Eta otsoa katu bilakatu zen

2023-06-07

‘Ero’, ‘burusoil’, ‘potolo’, ‘itsusi’ edo gisako hitzak edertu nahi izan ditu argitaletxeak Roald Dahlen haurrentzako liburuen berrargitalpenetan Erresuma Batuan. Galtzagorri elkarteak zentsura salatu du eta Yolanda Arrieta idazleak dio horrelako kasuekin, hobe beharrez, baina umea "baliogabetu" egiten dugula.  

 
 
Eta otsoa katu bilakatu zen

Ez du arrakastarik izan. Puffin argitaletxe britainiarrak Matilda edota Txokolatearen fabrika gisako Roald Dahlen hainbat liburu aldatu nahi zituen “inklusiboago” egiteko. Itxura fisikoari, psikikoari nahiz arraza eta generoari buruzko aipamenak aldatu nahi zituen argitaletxeak, “amak” “guraso” bihurtu nahi zituen; “itsusiak”, “eroak”, “potoloak” desagerrarazi... Baina atzera egin beharra izan du, zentsuraren kontra ahots asko altxatu baitira Erresuma Batuan, eta baita Euskal Herrian ere. Galtzagorri Haur eta Gazte Literaturako Elkarteak kezka adierazi du: ”Haur eta gazte literaturan zabaltzen ari den politikoki zuzenarekiko joerarekiko. Roald Dahlen lanak irakurle berriei egokitzeko berridatzi izanaren albisteak sortutako polemikak arazo bat azaleratu du, baina arazo hori ez da berria. Asmo oneko heldu horiek duten haurrak babesteko eta onartzen eta desio dugun mundua soilik erakusteko xedeak ondorio gehiago ditu. Haurrek kontraesanak, bidegabekeriak eta egoera konplexuak bizi baitituzte, eta ez erakutsita ez dira desagertuko”.

 

Yolanda Arrieta idazle eta Galtzagorriko kideak argi du haurrei ez diela batere mesederik egiten jatorriko testuak zentsuratzeak eta politikoki zuzenago bilakatzeak. “Horrelako kasuekin, hobe beharrez, baina baliogabetu egiten dugu umea. Ez dugu umea subjektu aktibo gisa hartzen. Egia da haurrak eskarmentua falta duela, baina horretarako gaude helduok”. Jatorrizko testuetan gaurko begietara desegokiak izan daitezkeen hitzak edo pasarteak zentsuratu ordez, horiek testuinguruan jarri beharko lirateke, Arrietaren aburuz: “Guraso, irakasle eta hezitzaileok, bai Roald Dahlen kasuan eta klasikoen kasuan, oro har, orduko lan hura eta lan hura egin zuen pertsonaren testuingurua hona ekarri behar dugu. Hori da bitartekari lana eta horrekin umea subjektu aktibo moduan hartzen dugu, eta lagundu egiten diogu bereaz gain, beste errealitate batzuk badaudela ikusten, denboran eta espazioan bestelako errealitateak egon daitezkeela ezagutzen”. Testuak erakusten duen bestelako errealitateak ulertzeko tresnak eskaini behar dizkio helduak haurrari Arrietaren aburuz, bitartekari moduan: “Elikatu haurrak, informatu, azaldu gauzak, egon beraiekin. Orain kontrakoa ari gara egiten zentsura neurriak hartzen ditugunean, hezkuntza eta kultura ezabatu egiten dira eta pentsamendu bakarraren aldeko apustua egiten da, eta pentsamendu bakarraren oinarrian dagoena kontrola eta pertsona deuseztea da”. 

 

Heldua da haurrak elikatzen dituena. “Gu gara erabakitzen dugunak, ‘hau emango diot; hau ez’. Bada literaturan berdin. Umeei jateko eman behar dieguna aurrez guk mastekatua daukagu, bada literaturan berdin”. Horretarako, helduak, izan gurasoak edo irakasleak, formatu egin behar du, haurrari zer eman behar dion ezagutu egin behar du: “Bitartekari heldu sendoak behar ditugu, ardura baitaukagu ondorengoengan. Eta horrek gure artean hitz egitea, trebatzea eta formatzea eskatzen digu, eta ez delegatzea. Gure ardurez delegatzen dugunean, baita literaturan ere, orojakile batek erabakitzen du gure izenean gure haurrei ‘hau bai, hau ez’ zer eta nola eman”.

 

Orojakilea, kasu honetan merkatuaren izenean Dahlen testuak zentsuratzea erabaki duten editoreak dira, baina Arrietaran aburuz, ez dugu soilik gisako orojakileen esku uzten haurren elikadura, “gertatzen ari dena da bitartekariok pantailetan ari garela delegatzen. Liburuei eskatzen diegu ustez onak eta hezitzaileak izan behar direla, eta ontasun horren izenean zentsuratu eta autozentsuratzen dugu. Aldiz, ume horiek beraiek pantailen aurrean uzteko ez dago arazorik, filtrorik gabe, edozer jaten eta bakarrik uzten ditugu”. 

 

“Zentsuratu beharrean, hor egon; haurrekin egon”, horixe da Arrietaren mezua: “Egon zaitez zu, eta azaldu, gertaerak eta pertsonaiak testuinguru baten araberakoak baitira, eta egoera horien araberako emozioak aterako dira. Emozio horiek ezin ditugu ukatu, umeak ere sentitzen baititu”. Horixe da, hain zuzen ere, haur literaturaren balioa: “Haur literatura haurrengana iristeko zeharkako bidea da, fikzioa eta pertsonaiak erabiltzen dituena; umeek guk bezala sentitzen baitituzte gauzak. Informazio bat ukatzerakoan, ume horren emozioa ukatzen ari gara, ‘zuk hau sentitu behar duzu’, esaten diogu. Baina umeak dagoeneko, maitasuna beste gorroto sentitzen du; lilura adina inbidia; eta jakin-mina adina amorru; pertsona gisa gauza horiek guztiak sentitzeko ahalmenarekin jaio garelako”.

 

Literaturak emozioetara iristeko duen balioa nabarmentzen du Arrietak: “Benetan hezi nahi baldin badugu, eman umeari fikzioa, gaurkoa eta lehengoa. Bitartekari gisa irakurri eta jan, eta ondoren azaldu, baina ezabatu gabe. Arazoa da geuk ez dugula ardura hori hartzen. Momentu honetan heldu ahulak daude eta, alderantziz, bitartekariok ahaldundu eta indartu egin behar dugu eta geuk hartu behar dugu gure ondorengoen ardura. Guk gobernatu behar ditugu gure inguruko umeak, ez  pantailek, eta ezta gobernuak aldatutako testu batek ere. Gaurko haurrek zentsura gutxiago, pantaila gutxiago eta heldu sendoak behar dituzte ondoan. Gu gara konpas baten orratza, eta umea da marrazten duen arkatz punta”.

Albiste gehiago