eta B ereduak kentzea denik. "Ez al gara oraindik ohartu, hizkuntza eta eskola kontuetan, beste gauzetan bezala, gutxi balio duela derrigortasunaren eta denak berdinaren legeak? EAEn, eta zorionez Nafarroan ere bai, B eta D ereduak oraindik gora egiten ari dira. Badirudi euskara gehiago nahi dutela gurasoek. Eskaera hori zertan datzan sakon aztertzea eta behar bezalako erantzuna ematen den aztertzea askoz aberasgarriagoa dela iruditzen zait berdintasunaz eta derrigortasunaz mintzatea baino".

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak hainbat neurri jarriko ditu abian. Batetik, irakasleen euskara maila hobetzeko ikastaroak antolatuko dira, hots, perfekzionamenduzko ikastaro espezifikoak. Bestetik, etapa bakoitzaren amaieran lortu beharreko euskara maila zehaztuko da, Haur Hezkuntzatik DBHra. 8 eta 16 urte bitarteko euskararen curriculuma egingo da.

Horrez gain, hemendik aurrera ere oraingoa bezalako ebaluazioak egiten jarraituko da, eboluzioa ikusteko.

Nafarroako eta Iparraldeko agintariek ez dute ezer adierazi. EAEko Hezkuntza sailburuak bai. Datuak eta proposamenak hor daude. Egitura aldatzeko apustua egingo al du hurrengo Hezkuntza sailburuak?



Haurtzaroko euskaltegiak

ERRIONDO, Lore. UEUko zuzendaria

ISASI, Xabier. UEUko kidea



1964ean Baionan bildutako idazleek euskara estandar bat sortzea eskatu zuten; gero, 1968an, Euskaltzaindiaren Arantzazuko bileran euskara estandar haren oinarria jarri zen. Artean, batzuentzat euskararen biziraupenerako hil ala biziko erabakia zen. Egoera hartan biltzarrekoei burutik ez zitzaiekeela pasako berrogei urte beranduago egunkaria eta telebista euskaraz egon zitekeenik. Edo bai? Orduko euskaltzainek, abade batzuk, laikoren bat edo beste eta tartean komunistaren bat, nekez jakin zezaketen geroan gerta zitekeena. Bazekiten jakin erabaki zaila, eta batzuentzat lazgarria, zela. Hizkiren bat gorabehera, muinean haiei zor diegu gaur daukaguna. Euskaltzaindiari zor diogu, besteak beste, 1987an argitaratutako aditzari buruzko gramatika. Hor dago, beste adibide bat, prozesu horren emaitza berri-berria: Hiztegi Batua.

Euskara Batuari bidea eman ziotenean euskaldunen proportzioa gaurko adinako izan zen. Orduko datu zehatzik ez dago. Ipar Euskal Herrian eta Nafarroa Garaian altuxeago izango zen, baina, oro har, gaurkoaren antzera izango zen. Orduan, hori bai, 800.000 pertsona gutxiago bizi ziren Euskal Herrian, gutxi gorabehera. Urte horietan gerra osteko aurreneko ikastolak ere sortu ziren. Hizkuntza irizpidek eta gabezien gainetik borondatea zegoen orduan. Dena zen berritzailea, besterik ez zitekeen izan eta. Nolabait, Euskara Batuaren usoa 1978an hasi zen hegan Bilboko San Mames futbolzelaian.

Euskara Batua sortu zen ingurune beretik euskalduntze alfabetatze mugimendua abiatu zen. Hiztun berriak behar ziren hizkuntza zaharberrituarentzat. Ia-ia lau biztanletatik bat euskaldundu behar zen, eta laugarrena alfabetatu. Hizkuntza estandarizatu beharrak zekartzan buruhausteak ez ziren nolanahikoak. Ordutik hona letren eta hitzen dantza ohiko bihurtu zaigu. Baina milaka gazte eta heldu euskaldundu egin izan dira, gaueskola eta euskaltegietan egindako lan eskergari zor.

Diktadura amaitu eta gero, diktadorea akabatu ondoren, orduan hasi zen euskara sartzen ikastetxeetan. Egoera larria zen oso. Estandarizazio prozesu abiatu berrian zegoen hizkuntza, apenas literaturarik ez zeukana, ikasmaterialik gabekoa, eskola hizkuntza bihurtu beharra zegoen. Halere, gabeziarik latzena irakasleena zer. Ez zegoen irakasle euskaldun nahikorik gizartearen eskakizun zabala asetzeko. Askotan euskaraz jakitea nahikoa zen irakasle izateko. Salbuespen egoeran geunden. Orduko irakasle askok lanean ari zirela lortu zuten lanbide haren legezko titulazioa. Eta ez ziren irakasle txarrak.

Irakaskuntzaren jardueran, ikasleak eta irakasleak salbu, zerbait ezinbestekoa bada hizkuntza da, eskola hizkuntza, alegia. Ikastoletan gurasoek jarri zituzten ikasleak, sarritan gurasoak eurak izan ziren lehengo irakasleak edo gurasoek bilatutakoak. Hirurogei eta hamarreko urteak urte oparoak izan ziren, gerora, deituko zen euskalgintzarako. Urte hartakoak dira UEU eta Elhuyar, esate baterako, urte horietan ere, hasi zen ikusten eta entzuten euskaraz hedabideen erakusleihoetan eta, hamarkadaren hondarrean, legeztatu izan zen euskararen sarbidea unibertsitate aurreko irakaskuntzan. Halere, ia den-dena egiteke zegoen.

Laurogeita batean euskaldunen aurreneko errolda egin zen EAEn, laurogeita baian Euskararen Erabilera Arauzkotzeko Legea onetsi zuen Eusko Legebiltzarrak Laurogeita hiruan , uztailaren 11ko 183/1983 dekretuan arautu ziren lehenbizikoz irakaskuntza elebiduneko A, B eta D ereduak. Eta laurogeiko hamar urtekoetan helduen euskalduntze alfabetatze mugimenduak krisi latza bizi behar izan zuen. Garai hartako Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Turismo sailburu batek heldu erdaldunak euskararako galdutzat jo zituen. EAEko hizkuntza politika hasi berria Lehendakaritzaren ardurapean zegoen, Jaurlaritza osoari zegokion, beraz. Urte horietan hizkuntza politikaren aldaketa esanguratsua gertatu zen. Oharkabean, baina ordutik gaurdaino euskararen berreskurapenaren zama ia guztia hezkuntzan jarri zen.

Hizkuntz ereduak, ez dakigu zergatik batzuk esaten diete ikastereduak , A, B eta D, guztiek, ikasleak derrigorrezko eskolaldiaren amaierarako euskalduntzea jarria zuten helburua. Asmo onez eta helburu zintzoez egindako diseinuak porrot egin du. Diseinu horrek ez ditu ikasleak euskalduntzen eta, okerragoa dena, ez du bermatzen -jatorrizko- ikasle euskaldunek eurek hezkuntza maila onik lortzen dutenik.

Euskara, oraindik ere, salbuespenak salbuespen, ez da eskola hizkuntza. Kasurik onenean komunikazio hizkuntza izatera iritsi daiteke, baina ez eskola hizkuntza bere adiera osoan. Egia da, aitor dezagun, irakaskuntzako hizkuntz ereduei esker euskararen itzala zabaltzea lortu dela. Baina euren jatorrizko helburuak lortzeko ez dutela balio nabarmen geratu da hogei urte luze hauetan. Oro har, A eta B ereduek ez dute balio izan jatorrizko erdaldunak euskalduntzeko eta D ereduak, tamalez, ez du balio jatorrizko euskaldunak (edo elebidunak) maila nahikoko hiztun alfabetatuak izan daitezen. Larria da jatorrizko erdaldunak ezin euskaldundu izana baina are larriago, gure ustez, (D ereduan) jatorrizko euskaldunak nahikotasun mailaraino iritsi ezin izana.

Esanak esan, hezkuntzaren ikuspegitik hizkuntz ereduen porrota ukaezina da. Ereduok, bada, hezkuntzarako baino hizkuntza politikarako tresnak izan dira, horrela sortu ziren eta. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Ikerkuntza eta Unibertsitate Sailak egiten du hizkuntza politikarik eraginkorrena. Baina eraginkorrak izan ote dira?

EAEko hizkuntza politikarako arduradun gorenek adierazi digute, berriki aurkeztu diguten III. Soziolinguistikazko Maparen kariaz, euskaldunen kopurua azken hogei urteetan 200.000 hiztun berriekin emendatu dela. Aipatu epe hori eta hizkuntz ereduen orain arteko iraunaldia bat datoz. A, B eta D hizkuntza ereduak benetako hizkuntza politikaren zutarria izan dira.

Dauzkagun datuekin (EUSTAT) euskalduntze prozesuaren jarraipena egin dugu (kohorte analisia). Bost urteetako adin segmentuak, lau adin talde, aztertu ditugu. Azterketaren ondorio nagusiak honoko hauek dira:

1. Derrigorrezko eskolaldian, 16 urte bitartekoena, euskaldundutakoak ez dira iristen jatorrizko erdaldunen herena izatera.

2. Ikuspegi soziolinguistikotik, bada, haurtzaroko euskaltegi hauek ez dira pentsa zitekeen bezainbat eraginkor. Belaunaldi gazteenetan erdaldunen kopurua hazi egiten da eta.

3. Belaunaldi gazteenetan, euskaldunen artean, jatorrizko euskaldunen proportzioa % 50etik behera dago.

4. Derrigorrezko eskolaldian euskalduntze prozesua jarraikorra da. Halere, derrigorrezko eskolaldia amaitzerakoan prozesu hori eten egiten dela antzeman daiteke.

Esanak esan, hizkuntza politika errotik aldatzeko gobernuburuaren -Lehendakaritzaren- ardurapeko izatera igaro beharko luke berriz. Batetik hizkuntza politikak pisu politiko handiagoa izateko eta, bestetik, gobernuko sail guztietan -zehar bidez- eragin ahal izateko. Gobernuburuaren -Lehendakariaren- esku baitaude ildo politiko nagusiak; adibidez, informazio eta komunikazio teknologia berrien hedapena, berdintasunaren gaiak eta abar.

Hizkuntza ereduen diseinuak porrot egin du kualitatiboki zein kuantitatiboki. Ereduek, Ak, Bk zein Dk, ezarrita zeukaten xederako ez dute balio, alegia. Berriz diogu, hizkuntza politika goitik behera aldatu beharra dago. Alderdi batetik, euskaldunek, batez ere jatorrizko euskaldunek, kalitate maila jasoagoko hezkuntza behar dute euskararen hizkuntza komunitatean ernamuina izan behar dutelako. Beste alderditik, eskolatik harago, euskalduntzearen erantzukizuna gizarte osoari zabaldu behar zaio. Murgiltze ereduak beharrezkoa dira euskararen normalkuntza prozesua iraunkorra eta jarraikorra izan dadin. Euskararen normalkuntzaren xedez ikastetxe bakoitzak, bere beregizko ezaugarriak eta ingurunea aintzat harturik, urteroko normalkuntza planak diseinatu, egikaritu eta ebaluatu beharko lituzke.

Edozelan ere, murgiltze ereduek eraginkor funtziona dezaten irakasleriaren prestakuntza eta antolaketa berraztertu beharko lirateke. Alde batetik, murgiltze prozesuetan adituak izatea beharrezkoa baita eta, beste aldetik, irakasleriaren berrikuntza prozesua bizkortzea ezinbestekoa delako. Egoerak aztertu beharko lirateke euskararen normalkuntza bizkorragoa eta eragingarriagoa izan dadin.

Eskolak, ikasleen eta guztion hobe beharrez, euskaltegia izateari utzi behar dio.



EAEko hezkuntzako ereduak

AZURMENDI, Mari-Jose. EHUko irakaslea eta BAT Soziolinguistika aldizkariaren zuzendaria



2004. urtean Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak euskararen lorpena aztertu du, EAEko hezkuntzako hiru eredu linguistikoen arabera (A, B, D), "ikasleriari nahitaezko ikastaldiak bukatzerakoan bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko adina" helburua lortzen den ala ez ebaluaketa egiteko. Euskararen sei ezagutza maila bereiztu dituzte (ALTEren eskalaren arabera): A1 eta A2 (oinarrizko erabiltzailea), B1 eta B2 (erabiltzaile bere kabuzkoa), C1 (EGA maila) eta C2 (erabiltzaile gaitua). Azterketaren emaitzek diotenez, A ereduan (erdal eredua) ez da A1 maila ere lortzen, erabateko porrota izanez helburuarekiko; B ereduan %32,6k soilik gainditzen du B2 maila; eta D ereduan, berriz, %68k soilik gainditzen du B2 maila. Horrela, esan daiteke B ereduan, eta neurri batean D ereduan ere, nahiko porrot handia gertatzen dela helburuarekiko. Horrenbestez, egoerak erabat kezkagarria dirudi, ez soilik azkeneko hogei eta gehiago urtetan zehar helburutik urruti joan garelako, baita ere ezagutza maila kaskarretik ezin delako espero euskararen erabilera arrunta, informala, bere kasakoa izatea. Horrela, eskolatik kanpo euskararen erabilera eskasa dela esaten denean, eta eskola barruan ere horrela gertatzen dela ikustean, besteak beste, neurri batean ezagutza faltagatik dela esan daiteke. Printzipio psikolinguistiko batek zera esaten du: joera nagusia dela ondo baino hobeto ezagutzen den hizkuntza erabiltzea modu arruntean eta orokorrean, horrela eginez norbera eroso sentitzen delako.

Badirudi hogei urte eta gehiagoko eredu plangintza honek gehiegi iraun duela lehenago ebaluaketarik egin gabe, batez ere nahikoa jakina zenean, azterketarik gabe ere, A ereduak ez zuela ikasleria euskalduntzen eta B ereduak ere larri euskalduntzen zuela. Baina, zorionez azkenean azterketa eta ebaluaketa egin da, errealitatea argiago adieraziz. Ebaluaketaren ondoren plangintza berriro biplanteatu behar dela ikusi da: bai helburuak mantentzen edo aldatzen diren ikusteko, baita jartzen diren helburuak lortzeko zehazki nolako bideak erabili behar diren jakiteko. Gure kasu honetan, helburu berdina mantentzen bada ere, hau da, hezkuntzaren bitartez haur guztiak euskalduntzea, nahikoa euskalduntzea, euskararen erabilera ziurtatzeko adina behintzat (B2 maila nahikoa al da?, ala C1 edo C2 mailak lortu beharko dira?):

1) edo dauden ereduak birplanteatu beharko ditugu, A eredua kenduz eta beste bi ereduak berrantolatuz;

2) edo hiru ereduak mantentzen badira erabat aldatu eta berrantolatu beharko ditugu. Birplanteatze eta berrantolatze horrek derrigorrezkoa behar du izan, hezkuntza mailan derrigorrez gertatzen diren bezala bestelako erabaki akademiko gehienak ere.

Hezkuntza arloan gurenean gertatu denak ez gaitu gehiegi harritu behar. Soziolinguistikak, Psikolinguistikak edo Psikosoziolinguistikak, adibidez, aurresaten dute gurea bezalako hizkuntza ukipen egoeratan gertatzen dena: gero eta handiagoa izan ukipen egoerako bi hizkuntzen bizindarra eta boterearen diferentzia, gero eta handiagoa izan bi hizkuntzen arteko asimetria, orduan eta errazago gertatzen da hizkuntza boteretsuena ia ezer egin gabe ikastea, baina hizkuntza ahulenari, alderantziz, babes berezia eta handia eman beharra izatea, hezkuntzaren bitartez batik bat, egitan nahi bada bi hizkuntzak ondo menperatzea edo elebiduntasun orekatua eta orokorra lortzea. Hau da, oraingo D eredua derrigorrezkoa da egitan nahi bada haurrak eta gazteak orokorrean euskalduntzea. Hala ere, D eredua ere berrantolatu beharko dugu, esparru guztietara zabalduz, eskola mundutik kanpo ere landuz, psikologikoki nahikoa erraztasuna lortzeko eta euskararen erabilera arrunta ziurtatzeko. Hau da, aldaketa sakonak behar dira hezkuntzan, egitan nahi badugu euskararen erabilera arrunta ziurtatu.

Jaurlaritzak bideratu duen azterketa horrek ematen du beste zenbait gauza esateko ere. Adibide moduan, ondoko puntua erabiliko dut. B eta D ereduak bost trebetasun hauen arabera konparatzen ditu: mintzamena, hizkuntzaren ezagutza, idazmena, entzumena eta irakurmena. Bi ereduen arteko diferentzia handiena mintzamenean lortzen da; hau da, mintzamena da nekezen gertatzen dena B ereduan. Besteak beste, hori azaltzeko arrazoi bat zera izan daiteke: B ereduan euskara 2. atzerritar hizkuntza moduan ikasten dela, gurean ingelesarekin gerta daiteken bezala, ukipen egoerak ematen dituen abantailak aprobetxatu gabe, hau da, eskolatik kanpo euskara erabiltzeko dauden aukerak batere aprobetxatu gabe (euskaraz mintzatu eskolatik kanpo, irakurri, telebista ikusi, eta abar). Hori, jadanik ezaguna zitzaigun (neronek egindako ikerketa batzuetan horrela ikusi dugulako), eta hutsune handia da metodologikoki begiratuta.

Azterketaren iradokizunetan zera esaten da: "B2 ziurtagiria proposatzen da derrigorrezko irakaskuntzaren amaierako". Proposamen horrek kezkatzen nau: 1) alde batetik, B2 mailak ez duelako ziurtatzen euskalduntze maila nahikoa handia eta erosoa euskararen erabilera arrunta eta espontaneoa lortzeko; 2) adibidez, etorkizunean B eta D ereduak mantentzen baldin badira, B2 mailak izan behar lukeelako gutxienekoa B eredurako, baina D eredurako C2 maila ziurtatu beharko litzatekeelako.

Hau da nik proposatuko nukena:

a) edo D eredua soilik mantendu etorkizunean, bertan eman behar diren aldaketak emanez;

b) edo, gutxiengo moduan, B eta D ereduak mantentzea, baina biak sakon aldatuta eta birplanteatuta: B ereduan gutxienez B2 ezagutza maila derrigorrez eskatuz, eta D ereduan C2 maila ere derrigorrez eskatuz.

Hori lortzeko zenbait aldaketa egin beharko dira, horien artean metodologikoak ere bai, honako helburua lortu nahi bada: gure haur eta gazte guztiak nahikoa maila handian euskalduntzea, euskararen erabilera arrunta eta erosoa ziurtatu ahal izateko.

Nire gogorik onenak hezkuntzan egin behar diren birplangintzak bideratzeko eta nire animo handienak birplangintza hau egingo dutenentzat.





Hizkuntz ereduak gainditu

MENDIGUREN BEREZIARTU, Xabier

Kontseiluko Idazkari Nagusia



Euskalgintzaren baitan aspalditik entzuten den kexu, nahi eta eskariari erantzuten dio perpaus horrek. Hizkuntza-ereduen sistema gainditu egin behar da. Zergatik? Agintzen duena betetzen ez duelako, hau da, gure haur eta gazteak euskalduntzea lortzen ez duelako. Eta ondorioz, gazte horiek duten euskara jakin eta erabiltzeko eskubidea bermatzen ez duelako eta, hedapenez, euskaraz bizi nahi dugun euskaldunona ere ez.

Duela mende laurden bat ereduen sistema abian jarri zen garaiko egoera eta beharrak zeharo bestelakoak ziren eta orduko une hari erantzuteko sortutako sistemak ia bere horretan nola iraun duen ikustea harrigarri gertatzen zaigu. Interes askoren inguruko eztabaidagai bihurtu dira, baina berriki jakinarazi ziren emaitzen datuen ondoren inork gutxik ukatuko du sistema horrek errotik aldatu beharra duela aitortzen omen duena (gazte elebidunak prestatzen dituela) bete dezan eta azkengabeki iruzurra betikotzen jarrai ez dezan.

Baina esandakoa onarturik ere, aldaketa horrek badu arrisku bat baino gehiago, aldatzea beharrezkoa izanik ere ez da helburua, euskalduntzea da helburua eta hori ez du aldaketa hutsak segurtatzen. Irakasleak lehengoak badira, baliabideak lehengoak badira, gizartearen hezkuntzarekiko jarrera lehengoa bada, eta gainera beste bi hizkuntza (gaztelania/frantsesa eta ingelesa) ikasi nahi badira maniobragarritasun handiegirik ez da izango.

Horregatik, bai, ereduak gainditu behar dira, baina nola gaindituko diren jakitea baieztapen hori egitea bezain garrantzitsua da, zeren horri behar bezala erantzutetik etorriko baita belaunaldi berriak eraginkortasunez euskalduntzea. Eraginkortasunez diot, zeren guk nahi dugun euskalduntzea hizkuntza arrotz bat "ezagutze" hutsa baino zerbait gehiago baita. Euskara komunikatzeko ez ezik, bizitzeko eta eroso bizitzeko tamainan menderatuko duten euskaldunak nahi ditugulako. Eta ondotxo dakigu erdarazko komunikabideek abaildurik gauzkaten Euskal Herri honetan zeinen zaila den egunero borroka egin gabe euskaldun izatea, azken finean, euskaldun izateak ezinbestez euskaltzale izatea baitakar.

Beraz, "hizkuntz ereduak gainditu" diogunean gramatika edo lexikoko elementu batzuk txukun taxutu edo antolatzea baino askoz gehiago eskatzen ari gara, eta hori ezinezkoa da parez pare kultura oso bat, ia bizi-estilo bat ere transmititzen ez bada, kultura unibertsaleko ondasun nagusien ezagutzarekin uztarturik.