Euskarako eskolak jomugan. Egokia al da metodologia?
Egokia al da euskara irakasteko erabiltzen den metodologia? Euskarako eskoletan gustura sentitzen al dira ikasleak? Ikasgai erakargarria al da Euskara? Galdera horiei guztiei, ñabardurak ñabardura, hitz bakarrarekin erantzun diete 2022. urteko Euskarabentura espedizioan parte hartu zuten Euskal Herri osoko ikasleek: ez. Kike Amonarrizek egindako inkesta batek utzitako emaitza nagusia horixe da. Euskarabenturan parte hartu zuten gazteei egindako inkestak datu argigarriak utzi ditu eta horiei helduta artikulu interesgarria idatzi du Amonarrizek: 'Euskara irakasteko metodologia Euskarabenturako gazteen begiradapean'. Ikasleen % 85ek diote euskara irakasteko erabiltzen den metodologia ez dela egokia. Zaharkitua dagoela uste dute eta, besteak beste, gramatikari toki handiegia eskaintzen zaiola eta ahozkotasunari, gutxiegi. Ikasleek ebaluazioa egin dute, orain zer eta nola aldatu behar den hausnartzeko unea da.
Kike Amonarriz Euskaltzaleen Topaguneko lehendakariak Euskarabenturako partaideei Tolosan eskaini zien hitzaldia izan zen Euskara irakasteko metodologia Euskarabenturako gazteen begiradapean izeneko artikuluaren abiapuntua. “Zein dira zuen ikastetxeetan lehentasunez landu beharko liratekeen esparruak ikasleek euskararen erabilera sustatzeko?” galdera luzatu zuen, eta harrituta gelditu zen jaso zituen erantzunekin. Zortzi lehentasun planteatu zizkien haien artean aukera zezaten:
1. Kultur kontsumoa: musika, liburuak, telebista…
2. Euskara irakasteko erabiltzen den metodologia.
3. Ikasleen motibazioa eta soziolinguistikari buruzko ezagutza.
4. Irakasleen jarrera eta hizkuntza portaerak.
5. Eskola orduz kanpoko jarduerak.
6. Gurasoak eta familiak.
7. Erabilera planak eskoletan.
8. Eskoletako zuzendaritzen eta arduradunen inplikazioa.
Ikasleen lehen aukera kultur kontsumoa izan zen, baina bigarrenarekin harritu zen Amonarriz, euskara irakasteko metodologiari buruzkoarekin: “Izaro Arruti Euskarabenturako orduko euskara arduradunari galdetu nion ea aukerarik egongo ote litzatekeen ikasleei berriro galdetzeko eta sakontzeko, eta baietz esan zidan. Galdekizun txiki bat prestatu nuen eta Euskarabenturan parte hartzen ari zirela erantzun zuten. Nongoak ziren eta zer ikasmailatan zeuden (DBHko 4. maila/Lizeoko 2. maila edo Batxilergoko 1. maila/Lizeoko 1. maila ) zehazteko eskatu genien, eta horrekin batera galdera luzatu: “Uste duzu ikastetxean euskara irakasteko erabiltzen den metodologia ez dela egokia euskara sustatzeko? Zergatik? Zer aldatu beharko litzateke?”. Horren emaitzak bilduta osatu du artikulua Amonarrizek.
Erantzunak oso esanguratsuak dira: “Kontuan hartu behar dugu Euskarabenturan parte hartzen duten ikasleak profil jakin batekoak direla. Euskal Herri osokoak dira, ikuspegi nazional osoa dago, ikastetxe mota guztietakoak eta jatorri soziolinguistiko desberdinetakoak, baina esan genezake adin tarte horretako gazteen multzorik euskaltzaleenaren lagina direla. Azken egunean jasotako erantzunak dira eta Euskabenturan hainbat gairen gaineko lanketa egiten dute, euskararen gaineko hausnarketa sakona egiten dute eta ikasle multzorik kontzienteenak hori erantzuten baldin badu, pista oso indartsua dugu”, dio Amonarrizek.
Zer aldatu beharko litzateke gazteen iritziz?
Bi gauza oso garbi esaten dituzte gazteek: lehena, erabiltzen den metodologia ez dela erakargarria. Are gehiago, kasu batzuetan euskararen kontrako jarrerak sorrarazten dituela. Eta bigarrena: metodologia horren eraginez, ez dela euskararen erabilera bultzatzen.
Ahozkotasuna landu beharra ikusten dute, ikasgelan lantzen den euskara errealitatetik urrun dagoela uste dute eta hizkera kolokiala faltan botatzen dute. Amonarrizek zehaztu du ideia hori: “Kontuan hartu behar dugu Euskarabenturako partaide askok euskararekin harreman txikia dutela eta Euskarabenturan erregistro eta hizkera diferenteak dituen beste jende asko dagoela deskubritzen dutela. Ezagutzen ez dituzten erregistroak ezagutu nahi dituztela aipatzen dute: euskalkiak, hitanoa, euskara kolokiala… Euskara guztiak eta autoestimu linguistikoa landu behar ditugu ikasleekin. Eta gertuko erreferenteak eskaini behar dizkiegu bai literaturan, bai musikan, bai ikus-entzunezkoetan…”.
Klaseak teorikoak direlako kexatzen dira ikasleak, beti gramatikarekin eta zuzentasunarekin atzera eta aurrera aritzen direla diote: “Eta mamu baten antzera agertzen dira aditz taulak. Aditzak ikasten dituztela diote baina gero ez dituztela erdiak ere erabiltzen. Kontuan hartu behar da, gainera, klaseen helburua ez dela euskaraz egitea edo euskaraz gozatzea, azterketa gainditzea baizik. Uste dut horren ondorioz ez dela erabilera sustatzen eta askok aipatzen dute erabiltzen den metodologiak euskaraz hitz egiteko aukera gutxi ematen diela. Batzuek diote jarrera ezkorra hartzen dutela euskararekiko. Ikasle askok euskara aspergarri eta “ez guay” modura ikustea dakar horrek guztiak”, dio Amonarrizek. Eta jarraitu du: “Ikasle horietako batzuek soilik ikastetxean dute kontaktua euskararekin. Guk ezin dugu euskara irakatsi Ciudad Realen gaztelania edo Lyonen frantsesa irakasten den moduan, hizkuntzaren eta hizkuntza komunitatearen beharrak desberdinak direlako. Hizkera kolokiala, esaterako, Ciudad Realen kalean lantzen da, baina hemen kalean lantzen ez bada, eskolan lanketa egin beharko dugu. Gure behar propioak ditugu eta erabiltzen den metodologiak ez die behar horiei erantzuten”.
Euskarabenturako ikasleen % 85ek diote euskara irakasteko erabiltzen den metodologia ez dela egokia, baina % 15ek ontzat jotzen dute. Zer arrazoi ematen dituzte ikasleek metodologia ona dela esateko orduan? Bi arrazoi nabarmentzen dira: irakasleen jarrera egokia eta erabiltzen den metodologia komunikatiboa dela.
Badute proposamenik
Gazteak ez dira mugatu metodologia egokia ez dela esatera. Hainbat proposamen ere egin dituzte: klase praktikoagoak eta dinamikoagoak nahi dituzte. Hitz egin nahi dute, erabili, gozatu, jolastu… Hizkuntzarekin bizi nahi dute. Askok esaten dute euskara ikasten dutela, baina testuingururik gabe; euskararen historia ezagutu nahi dute, zer gertatu den euskararekin… Kontzientzia linguistikoa eta kontzientzia soziolinguistikoa lantzearen garrantzia ere askok aipatu dute.
“Ikusten da goi mailatan oraindik oso eskema zaharretan gaudela. Horrek zerikusia du curriculumarekin, azterketekin… alderdi askorekin. Baina mugak zein diren jakin arren, aurrerapausoak emateko premia larria dugu”, dio Amonarrizek eta amaitzeko, ikasleen aldarrian jarri du azpimarra: “Euskaraz bizi nahi dugu, gure apustua hori da baina zerbait gaizki egiten ari zarete eta mesedez aldatu. Hori da esaten ari direna. Mezua oso indartsua da”.
Gazteen esanak
***** Erabiltzen den metodologia egoki ikusten dutenak:
• “Irakasleak euskara modu dinamikoan irakasten du, ez du guztia gramatikaren arauetara mugatzen”.
• “Euskal literatura tertulien bidez lantzen dugu eta horrek euskararen erabilera sustatzen du. Bestetik, aldizkariak irakurtzen ditugu eta bertsoak entzuten ditugu noizean behin”.
***** Erabiltzen den metodologia egoki ikusten ez dutenak:
• “Euskara soilik modu gramatikalean irakasten da, ez euskaraz hitz egiteko gogoa pizteko”.
• “Azterketak egiteko soilik prestatzen gaituzte. Tituluak lortzeko”.
• “Jendeak nazka hartzen dio euskarari”.
• “Euskara arlo formalera bakartu da eta testuinguru gabe utzi da (…). Gazte asko aurkitzen gara gaur egungo eduki kulturalen erreferentzia literarioak, artistikoak eta historikoak ulertu gabe, ezin baititugu lotu klaseetako edukiak errealitatearekin”.
• “Gauza oso konplexuak, adibidez, baldintza, ahalera eta horrelakoak ikastera behartzen gaituzte, baina ez dira konturatzen askotan ez garela gai ikaskideen artean euskaraz hizketa sinple bat izateko ere”.
Ikasleen astinduaren aurrean, zer?
Euskara irakasteko erabiltzen den metodologiak ez luke gaindituko Euskarabenturan parte hartu zuten ikasleek jarritako azterketa. Haien iritzia argia da, baina nola ikusten dute gaia irakasleek? Ainhoa Ezeiza Hizkuntzaren eta Literaturaren didaktika Saileko irakaslea da EHUko Gasteizko Hezkuntza eta Kirol fakultatean. Kike Amonarrizek egindako inkestaren emaitzak ikusita, ikasleek irakasleei astindua eman dietela dio eta pentsaraztera bultzatu dituztela. Euskararen didaktikak dituen zailtasunei eta aukerei buruz mintzatu da Ezeiza.
Ideia jakin batetik abiatu da Ainhoa Ezeiza, DBHn eskolak ematea ez dela batere erraza: “Ikasleak aztoratuta egoten dira eta batzuetan gauza onak egin arren, itxuragatik eta nagusiekiko urruntasuna markatu nahi dutelako gustuko ez dituztela esaten dute”. Hori oinarri gisa hartuta, aldatu beharreko hiru arazo nabarmen daudela dio irakasleak:
1. Esaldiaren gramatikaren nagusitasuna. Hizkuntzen didaktikak duen arazoa da. 70eko hamarkadan zientifikoki frogatu zen hori ez zela hizkuntzak irakasteko bidea. Gutxienez testuaren gramatikara pasa beharko genukeela dio Ezeizak.
2. Idatzizkoaren nagusitasuna. Ahozkotasuna albo batera geratzen da.
3. Konduktismoaren erabilera ikas-prozesuak aktibatzeko, indartzeko edo zigortzeko. Konduktismoa epe laburrean eraginkorra dela dio Ezeizak, baina epe luzean, eskasa dela.
Beste alderdi bat ere gehitu behar zaie aurreko hiru arazo horiei: euskararen didaktikaren gaineko ikerketa askorik ez dela egiten.
Ikasleek arrazoi
Ikasleek arrazoi dutela uste du Ezeizak: “Literaturari buruz aipatzen dutena ere kontuan hartzeko modukoa da: autore klasikoak ezagutu behar dira, baina gaur egungo literaturan helduleku zoragarria dugu: poesian, entseguan, narratiban… Eta ikastetxeetan aspaldikoari eusteko joera dugu”.
Boloniako prozesuak aldaketa ekarri zuen euskararen didaktikari dagokionez. Lehen Euskara eta bere didaktika zen ikasgaia Hizkuntzaren eta literaturaren didaktika da orain, orokorrean, eta hizkuntzen didaktikan hainbat alderdi komunak diren arren, desberdinak dira euskararen didaktika eta gaztelaniarena edo frantsesarena. Hori ahulezia gisa ikusten du Ezeizak: “Hizkuntzalaritzan didaktikari lotutako irakasgaiak sartzen hasi dira eta Bigarren Hezkuntzako masterra hor dago, baina DBHk eta Batxilergoak antolaketa aldetik eta forma aldetik arazo endemiko batzuk dituzte eta horiek aldatzen ez badira, zaila da irakasleak formatu arren, hainbat gauza aldatzea. Adibidez, klaseak 50 minutukoak dira hain astunak ez izateko, baina horrek ikaskuntza prozesu sakonagoa aktibatzea zailtzen du”.
“Eta bestea da ahozkotasunaren gaia: gaztelaniaz eta frantsesez arazorik gabe landu dezakete eta ingelesaren kasuan ere erraz ikasten dituzte ahozkotasunaren elementuak, masa kultura oso indartsua delako. Guk ez dugu halakorik eta ikastetxeetan egin beharko genuke. Baina ezin dugu pentsatu ahozkotasuna lantzen dugula ikasleek ahozko aurkezpenak edo eztabaida antolatuak egiten dituztelako. Ahozkotasuna lantzeko beste modu batzuk garatu behar ditugu”, dio Ezeizak.
“Komunikazio gaitasunaren ikuspegiak finkatu zuen, hizkuntzari lotutako edozein ikas-ekintza ekintza komunikatibotik abiatu behar dela. Komunikazioa egon behar duela, eta hori garatzen doan neurrian, gramatika bigarren planoan txertatzen dela. Komunikazio ekintza bere testuinguruan txertatu beharko genuke. Giro egokia sortu behar dugu eta, gero eta benetakoagoa izan, are eraginkorragoa izango da komunikazio jarduera. Hori da gure erronka”, azpimarratu du Ezeizak.
Hizkuntz paisaiaren kontzeptua lantzearen garrantzia aipatu du ondoren: “Paisaia horretan euskal giroa egotea garrantzitsua da. Giroa sortu behar da, ezagutza historikoa eta kulturala txertatuz”. Hizkuntza estresa murriztea ere garrantzitsua da: “Gaizki hitz egiteak beldurra ematen die askotan, irakasleak ebaluatuko ote dituen kezka izaten dute… Kalifikazioaren zigor-indarra erabili gabe ikasleek beren hizkuntza ohiturekin esperimenta dezaten saiatu behar dugu”.
Ikasle askok aipatzen dute ikastetxeetan euskara bultzatzeko hartzen ari diren hainbat neurri inposaketa modura bizitzen dituztela. Konduktismoarekin lotu du Ezeizak ideia hori: “Konduktismoak mekanismo txikietarako balio du: adibidez, pertsona batek 'ni uste du' esaten badu eta zuk berehala 'nik uste dut' esaten badiozu, hori zuzendu behar duela ohartarazten diozu eta horrelako kasuetarako interesgarria da, baina gauza konplexuetan konduktismoa aplikatzen baldin baduzu, erantzun, sari edo zigor hori kentzen duzun unean ikusiko duzu aldatu nahi zenuen portaera hori ez dela aldatu. Modu horretan ez da euskararekiko kontzientziarik edo interesik garatzen”.
Irakasleen lana aztergai
Irakasleak motibaziorik gabe eta ilusiorik gabe ikusten dituzte Euskarabenturan parte hartu zuten gazteetako askok eta Ezeizak uste du irakasleek beste modu batera egin behar dutela lan: “Saiatzen gara egoera ludikoak sortzen edo euskara jarduera plastikoekin lotzen, adibidez. Ikaskuntza esanguratsua lortzeko hainbat diziplina lotzea garrantzitsua da. Bestela, ikasgelara iristen zara, liburua 10. orrialdean zabaltzeko esaten diezu, isilik egon daitezen eskatzen pasatzen duzu denbora eta motibaziorik gabe amaitzen duzu. Gazteek dioten moduan: ilusiorik gabe. Izan ere, nola izango duzu ilusioa 10. orrialdeko ariketak zuzentzeko? Horrek irakasle gisa ez zaitu estimulatzen”.
Eta nola egin daiteke euskara erakargarri ikasgelan? Irakasleek irudimenez jokatu behar dute, testuinguruaren arabera egokitu, eta oso adi egon behar dute. Talde guztiekin berdin jokatzea ezinezkoa dela dio Ezeizak: “Talde bakoitzak bere nolakotasuna du. Konfiantza giroa sortu behar dugu eta irakaslearen rolari eutsi behar diogu baina zabalik egon behar dugu ikasgelan dauden pertsonekin lan egiteko. Egoeraren arabera ere, tresna berriak asma ditzakegu eta parte hartzen irakatsi behar diegu. Ez dago forma metodologiko bakarra. Irakasleok gure sormena, irudimena, gaitasunak eta jakintza erabiltzen ditugunean askoz gustagarriagoa da dena, eta guk gozatzen dugunean ikasleek ere gozatzen dute. Etsi gabe saiatzen jarraitu behar dugu”.
Kike Amonarrizen artikulua osorik irakurtzeko: