ALTSASUKO BHI: Ikasleen ahozkotasun-gaitasuna lantzeko proiektua, hamaika onuratarako ate
Altsasuko Bigarren Hezkuntzako zentroan, hamarkada bete daramate ikasleek euskaraz ahozkoan komunikatzeko duten gaitasuna lantzen, horrela euskararen erabileran ere eragiteko. Oinarrizko helburu horretan, pausoz pauso egin dute aurrera urteotan, baina, proiektuaren bidez, bestelako urratsak ere egin dituzte: proiektua tresna eraginkor bilakatu da ikasleak inplikatzeko, edukiak modu esanguratsuan barneratzeko nahiz hainbat ikasgaitako irakasleen artean zubiak eraikitzeko.
Erreferentzia bilakatu da Altsasuko BHI zentroa, Nafarroan ez ezik, baita Euskal Herri osoan ere, ikasleek ahozko komunikazio-gaitasuna lantzeko eta, zehazki, euskarazko ahozko trebezia garatzeko egiten duten lanagatik. Ez daramate alferrik hamarkada bete bide horretan urratsak egiten, Nafarroako Hezkuntza Departamentuko Euskararen Irakaskuntzarako Baliabide Zentroaren (EIBZ) laguntzarekin. Bigarren Hezkuntzako zentroa da Altsasuko BHI, eta DBH nahiz Batxilergoko ikasketak eskaintzen dituzte, A nahiz D ereduetan. Sakana bailara osoko ikasleak hartzen dituzte, eta, beraz, egoera soziolinguistiko desberdinetako ikasleek ikasten dute han.
Badira, beraz, ikasle euskaldunak, egunerokoan euskaraz mintzo direnak, batik bat Sakana bailarako herri txikietatik datozenak. Badira, ordea, euskaraz hitz egiteko zailtasunak dituzten ikasleak ere, “erdaldundutako herrietatik datozenak, hala nola Altsasu bera, Olazti…”, dio Iñaki Mundiñanok, Altsasuko BHI zentroko euskarako irakasleak: “Denetarik dago: batzuen etxeetan, euskaraz egiten dute, eta besteenetan ez. Eta nahiz eta euskara maila ona duten ikasleak etorri, gero, zentroko egunerokoan gazteleraz egiten dute gehienek. Batzuk euskaldunak dira haien herrietan, baina hemengo dinamika gazteleraz da”.
Gauzak horrela, bazen ikastetxean euskararen erabileran inguruko kezka, eta horren inguruan lanean hastea erabaki zuten duela hamar urte. Irakasle horien artean zegoen Joantxo Zabala Etxebarria, Altsasuko BHIko gorputz-hezkuntzako irakaslea. “Euskararen inguruko kezka handia genuen, eta zerbait egin behar zela ikusten genuen. Hala, EIBZren bidez eta Elhuyar Aholkularitzaren laguntzarekin, 2 urteko hizkuntza-proiektu bat sortu genuen, lan-ildo desberdinekin”, gogoratu du Zabalak. Krisia tarteko, ordea, murrizketak iritsi ziren zentrora, eta proiektu zabal hura aurrera eramateko zailtasunak izan zituzten. Horrenbestez, lan-ildo ugari jorratu beharrean, indarrak ildo batean jarri eta hor eragitea erabaki zuten. “Atsedenaldietan tailerrak antolatzea, gurasoekin harremanak lantzea… hizkuntza-proiektu baten barnean sortzen diren ekimen horiek guztiak oso ondo zeuden, baina ez ginen iristen denetan eragitera. Beraz, lehentasunak zehaztea erabaki genuen, eta geure buruari galdetu genion: D ereduko irakasle garen aldetik, zertan datza gure lana?’ Ondorioa izan zen gure lana dela ikasleen euskara maila hobetzea, ez euskaraz irakastea bakarrik”. Hortik abiatuta, norabide horretan zer egin zitekeen eta zer egiten zuten aztertzea izan zen hurrengo urratsa. Zehaztu zuten hizkuntza-maila hobetzeko zutabeak izan zitezkeela irakurmena, idazmena, entzumena… eta ahozkoa. “Eta bagenekien zer egiten genuen lehen hiru zutabe horietan; D eredua izanik, denek irakurtzen eta idazten dute euskaraz, eta entzuten digute guri euskaraz… Baina erabileran, euskararen ahozko erabileran, zer egiten genuen?”, dio Zabalak.
Baina, ahozkoan zer egiten zuten neurtu ahal izateko, lehenengo eta behin, ahozko adierazpena aipatzean zertaz ari ziren argitu behar, eta zailtasunak izan zituzten horretarako hasieratik. “Ez ginen ados jartzen ahozkoa aipatzean zertaz ari ginen esatean. Ez zegoen koordinaziorik, ez irizpiderik, ez beharren inguruko adostasunik… Beraz, inkesta bat egin genien, oso galdera sinple batekin: astean zehar, zenbat lantzen duzu irakurmena, zenbat idazmena, zenbat entzumena eta zenbat ahozkoa?” Eta horretan behintzat bat zetozen irakasleak: Ikasgelan, ez zuten apenas lantzen ahozkoa.
Puntu horretan, EIBZrekin harremanetan jarri, eta ikasgelan ahozkoa lantzeko prestakuntza eskatu zuten. Hor abiatu zen Altsasuko BHIko ahozkotasunaren proiektua.
Lan-tresna berri bat
Baina, zein da proiektuaren funtsa? Zer egiten dute, nola landu ahozkotasuna ikasgelan? Bada, sekuentzia didaktiko izeneko lan-tresna baten bidez antolatzen dute lana. Sekuentzia didaktikoa garatzeko, hiru edo lau irakasle elkartzen dira, bakoitza ikasgai eta diziplina batekoa, eta, ikasgai desberdinetako edukiak batuz, ikasleei gai bat, ideia bat planteatzen diete garatzeko, beti ere egoera erreal batetik abiatuta. Ikasleek, taldetan bilduta, sekuentzia didaktiko horretako lehen urratsean, aurretestu deritzona sortuko dute, eta ahozko baliabideren baten bidez aurkeztuko dute; izan daiteke ohiko jendaurreko aurkezpen bat, elkarrizketa bat, debate bat... “Egoera erreal horren inguruko aurkezpen bat egin behar dute jendaurrean. Lehen urratsean, ez diegu askoz gehiago esaten, dakitenarekin egiten dute”. Lehen saio horretan, entzuleak ikasgelako kideak izango dira, eta irakasleek grabatu egingo dute saioa.
Grabazio horiek baliatuz, irakasleek erabaki beharko dute zer den ikasgelan landu beharreko zer den ikasleek hobetu beharreko bai edukiari bai aurkezteko moduari dagokienez. Ondoren, landu beharreko hori hainbat modulu edo eduki multzotan banatzen dute, eta, horrela, ikasgaien arabera banatzen dituzte. Ikasgai bakoitzean, modulu bat landuko dute, gutxi gorabehera.
Hiru astetan zehar, zehazturiko eduki eta gaitasun horiek landuko ditu irakasle bakoitzak bere ikasgaian. Eta, irakasle bakoitzak 6-8 saio eskaintzen badizkio gaiari, azkenean 20-30 saio jasoko dituzte ikasleek gaiaren inguruan. Eragiteko moduko kopurua, alegia. Emaitza bigarren jendaurreko aurkezpenean ikusten da, ondo-testu delakoan. Kasu horretan, jada hasieran planteaturiko egoera edo ideia erreal horri dagokion en-tzuleen aurrean arituko dira, eta hori ere grabatu egingo dute irakasleek, ikasleen eboluzioaren isla baita.
Askotarikoak dira ahozkotasuna lantzeko aitzakia eskaini dieten egoera errealak. Adibidez, Euskara, Filosofia eta Gorputz-Hezkuntzako irakasleak batuta prestatu duten sekuentzia didaktikoan, Batxilergoko ikasleek kirol edo jarduera fisikoren batekin loturiko aurkezpen bat garatu behar izan dute, beti ere jarduera hori Filosofia ikasgaian landu duten ikuspegi filosofiko edo etikoren batekin lotuta, DBHko 4. mailako ikasleei aurkezteko. Edo, “aurten, aitona-amonei elkarrizketak egiten ari dira, haien garaian ikasketak nolakoak ziren jakiteko, eta hor, Euskarako, Matematikako eta Ekonomiako ikasgaiak lotuko ditugu: ekonomiako ikasgaian landuko dute garai hartan nola bizi ziren, matematikan nola ikasten zuten garai hartan...”, azaldu du Mundiñanok. Askotarikoak dira, beraz, egoera errealak, baina bada guztiek bete beharreko ezaugarri bat: “Kontua da motibagarria izan behar duela. Irizpidea beti izaten da gertutasunari eustea”, dio Zabalak.
Horixe da gakoa, ikasleen motibazioa eta inplikazio lortzeko. Eta bi faktore horiek izango dira, era berean, ikasleek benetan edukiak barneratzeko giltza, gaia eurena egitekoa. Izan ere, ahozkotasuna lantzea ez ezik, edukiak modu eraginkorrean transmititzea ere lortu baitute proiektu honen bidez. Modu horretan, ahozkotasunaren proiektuaren bidez, metodologia berri batekin, lan-tresna berri batekin egin dute topo Altsasuko BHIko irakasleek. Eta lan-tresna hori eraginkorra dela ikusi dute. “Ez da baliagarria euskara maila hobetzeko soilik, baita ikasgai bakoitzaren edukiak aurrera eramateko ere. Bestela, ez luke funtzionatuko proiektu honek DBHn, inoiz ez. Irakasleak ikusten ez badu tresna honen bitartez bere ikasgaiko edukiak landu ditzakeela, ez du parte hartuko hurrengo urtean. Irakasleak bete beharreko programazio bat dauka, eta ez badio etekinik ateratzen, utzi egingo du”, dio Zabalak. Gainera, “txip-aldaketa handiago dago hemen: irakasleak utzi egin behar dio hitz egiteari, eta ikasleari hitz egiten utzi behar dio. Parte hartu behar du; aktiboagoa bihurtzen da, hausnarketarako gaitasuna garatzen du… Eta konturatzen gara ikasketak esanguratsuagoak direla modu honetara.”
Landu eta baloratu
Ahozkotasunean duten gaitasuna ez ezik edukia ere lantzen bada, biak izango dira proiektuaren barruan ebaluatu edo baloratu beharrekoak. Hori bai, bai Mundiñano, bai Zabala bat datoz esatean sekuentzia didaktikoan landu den hori dela baloratu beharrekoa: “Euskarako irakasleon gaitzetako bat da akatsak ikustea non-nahi. Ondotestua aurretestua baino luzeagoa denez, bada, denbora gehiago eta akats gehiago”, dio Mundiñanok. Baina, agian, aurretestuan identifikatu ez zituzten akatsak izan daitezke, eta beraz, sekuentzia didaktikoan zehar landu ez dituztenak. “Irakasleon joera izatea da esatea ‘ondo, baina ez du ergatiborik erabili!’. Kontua da, ordea, ergatiboa landu al dugun sekuentzia didaktikoan. Ez badugu landu, ez da ebaluatu behar. Hori inportantea da, zeren eta, bestela, oso ezkorrak izan gaitezke”. Bat dator Zabala ere, ezkortasun hori ikasleek egindako aurrerapenak kontuan hartzeko eta baloratzeko oztopo izan daitekeelakoan baitago.
Irakasleek ez ezik, ordea, ikasleek eurek ere baloratzen dute elkarren lana. Hala, aurretestuen grabazioak denen artean ikusten dituzte ikasgelan, eta guztien artean detektatzen dituzten zein izan diren akatsak, zein hobetu beharreko puntuak. Horretarako, irakasleek ongi eginagatik erreferentzialak izan daitezkeen aurkezpen, debate edo elkarrizketen bideoak jartzen dizkiete ikasleei ikasgelan. “Idatzian, oso barneratua daukagu, zerbait idatzi behar baldin badugu, izan elkarrizketa bat edo eskela bat, egunkarira-edo jotzea eta ikustea testu horiek nola idazten diren. Bada, ahozkoan, gauza bera egin behar da: ahozko eredu bat behar dugu. Eta gu ere hortik abiatzen gara ikasgelan; ikasleei eredu onak edo txarrak jartzen dizkiegu, lortu nahi dugunaren arabera, eta esaten diegu erreparatzeko nola argudiatzen duten, edo nola egiten dute sarrera”, dio Mundiñanok.
Ikasleek ere, ordea, ebaluatzen dute nolabait ahozkotasunaren proiektua bera. Izan ere, sekuentzia didaktiko bakoitzaren amaieran, irakasleek eta ikasleek hausnarketa saio bat egiten dute, eta han jasotako iritziekin, hobekuntzak egiten saiatzen dira. “Sekuentzia didaktiko batzuk urtetik urtera errepikatu dira, baina poliki-poliki hobetu egin ditugu, irakasleon balorazioagatik nahiz ikasleekin izandako feedback horregatik”, dio Zabalak.
Dena dela, ez daude bakarrik prozesu honetan. Izan ere, EIBZrekin koordinaturik aritzen dira: hala, horiekin aztertzen dute sekuentzia didaktiko bakoitza; ondoren, jarraipena egiten diete, eta, amaieran, sekuentzia didaktiko horren balorazioa egiten laguntzen diete. Koordinazioa erabateko da, beraz. Horretaz gain, prestakuntza jasotzen dute EIBZko kideen eskutik: “Ikasturte hasieran, taldea osatzen dugu, eta 35 orduko prestakuntza onartzen zaigu proiekturako. Koordinatzailea EIBZko Yolanda Olasagarre izaten da”, azaldu du Mundiñanok.
Proiektuak zer ekarri du Altsasuko BHIra?
10 urteotan zehar, hedapen gorabeheratsua izan du proiektuak ikastetxean. Zenbait ikasturtetan, lortu dute DBHko eta Batxilergoko ikasturte guztietan gutxienez sekuentzia didaktiko bat lantzea. Dena dela, bidea ez da erraza izan. Alde batetik, zuzendaritzaren babesa izan arren, proiektua ez dago ikastetxearen hezkuntza-proiektuan txertatuta. Gainera, leku-aldatze lehiaketek ere ez dute lagundu proiektuaren hedapena egonkortzen. Izan ere, duela bizpahiru ikasturteko lehiaketaren ondoren, 30 irakasle aldatu ziren zentroan, horietako zenbait proiektuan inplikaturiko irakasleak, eta, beraz, eragin zuzena izan zuen. Horrekin batera, Hezkuntza Departamentutik irakasleen prestakuntzarako egindako eskariak ere ez dira lagungarri izan; irakasleak beste proiektu batzuei eskaini behar izan dizkiete euren prestakuntza-proiektuak, eta, beraz, indar nahiz denbora gutxiago izan dute borondatezkoa den ahozkotasunaren proiektuari eskaintzeko. “Autonomia faltak eragina izan du proiektuaren egonkortasunean, nire ustez. Guk hemengo gure errealitatea ezagutzen dugu, badakigu proiektu hau aurrera atera nahi dugula, baina, agian, prestakuntza jakin bat egin behar duzula esaten dizute Hezkuntza Departamentutik... eta lan-karga handia pilatzen da batzuetan. Egonkortasun falta asko nabaritzen da edozein proiektu aurrera eramateko”, dio Zabalak.
Zailtasunak zailtasun, ordea, proiektuak hamarkada bat iraun du, eta beste hainbeste irauteko bokazioa du. Urteotan, ikasleen euskara-gaitasunean urratsak ematea lortu dute, eta irakasleek lan-tresna edo metodologia eraginkorrak deskubritu dituzte edukien transmisiorako. Hori gutxi balitz bezala, ikasgaietako irakasleen arteko elkarlana sustatuz, talde-kohesioa indartu dute. “DBHn koordinatuta baldin bagaude, mintegi edo ikasgai bereko irakasleen artean izaten da. Baina ahozkotasunaren proiektu honetan, hainbat mintegitako irakasleak koordinatu eta elkarlanean aritzea lortu da. Eta hori oinarrizko da, zeren eta D eredua zertarako dago? Euskaraz ikasteko, bai, baina baita euskara-maila hobetzeko ere”, dio Zabalak. Izan ere, “gutxienez zeharkako lan bat egin dugu, eta pozik gaude. Fisikako irakaslea ere, esatearren, konturatu da euskaraz irakasten duen heinean fisikaren bidez ere ari dela ikasleen euskara maila hobetzen”.
Dena dela, aurrera egindako urratsak urrats, onartzen dute oraingoz maila formalean lortu dutela ikasleen euskara-gaitasunean eragitea, baina ez hainbeste egoera ez formaletan; atsedenaldiko hizkuntza-ohituretan, esate baterako. Dena dela, hizkuntza-gaitasuna hobetzea erabilera areagotzeko lehen urratsetariko bat denez, gustura daude orain arte egindako lanarekin. “Guk indarra ikasleen euskara-gaitasuna hobetzean jarri dugu, hor doa gure hondar alea. Zeren eta ez dute euskaraz hitz egingo, lotsa ematen badie gaizki egiten dutelako edo ez direlako komunikatzeko gai sentitzen. Dena dela, erabilera areagotzea ez da hezkun-tza-munduaren ardura bakarrik. D eredurik gabe, ez dago zer eginik, baina D ereduarekin bakarrik ez da nahikoa. Hemendik kanpo gertatzen denak ere eragina dauka gure barruko dinamikan. Esparru bakoitzak bere lana dauka, eta gure ustez ikastetxe baten lana euskara maila hobetzea da, ez bakarrik euskaraz irakastea”, dio Zabalak.
