Euskalgintzaren erakundeak batzeko eta euskararen normalizazioaren alde elkarrekin jarduteko sortu zen Euskalgintzaren Kontseilua duela 25 urte. Zergatik jo zen ezinbestekotzat elkargunea sortzea eta elkarrekin jardutea?

Paul Bilbao: Elkarrekin lan egiteak indar handiagoa ematen duelako. Euskararen arloan sektoreka egiten zen lan eta modu orokorrean jarduteko beharra zegoen. Koska bat gorago egitea behar zen, hizkuntza politika modu integralean hartuta beharrak non zeuden ikusteko. Eta horrez gain, euskalgintzako eragileentzat agora edo plaza bat sortu nahi zen elkarrekin hitz egin zezaten. 

Idurre Eskisabel: Nik pentsatzen dut beste pultsio bat ere bazegoela ziur aski; zatiketa politikoaren ezinari aurre egiteko modu bat. Ez zait asko gustatzen politika hitza zer terminotan ulertzen dugun, edo zertara mugatzen dugun, hau da, alderdien arteko jokora. Baina egia da, ziur aski, garai hartan gatazka armatuaren inguruko guztiak asko zipriztintzen zuela dena eta nik uste dut bazegoela horren gainetik hegan egiteko gogoa. Ez dut esango euskara despolitizatzekoa, baina bai euskara beste modu batera politizatzeko gogoa. Alde horretatik, gaur egunekoa ere ez zait iruditzen oso jokaleku diferentea denik, gatazka armatua parte handi batean desagertu bazaigu ere alderdikeria hor dagoelako edo politika jokaleku horretara murrizteko joerak irauten duelako. Oraindik ere elkargune izateko funtzioa oso premiazkoa dela uste dut, nolabait politika askoz ere adiera zabalagoan eta sendoagoan ulertuta.

 

Elkarlanaren xedea euskararen normalizazioa azkartzeko hizkuntza politiketan eragitea da. Azkartzeko beharra ikusten al da?

P. B.: Berez, edozein hizkuntza gutxituren normalizazio prozesuak azkartasuna behar du. Gu ez gara katramilatzen zenbateraino egin den, asko edo gutxi, kontua da euskara ez dela normalizatu, eta horrek esan nahi du azeleragailua gehiago zapaldu behar dugula. Nik beti jartzen dut Korrikaren adibidea: zergatik ateratzen gara Korrikan korrika egitera eta paseatzera? Sinbologia hori dago; behar dugulako. Hizkuntza baten berreskurapen prozesuan normalizazioak bi hanka dauzka: soziala eta politikoa. Hanka politikoa ere bai, hizkuntza politikak behar dira.

I. E.: Azkartzeak Iparraldean beste bi adiera ditu: indartzea eta jakituria izatea. Antso Azkarra ez zen korrikalari bikain bat, jakintsua baizik. Hau da, bizkor aritzeaz gain, sendo aritzea eta jakitatez eta ezagutzaz aritzea ere bada.

Pertsonok munduarekin daukagun harremana aldatzen ari da teknologizazioaren ondorioz, eta baita hizkuntzekin daukagun harremana ere. Gure etxeetan haurrek, nerabeek eta gazteek hiruzpalu hizkuntza erraz erabiltzen dituzte, eta gainera, funtzionalki. Iragazkortu egiten dituzte eta gorpuztu egiten zaizkie. Egoera horretan gurea bezalako hizkuntza gutxitu baten aldeko hautua egitea gero eta konplexuagoa da, baldin eta bestelako politika publiko batzuk
—oso azkarrak direnak zentzu guztietan— aplikatzen ez baditugu.

 

Zein eremutan ikusten duzue azeleragailua zapaltzeko beharra?

P. B.: Adostasun sozial berrietan. Hizkuntza politikek bi norabide hartu behar dituzte: ezagutzaren unibertsalizazioa eta erabilera osorako espazioak. Hasteko, herritar guztiek euskara ezagutzea behar dugu. Hori oinarrizkoa da edozein hizkuntzaren berreskurapen prozesuan. Eta ondoren, erabilera erosorako espazioak sortu behar dira eremu sozioekonomikoan, ingurune digitalean, aisialdian eta abar. Bi norabide horietan urgentziaz jokatu behar da, eta orain oso une interesgarria da, hurrengo urteetan hizkuntza politiketan erabakiak hartu beharko dituztelako, eta euskalgintzak sendo egon behar du.

 

Ezagutzaren unibertsalizaziorako hezkuntza ezinbesteko gunetzat hartu izan da. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Hezkuntza Lege berria lantzen ari dira eta Kontseiluak proposamenak egin ditu. Zer eskatu duzue zehazki?

P. B.: Helburuan adostasun soziopolitikoa dago: ikasleek derrigorrezko hezkuntza amaitzen dutenean B2 gaitasuna izan behar dutela gutxienez —gutxienez azpimarratzea gustatzen zait, ahal dela C1 lortu dezatela—. Hori da ardatza, baina ez da nahikoa helburua jartzea, bidea ere jarri behar da, eta Kontseiluak bidea proposatu du: euskara ikas- eta irakas-hizkuntza izango duen ikas eredu orokortua. Gero, hori oinarri, ikastetxe bakoitzak, bere errealitate soziolinguistikoari erreparatuta, bere hizkuntza proiektua egingo du. Baina oinarri batean gainean: euskara ikas- eta irakas-hizkuntza izatea.

Horrez gain, euskal curriculumari dagokionez, hizkuntza eta kultura ezin direla bereizi diogu. Eremu ez-
formalerako ere proposamen zehatzak egiten ditugu, haurrek eta gazteek espazioak behar dituztelako, besteak beste, hizkuntzaren funtzionalitatea ikusteko.

Azken batean, hizkuntza gutxitu baten berreskurapen prozesu bati buruz ari gara eta Hezkuntza Lege honek uneoro izan behar du buruan hizkuntza gutxitu bat dagoen esparru geografiko baterako legea dela. Ez da hizkuntza hegemoniko bakarra dagoen toki baterako.

 

2018an Kontseiluak “Ikasle euskaldun eleanitzak sortzen” proposamena egin zuen. Ikastetxeentzat baliagarria eta erabilgarria izaten jarraitzen du euren hizkuntza proiektuak egiteko?

P. B.: Bai, noski, dudarik gabe. Proposamenean helburua lortzeko bidea zehazten da eta gaurkotasunik ez du galdu. Gainera, azpimarratzekoa da proposamenaren atzean ikasle euskaldun eleaniztunak sortu dituzten eragileak daudela: ikastolak, kristau eskolak eta ikastetxe publikoak. Haiek daukate eskarmentua.

Proposamenean irteera profila zehazten da. Gero, atal oso bat eskaintzen zaio denbora esposizioari eta hortik ondorioztatu zen beharrezkoa dela euskara ikas- eta irakas-hizkuntza izatea. Ebaluazioa ere landuta dago eta Haur Hezkuntzatik hasita neurri zuzentzaileak hartzea proposatzen da. Ebaluazioa ez da ulertzen gainditu beharreko azterketa gisa, baizik eta neurri zuzentzaileak jartzeko egin beharreko ariketa gisa. DBH4 amaitzen dutenean ikasleek hizkuntza gaitasunik ez dutela lortu ikusten baldin bada, zer egin daiteke orduan? Ezer ez, beranduegi da. Aurretik hartu behar dira neurriak eta hizkuntza proiektua da horretarako tresna.

I. E.:  Nik uste dut gai horretan garrantzitsua dela azpimarratzea ez dela ikasle bakoitzari jarriko zaion exijentzia bat, baizik eta eskaini behar zaion zerbitzu bat, bere formazioaren barruan eman behar zaion zerbait, beste baliabideak ematen zaizkion bezala. Bestela, ikasle horrekiko desleial eta oker jokatzen ari gara. Hezkuntzak bere buruari oinarrizkoak diren beste konpromiso batzuk aitortzen dizkion moduan, euskaraz txukun jarduteko adina ezagutza ematea ere ikaslearekiko konpromisoan sartzen da bete-betean, Euskal Autonomi Erkidegoko eremuan bereziki, bi hizkuntza ofizialetako bat den heinean.

P. B.: Bestela, aurrez ikusitako heriotza baten kronika litzateke, badakigulako ikasle bat Lehen Hezkuntzan A edo B ereduan hasten baldin bada nola bukatuko duen. Pelikula hasi denetik dakigu zein izango den pelikularen amaiera. Eta hori injustizia hutsa da. Hezkuntza sistemak ahalbidetzen du ikasle horrek beste ikasleek baino gutxiago jakitea. Eta horrela ez da kohesiorik lortuko. Diskriminatzen ari gara eta badakigu hasieratik bertatik. Gaixorik dagoen bati sendatzeko botika badaukagula baina ez diogula emango esatea bezala da. Botere publikoen erantzukizuna da haur horri arlo guztietan ahalik eta hezkuntza hoberena eskaintzea. Horregatik, gu jauziaz ari garenean justizia sozialaren ikuspegitik ari gara.

Gehiengo sindikalak, euskalgintzak eta hezkuntza komunitatearen zatirik nagusienak defendatzen dute Kontseiluaren proposamena. Legearen aurrean beste posizio batzuetan erabat antagonikoak diren eragileak batzea lortu dugu eta uste dugu laguntza handia dela alderdi politikoentzat hizkuntzaren korapiloa askatzeko. Ez dute lortuko halako adostasunik bestelako gaietan.

 

Zein dira Kontseiluak Nafarroan dituen erronkak?

P. B.: Nafarroan egiturazko arazoa daukagu: zonifikazioa. Euskara ez da hizkuntza ofiziala eta botere publikoek ez daukate inolako betebeharrik euskararen irakaskuntzari begira. Orduan, dena borondatearen baitan dago. Egia da lege aldaketa egon zela eta ondorioz eremu ez euskaldunean hezkuntza publikoan D eredua eskain daitekeela. Legeak ahalbidetzen du, baina Mendigorrian gurasoek ia-ia auzitegian amaitu zuten. Euskara gatazkarekin lotzea lortu nahi dute.

Nafarroan badaukagu egiturazko beste arazo bat ere: PAI ereduarena. Eredu hori jarri zutenean, orduko gobernuko lehendakariak honela esan zuen batere lotsarik gabe Madrilgo telebista batean: PAI eredua euskarazko hezkuntza galgatzeko eredua da. Orain hura ez dago gobernuan, baina daudenak PAI sistema eredu bihurtu nahian ari dira.

Nafarroako Eskola Kontseiluak garatu duen ituna ere hor daukagu eta gu oso kritikoak gara itunarekin. Prozesu espres bat izan da eskola itunarena, eta azken helburua PAI ereduak babes soziala duela ikusaraztea izan da.

 

Iparraldeko egoerari buruz zein balorazio egiten duzue?

P. B.: Ipar Euskal Herriko hezkuntzan udaberri edo loraldi bat gertatzen ari da. Seaskak historikoki ekarpen izugarria egin du eta eskaerari erantzun ezinik dabilenaren sentsazioa daukat. Seaska behar dugu, gure herriak, Euskal Herriak, hezkuntza sistema propio bat behar duelako, eta gaur egun ikastolek betetzen dute hori. Eta horrekin batera, administrazio guztietan eskola publiko sendoak behar ditugu. Nire ustez erabat osagarriak dira.

I. E.:  Oso polita den fenomeno bat gertatzen ari da Iparraldean. Orain dela gutxi arte euskarazko irakaskuntza familia euskaldun abertzaleen bilgunea izan da. Azken urteetan oso eremu frantsesetik datorren jendea ere bat egiten ari da eta arrazoia komunitatearen beharra da. Haietako asko oso gune hiritartuetatik datoz eta deserrotze prozesuak bizi izan dituzte. Komunitate bat aurkitzen dute euskarazko irakaskuntzan eta ikuspegi hori ere interesgarria da.

Bestalde, Baionako Bernat Etxepare lizeoa momentu honetan Euskal Herriko gazte batek, euskaltzalea den gazte batek edota ohikoenak diren bideetatik aparte jakin-minak dituen gazte batek topa dezakeen gune interesgarrienetako bat denaren inpresioa daukat. Eta inportantea iruditzen zait hizkuntzaren ardatzak ekarri duela gune hori hain interesgarria izatea. Haien hezkuntza proiektuan —nonbait, gainera, oso ona dena— hizkuntzaren ikuspegitik eta euskarari zehazki lotuta, erabilera eremua ere ematen diote. Euskarari euskal kulturarekin eta historiarekin lotutako zentzua ematen zaio eta hori guztia jasotzen dute. Hizkuntzaren eta haren auziaren inguruan gogoetarako bidea ematen zaiela iruditzen zait, eta hortik asko jasotzen dela baita ere. Gazte horiengandik datorren loraldia dago Iparraldean.

 

40 urte dira Euskararen Legea egin zela EAEn eta betebehar batzuk ezarri ziren. Oraindik ez dira bete edo bermatu. Zergatik behar da hainbeste denbora?

P. B.: Hizkuntza politikak sustapen eta arau politikak izan daitezke. Hemen sustapena bultzatzeko joera egon da –agian horretan sinesten zutelako– eta gauza batzuk bai ala bai sustapen bidez egin behar dira; ezin da arautu kalean euskaraz hitz egitea, adierazpen askatasunaren aurka doa. Baina beste gauza batzuk arautu egin behar dira. Adibide bat jarriko dut: Katalunian solariumak arautzeko dekretu bat dute eta osasuna, segurtasuna eta abar arautzen ditu, eta horrez gain, horiek guztiak barnebiltzen dituen arau bat du, zeinak esaten duen herritarren segurtasunarekin, osasunarekin… zerikusia duen guztia gutxienez katalanez egongo dela. Ez da katalanaren aldeko neurri bat, baizik eta solariumak arautzeko neurri bat non eskubideetara eramaten den eztabaida. Hemengo politika solariumetan informazioa euskaraz jartzeagatik diru laguntzak ematea izango litzateke. Euskal Herriko gizartea, eta bereziki EAEkoa, euskararen aldekoa da. Halako neurriak hartzen baldin badira eta ondo azaltzen baldin badira, herritarrak, herria, gizarte eragileak, aldeko dituzu. Sustapena ongi dago, baina araugintza ere behar da, osagarri dira. Eta horrek prestigioa ematen du.

I. E.: Sustapen politikek jarrerak aldatzea dute helburu eta araugintza ezinbestekoa da horretarako. Elkarbizitza bermatzeko da. Ez dugu ahaztu behar euskararen biziberritze prozesua gizarte eraldaketa prozesu bat dela, are gehiago, emantzipazio prozesu bat. Eta eraldaketa prozesu guztiek, eta are emantzipazio prozesu guztiek, botere harreman batzuen berrikuste bat daukate beren baitan. Pribilejio batzuei buruz hitz egitea eta hori ere birbanatzea. Ezin da hizkuntza bat normalizatu jendeari portaeretan eta abarrekotan eraginik sortu gabe. Ondorioz, eraldaketa eta emantzipazio prozesu guztietan beti sortzen dira erresistentziak. Beti. Eta nik uste dut euskalgintzaren historia badela beti erresistentzia horiei aurre egin behar izatea, momentu batzuetan era batera eta beste batzuetan beste era batera, bai gure praktiketan, proiektuetan eta ekimenetan eta baita guk geure burua ikusteko moduan ere.

 

Zein bide jorratuko ditu Kontseiluak hemendik aurrera?

P. B.: Gizartean euskararen aldeko adostasuna dagoela ikusirik, adostasun horiek gero eta zabalagoak izan daitezen lortu nahi dugu, eragiteko. Hizkuntzaren gaia sozializatu behar dugu, euskalgintzaren afera bakarrik ez dela erakutsi, eta beste eragileak ere hizkuntzaren perspektiban jarri. Horretarako, gure oinarri politikoa adostea izan da lehendabiziko lana, eta hemendik aurrera espazio berrietan partekatu behar dugu, hizkuntza politiketan aldaketak egon daitezen. Arnas luzeko kontua da, baina hori da bidea, eta Kontseiluak bidea erraztu nahi du. Kontseiluak zerbait baldin badu hori baita, administrazioari eta politikariei bidea errazteko egiten dituela ekarpenak. Kritikoa izan behar badu kritikoa da, baina beti jartzen du alternatiba. Kontseiluaren bokazioa beti izan da laguntzea, erraztea, proposamenak mahai gainean jartzea. Eta orain, Kontseiluarenak bakarrik ez diren proposamenekin gatoz, beste eragile batzuen babesa duten proposamenekin, adostasun zabalagoekin.

I. E.: Nik ere bidea hortik ikusten dut. Erresistentzia aipatzen genuen eta gakoetako bat hor ikusten dut: nola zabaldu, hedatu, ulertarazi, jabearazi jendea, ez dela euskaldunon kontua soilik, baizik eta hori gainditzen duen zerbait, demokraziarekin eta justizia sozialarekin lotuta dagoena. Iruditzen zait ezinbestekoa dela euskalgintzatik kanpoko gainerako eragileekin partekatzea, hitz egitea, ikustea zer bide egin genezakeen elkarrekin. Goazen eragile diferenteen artean hizkuntzaren afera ere hor jartzera, hizkuntzaren auzia auzi demokratikoa eta justizia sozialekoa baita. Horregatik, goazen linguistikoki benetan demokrazia eta justizia sozialekoa den jokalekua sortzera behingoz.

P. B.: Eta horrekin batera ea beste kultura bat zabaltzea lortzen dugun gobernantza arloan. Zeren instituzioekiko harremana hiru modutakoa izan daiteke. Bata diru laguntza harremana; nik proiektu bat daukat eta zuk dirua ematen didazu. Bi, lankidetza, elkarrekin proiektu bat egitea. Eta hiru gobernantza, gizarte eragileon ekarpen politikoek ere tokia izatea, jakinda botere publikoei dagokiela erabaki politikoak hartzea.