Hegoalde ikastola, Iruñea: Hizkuntza Trataera Bateratua testu-generoetan oinarrituta euskara+ ingelesa + gaztelania
Hegoalde ikastola aitzindari da testu-generoak lantzeko unitate didaktikoak sortzen, eta egun, hiru hizkuntzatako programazio osoa testu-generoen bidez dute gorpuztua. Hizkuntzalaritzako hainbat adituk (Matilde Sainzek, Uri Ruizek, J. Dolzek kasu) ikastola honetako jardun praktikotik elikatzen dituzte euren lan teorikoak.
Egungo dema nagusia hiru hizkuntzatako programazioa bateratzea da, hizkuntza bakoitzean egiten denak ikasleen gaitasun komunikatiboan benetako aurrerapausoak emateko balio dezan. Lan honek Proiektu Berritzaileen Saria jaso zuen iaz, Nafarroako Gobernuaren eskutik.Euskaran, Gaztelanian eta Ingelesean, programazioa bateratzea izan da Hegoalde ikastolaren ekarpena, batean ikasten dena ez dadin bestean alferrik errepikatu. Hiru hizkuntzetako ibilbidean osotasun bat bilatu dute, eta arrazoia hauxe da: ikasle eleanitza ez da hizkuntzak bata bestearen gainean inkonexoki pilatzen dituen norbait. Ikasle eleanitzak gaitasun komunikatiboak sakontzen ditu, hizkuntza batean ikasia bestera transferitzeko ahalmenari esker.
Horrek esan nahi du hizkuntzen artean transferentziak egiteko antolaketa didaktiko egokia asmatu behar dela: lehenik, testu bakoitza zein hizkuntzatan eta noiz landu behar den erabaki behar da (euskaraz egiten dute gehienetan), eta gero, testu hori bera gainerako hizkuntzetan nola eta noiz landu behar den. Horretarako ikastolan hizkuntza mintegi bakarra osatu dute, eta irakasle denen ardura bihurtu da unitate didaktikoak sortzea, hiru hizkuntzetako testu-generoak berrordenatzea, sekuentziazioa egokia denetz aztertzea, hutsuneei erantzutea... Irakasle bakoitza bere praktikaren ikerle izatea behartu du Hizkuntza Trataera Bateratuaren proiektuak.Ikuspegi diskurtsiboa eta funtzionaltasuna
Hizkuntzak lantzerakoan ikuspegi gramatikalista, gradualista da nagusi, oraindik ere, hezkuntzan: esaldia hartzen da unitate gisa (ez egoera komunikatibo jakin bati lotutako testu osoa), eta esaldi horren barnean modu soltean irakasten da deklinabidea eta aditzak, beti ere mailakatuta, segun eta irakasleari zer iruditzen zaion sinpleen eta zer konplexuen. Hegoalde eta beste ikastola askorentzat, ordea, hizkuntzak lantzeko biderik koherenteena eta funtzionalena gelako jarduna testu-generoetan oinarritzea da. Ikuspegi diskurtsibotik, jarduera testual guztiek komunikatzeko asmoa eduki behar dute hasieratik eta horrela bizi behar du ikasleak, bere ahaleginen xehetasunak jakinez: zertarako den, norentzat, zer, noiz eta beste. Esaterako, 5-6. mailakoek ipuin fantastikoak lantzen dituztenean, hasieratik badakite ipuin horiek benetan kontatuko dituztela, nori kontatuko dizkieten (lehenengo mailakoei), eta nola. Alegia, testu horrek funtzio komunikatibo erreal bat du, eta proiektua bukatzen da testu horren xedea burutzen denean. “Badakigu eskola beti simulazio bat dela -nabarmentzen du Aitor Etxarte zuzendariak-, baina simulazio izanda ere saiatu behar dugu ahalik eta egoera komunikatibo benetakoenak sortzen”. Eskolako egunerokotasunean ere badu isla: ikasleek eskaerarik egin behar dutenean, edo ikastetxe mailako proposamenik, hori modu egokian egitea eskatzen zaie (nori zuzendu, nola eta beste hainbat alderdi kontuan edukiaraziz). Irakasle denak sortzaile Irakasle denak ikerle izatea eskatzen du proiektu honek: mintegian irakasle guztien artean adostu dituzte oinarri teorikoak. Horretarako adituen ikuspegi desberdinak bilduz vademecumak osatu eta, eztabaidaren bidez, zertan diren ados zehaztu dute. Testu-generoen sorkuntzan eta antolaketa-prozesu osoan ere, irakasle denek hartzen dute parte. Horregatik, ikastolan bi mintegi soilik dituzte: hizkuntzen mintegia eta matematikarena (ikastolako 32 irakasleak, erdi eta erdi banatzen dira). Izan ere, irakasgaiak adina mintegi edukiz gero, horietan adostutako aldaketak ikasgai guztietara eramatea ia ezinezkoa izaten dela ikusten zuten (ikasgai bakoitzak bere aldetik funtzionatzeko joera duelako). Horizontaltasuna da, beraz, Hegoalde ikastolaren ezaugarri nagusia, “eta horrek alde positiboak ditu, asko -dio Aitorrek-, eta baita arazo batzuk ere. Gestioa oso horizontala egiteak esan nahi du dena eztabaidatzen dela, dena adostu egin behar dela, inork ez duela aginterik betoak edo bideak planteatzeko eta, noski, dena motelago doala. Baina bestetik, lana banatuago dago, irakasle guztiek hartzen dute parte, guztiongan barneratzen da egiten dugun hori, eta kultura profesional demokratiko bat da”. Beste eredu bat da aditu batek talde txiki bat hartu, proiektu zehatz bat gauzatu, eta gero hori bera besteei aplikaraztea. “Planteamendu horrek azkarrago lortuko du programa bat ezartzea -onartu du Aitorrek-, seguru aski ekonomikoagoa izango da, baina baditu bere mugak: irakasle bat transmisore edo aplikatzaile bihurtzen bada, hor ez da kultura profesionalik sortzen. Hau ikastetxe mailan eramaten den proiektua da eta inportantea da, ze, ni hemendik desagertzen naizenean ere taldeak berdin jarraituko du martxan”.Adituak falta dira
Matilde Sainz oinarrizko pieza da proiektu honetan: oso galdera zehatzak bidaltzen dizkiote, eta gero, irakasle guztiak bilduta, haren iritzia entzun ondoren, elkarrekin eztabaidatzen dute. Praktikako arazoei erantzunak bilatzen laguntzeko, halako adituak gutxi omen dira Euskal Herrian. “Luze jardun dugu bila. Unibertsitate munduan honi buruz asko irakurri dutenak badira, baina beste inongo esperientziarik ez dute eta, beraz, halako lan baterako guretzat ez dira lagundu dezaketenak”. Errealitatean Nafarroan ikastetxeei aholkularitza eskaintzeko teknikaririk ez da. Hizkuntzen irakaskuntzarako Nafarroan dituzten erreferente legealek ere ez omen dute balio ikastetxeen praktika orientatzeko: “Nafarroako Gobernuaren gutxieneko erreferentea kontrajarria da. EAEkoa ere ez da egokia, eta LOGSEtik sortu zena ere oso txarra zen”. Eurentzat erreferentea Genevako Kantoiak curriculumaren antolaketaz duen testu legala izan da. “Izugarri trinkoa da. Testualitatean oinarrituta dago, eta esaten du testu-genero bakoitzean ikasleak adin bakoitzean zer egiteko gauza izan behar duen”. Etorkizunera begira ere, sistema honek adituen idortea dakarrela dirudi, Aitorren ustez: “Tristea da, baina tristea, hain aparatu unibertsitario handiak edukitzea, eta ez edukitzea adituak alor honetan lanean.Ahozkotasuna eta kale hizkera, puntu ahulak
Uri Ruizek proposatuta, zera egin zuten behin: jarri gela ertzean bideokamera, eta edozein saio grabatu. Gero transkribatu, eta ikusi zer-nolako elkarrizketak sortzen diren gelan. Ondorioa, batez ere, sarritan hauxe gertatzen dela: kontraesana dagoela printzipioen eta metodologiaren artean. “Ahozkotasuna, funtzionaltasuna bultzatu nahi dugu lantzen ditugun testuetan, baina gero ikusten da irakasleon erabateko nagusitasuna dagoela gelan. Ahozkotasuna lantzeko metodologian zer aldatu asko dugu oraindik, baita testuak lantzerakoan ahozkotasunari eman behar zaion lekuan ere. Hori da gure defizita”. Bada Hegoalde ikastolan eztabaida amaiezin bat ere: hizkera informalarena. Eskolak, instituzio formala izanik, irakatsi behar al ditu erregistro informalak ere, haurrek kaletik ez dutenean erregistro horiek jasotzeko aukerarik? Hauek Aitorren hitzak: “Haserre handia adierazteko edo, esplizituki irakatsi behar diegu, testu batean, biraoak esaten? Erantzuna ez dugu argi, ze batetik testuingurua erabat antinaturala da (irakaslea den figura formalak irakatsi behar die ‘kolega’ arteko hizkera), baina bestetik guk erakutsi ezean badakigu gaztelaniatik hartuko dutela”. Oraingoz, irteerako zirrikitu bat sumatu dute: txistea. Testu-genero moduan landuko dute, eta txisteak badu oso berea den hizkera, erabat informala. Gelan hizkera informala lantzeko modu duin bat izan daiteke, besteak beste, txistearena. Beste inon ez dute aurkitu testu mota hori lantzen denik; ekarpena, beraz, ikastolaz haratagokoa ere izan daiteke. •Proiektua pausoz pauso
· 1996az gero hasi ziren, M. Nemerovskyrekin, testualitatea ikuspuntu diskurtsibotik lantzen. Testu tipologia bat hartu eta unitate didaktikoak sortzen zituzten. J. Dolz eta U. Ruizekin jarraitu zuten gero.
· 2002rako material mordoa zuten pilatuta, baina horri sekuentziazio koherente bat eman behar zitzaion, kontuan hartuz hiru hizkuntzatan lantzen zena. Hemen abiatzen dute proiektua, M. Sainzen laguntzaz.
· Praktikari lotura emateko printzipio teorikoak adostu behar zituzten irakasle guztien artean hizkuntzen trataera bateratuari buruz. Vademecumak sortzen dituzte: adituei gaira zuzen doazen testuak eskatuz, ikuspegien arabera sailkatuz, eta irakasle denen eskura jarriz.
· Eztabaidaz, hezkuntza komunitateak zera definitzen du: hizkuntzen didaktikaren inguruan zertan diren ados, zer ardatz diren gauzatzen zailak, eta zer elementu diren zalantzakorrak.
· Mapa bat egiten dute, ordura arte zer testu mota, zein ziklotan eta zein hizkuntzatan landu dituzten ikusteko. Mapa egiteko Dolzen diskurtsoaren sailkapenean oinarritzen dira, baina hainbat kategoria egokituz.
· Hurrengo arazoa testuen arteko joskera aztertzea zen. Horretarako, testu bakoitzean zera aztertzen dute: generoa, testuingurua, koherentzia, eduki tematikoa, egitura, antolatzaileak, sintaxia eta ortografia. Hala, alderatzen dute testu bera nola lantzen den euskaraz, gaztelaniaz zein ingelesez, edota, nahiz testua euskaraz soilik landu, ea antolatzaile horiek beste hizkuntzatan ere lantzen diren, beste testu batzuen bidez.
· 2004-05 ikasturtetik, azterketa bertikala egiten dute: testu bakoitza hartu, eta ikusi HHko 1. mailatik LHko 6. mailara zer garapen duen, hiru hizkuntzatan. Hor ikusten ari dira zer testu mota falta den, edota zein errepikatzen den beste hizkuntzetan. Testuen sekuentziak birformulatzea ekarriko du.
