Euskal Herrian grafologiaren ezagutzak hezkuntzan txertatu beharra

Txina, Japonia eta Egiptoko antzinako kulturetan intuitiboki jabetu ziren idazkera pertsonon nortasunaren islada zuzena zela. XVII. mendetik hona, batez ere Europan (Frantzian, Alemanian, Suitzan, Italian...) eta Estatu Batuetan Grafologiaren teknikaren bitartez eginiko ikerketa serioek ere gauza bera baieztatzen dute: adimen mota, borondatea, portaera eta osasun fisiko-psikologikoak azaltzen dutela eskuizkribuek. Era honetan, idazkera ordenatu eta txukun batek adimen edo buru ordenatua erakusten du: "i"ren puntuak bere gainean jartzeak arreta gaitasun ona, lerroak horizontal mantentzeak erantzukizuna eta autokontrola eta abar.

Crepieaux Jamin, Max Pulver, Ludwig Klages... grafologo aintzindariei utopia irudituko zitzaien egunen batean letra-molde, espazimendu, makurdura eta abar aldatzeak pertsonaren izaera aldatzea ekar zezakeenik. Bada, grafoterapia klinikoki Sorbonnan, Claude Bernard Institutuan frogatu zuten, 1929 eta 1931. urte bitartean, Lehen Mundu-Gerraren ondorioz portaera-nahasketak zituzten haurrekin, benetan emaitza arrakastatsuak lortuz.

Fenomenoen eta egoera psikologikoen bihurgarritasuna deritzona existitzen da: fenomeno psikiko zehatz bati aurkako jarrera edo ohitura kontrajartzen badiogu, izaerako akats, desoreka, konplexu psikiko edo egoera gaixo bat motibatzen duten zergatiak gainditzea lor daiteke. Beste hitz batzuetan: eskuaren bitartez orri batean jarriko diren mezuak bidaltzen ditu burmuinak. Burmuin honi eskuaren bitartez keinu grafiko zuzenak erakusten bazaizkio, burmuinean onerako eragingo du. Beraz, idazkera batetik larrimina, inhibizioa, arreta eza, antolaketa eza... baztertzen baditugu, gure burmuin eta bizitzatik ere aldendu egingo ditugu.

Azken finean, terapia bidez zuzendu baino aurrea hartzeak abantaila gehiago dakartzala eta, idazkeraren ezaugarri positiboak eskolatzearen lehen urteetan lantzea oso mesedegarria izan daiteke. Idazkera "txarrekiko" ere Grafologiak badu zer esanik. Berlingo Minna Becker alemaniar grafologo ospetsuak zera zioen 1926ean: "hezitzaile eta grafologoek batera lan egin beharko lukete, haurraren mentalitatean hari zuzentzaile bat aurkitu eta honen eskolatzea eta hezkuntza errazteko. Idazkeraren metodoetako batek ere ez du erabili oraindik grafologiako aurkikuntzarik haurrak idazkeraren ikasketa errazago buru dezan. Gainera idazkerak barometro baten zerbitzua eduki behar du hezkuntzan: idazkera txarra denean, azterketa grafologiko batek aurkitu beharko du zergatia".



Euskal idazkera euskal curriculumean

Grafologiaren ezagutzak hezkuntzan txertatzeko eman beharko litzatekee lehen urratsa , nire ustez, egun Euskal Herriko eskoletan irakasten den grafia mota (moten), idazkera-aholkuen eta "idazkera txarrekin" egiten denari buruzko ikerketa bat, diagnostiko bat egitea litzateke.

Ondoren, bigarren urrats batean, bateratasun eta normalkuntza baterantz jo beharko genukeela iruditzen zait, bai grafia harmoniko bat lantzeko orduan, bai idazteko-aholkuetan eta bai idazkera jokatzeko unean.

Lore Erriondo, Xabier Garagorri eta Xabier Isasik idatzitako "Hezkuntzaren Normalkuntza" liburuan, Jose Migel Barandiaran eta Lawtonen ikuspegi antropologikoa eta jakintza-arlo edo zientziatan oinarritzen den ohiko ikuspegi akademikoa uztartuz, "Hezkuntzaren Normalkuntza"n berezko euskal curriculumaren ardatzak eta edukiak aukeratzen dituzte. Ardatzetako bat, lantzen dihardugun gaiari dagokiona da; nola komunikatuko naiz neure antzekoekin? Hizkuntza idatzia eta honen barruan "euskal idazkeraren" atala oraindik lantzeke dagoen arlo bat da.

Lan hau guztia burutu gabe egonik ere, adreilu batzuk jartzen saiatuko naiz, honetarako aldameneko herrialde batzuetan grafologiaren eta orokorrean idazkeraren arloan egin diren ikerketak kontuan hartuz (beti egokitu ahal dira bertako behar, egoera eta landu nahi diren balioetara). Aldameneko herrialdetako ikerketak, bai, zeren eta Lore Erriondo, Xabier Garagorri eta Xabier Isasiren "Hezkuntzaren Normalkuntza" liburuko pasarte bati jarraituz, "Egia da, Euskal Herrian bertan soilik sortutako eta kanpoko eraginik gabeko jatorrizko adierazpen kulturalik gaur egun ez dagoela, Frantzian, Espainian eta beste herrialdeetan ez dagoen bezala. Herriak ez dira inoiz isolatuta bizi, eta gaur egun oraindik gutxiago, elkarrekin harremanetan baizik. Harreman horietan batak besteari maileguak egiten dizkio, elkarrekin trukatu." (28. orrialdea).

Lehenengo urratsa, hots, Euskal Herriko eskoletako idazkeraren inguruko diagnostikoa egin gabe egonik ere, Ikastolen Elkarteko 1995.eko "Ikastola" aldizkariaren 39. zenbakiko "Kaligrafia berriro?" artikulua erabiliko dut orientabide gisa, oso inkesta mugatua eta partziala dela jakinaren gainean egon arren. Euskal Herriko 15 ikastoletan irakasle-pedagogoei eginiko inkestaren arabera, idazkerarekiko dauden kezka eta iritziak jarriko ditut haria askatzen hasteko, nire burutapenak tartean sartuz.



Euskal Herrian gaur egun dagoen/dauden grafia mota/k eta idazkera-aholkuak

Zelako idazkera mota eta idazkera-aholkuak jarraitzen dira Euskal Herrian? Hauek dira aipatutako artikuluan jasotako erantzunetako batzuk:

- "Idazkera lantzeko metodo beretsuak erabiltzen dira gaur egun, Haur Hezkuntzatik hasi eta Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloan (3-8 urte). Hortik aurrera kaligrafiak ez du lekurik ikastola gehienetan. Kasu berezietan bakarrik saiatzen dira alor hori lantzen".

- "Ulergarritasuna da helburua. Gu ez gara letraren estetika epaitzen hasiko, polita den edo itsusia den begiratzen hasiko, baina ulergarria izan behar du" dio Oiongo ikastolako Arantxak.

- "Idazkera prozesua izugarri garrantzitsua da gure kulturaren barruan eta horregatik hasten gara Haur Hezkuntzatik norabidetasuna lantzen, trazuak eta letrak nondik nora idatzi behar diren ikasten. (...) Garbi dago hizki lotuarekin hasi behar dela, nahiz eta erabiltzen ditugun testu idatzi gehienak inprentako grafiarekin edo hizki askearekin idatziak izan. Horretan ikastola gehienetan bat gatoz eta hori efikaziaren izenean eta ulergarritasuna lortzeko helburua kontuan izanik".

- "Ikastolaz ikastola egin zen inkestaren arabera, 10 urte arte lantzen da idazkera estandar hori eta gero hasten dira hizkiak pertsonalizatzen eta ondorioz, askotan, zabartzen".

- "Ezin gaitezke, noski, garai bateko kaligrafiara itzuli, baina idazkera pausatuago batera itzuli behar genukeela garbi dago". Idoia Astiz, Altsasuko Iñigo Aritza ikastolako andereñoa.

- Zarauzko ikastolako Maite Saenzek dio: "Nik uste dut lehen zikloko (6-8 urte) irakasleek beren letra utzi eta ikastola barruko idazkera ikasi behar dutela eta goiko zikloetan ere gero eta kontzientzia handiagoa dago kaligrafiaren beharraz, nahiz eta beti mezua izan garrantzitsua eta ez grafia".

Iritzi hauek eta zenbait irakaslerekin edukitako elkarrizketak entzun ondoren, nire inpresioa da eskola bakoitzak eta sarritan irakasle bakoitzak letra-eredu eta idazkera-aholku nahiko pertsonalak ematen dituela. Baliteke, eskola askotan idazkera orokor eredu bat egotea, borobildua eta lotua dena, eta irakasleek ikasleei ematen dizkien aholkuen artean ere bateratasun bat egotea. Adibidez, ezkerreko bazterki bezala haurrak bere bi atzamar uztea komeni da, idazkera ulergarria izan behar da... Baina bateratasuna zentrotik zentrora asko aldatzen dela iruditzen zait eta sarritan idazkera-aholkuak zer esan nahi duten jakin gabe ematen direnaren inpresioa ere badaukat. Jakiten al da idazkera borobilduak eta lotuak zein esanahi daukan? Idazkera ulergarria zer den? Idazkera zehatz baten bidez zer bultzatzen den? Aholku bat emateak zein eragin eduki dezakeen ikaslearen nortasunean?...

- Liliane Irigoien, Seaskako pedagogoak zera zioen: "Irakasleei (ere) idazkera neutro bat eskatzen zaie, bestela irakaslez aldatzen diren bakoitzean idazkeraz aldatu beharko lukete".

Azken esaldi honekiko nik egiten dudan hausnarketa ondokoa da:

1. Ez dago idazkera neutrorik, idazkera mota bakoitzak zenbait ezaugarri erakusten ditu, idazlearen nortasuna, idazleak parte hartzen duen herrialdearen balioak, garaiaren pentsamoldeak... (hizki-eredu eta idazkera-aholku desberdinak ematen dira Alemanian, Eiren, Belgikan... eta mendez-mende ere (XIX. mendeko idazkera-ereduak eta arauak, XXI. mendekoekin ez dira bat etorriko). Zein balio transmititu nahi ditugu idazkeraren bidez?

2. Irakasleei eskatzen zaien idazkera "neutro" hori zenbat eta harmonikoagoa eta eskola gehientsuenetan zenbat eta bateratuagoa eta bertakoagoa izan, aurrea hartzearen lana era koherentean, konfidantzaz eta aholku beretsuekin burutuko lukete irakasleek. Kontuan izan idazkera harmoniko bat irakasteak haurraren egokitzapena eta garapen psikologiko positiboa erraz dezakeela. Gainera haurrek irakaslearen, gurasoen, lagunen idazkera eta sinadurak kopiatzeko joera dutela kontuan hartuta, zenbat eta eredu positiboagoa izan aurrean, orduan eta eragin positiboagoak edukiko ditu haurrarengan.

3. Dena den, ez ahaztu ikasleei grafia-mota eta idazkera-aholkuak eskaini (ez inposatu) arren, ikasle bakoitzaren idazkerak bere nortasunari, kanpo-faktoreei eta denboraren jarioari jarraiki, idazkerak ezaugarri propioak hartuko dituela.



Zer gertatzen da "idazkera txarrekin" gaur egun hezkuntzan Euskal Herrian?

Ikastolen artikuluari jarraituz:

- "Haurraren sormena hiltzen zuen... (...) Eskola antzu hori desegin zenean, kaligrafia ere ehortzi egin zen hondakinen artean, baina goiko mailetan bereziki arazo larriak sortu dira idazkerarekin: DBH eta DBHOko irakasle batzuk ez dira ikasleen letrak ulertzeko gauza".

- "Nik uste dut Lehen Hezkuntzako lehen zikloan (6-8 urte) ez zaiola inoiz idazkerari garrantzirik kendu. Besterik da goiko mailetan. Edukiari soilik begiratu diote eta nik uste dut berriro kaligrafiaren beharraz ohartzen hasiak garela", Maite Sanzen hitzetan, Zarauzko ikastolako ikasketa burua.

- Kaligrafiari buruzko gogoetei buruz, Altsasuko ikastolako irakaslea den Idoia Astizek zera zioen: "Ez da orokorki eta zehatz-mehatz eztabaidatu dugun gai bat, baina orain hiru urte (1992an) lehen zikloko irakasleok idazkera eta aurre-idazketarako zenbait metodo aztertu genituen eta halaber antzinako idazkietan erabiltzen zituzten grafema ezaugarriekin konparatu. Oso gauza bitxiak ikusi ahal izan genituen, baina horrek ez gintuen kaligrafia egitearen aldeko jarrera hartzera behartu".

- "Erdibide baten beharraz hasi dira hitz egiten. (...) Pedagogo eta irakasle askok kaligrafiari berriro garrantzia ematearen premia aipatzen dute".

- "Leku batzuetan idazkera lantzen duten bitartean, kaligrafia ariketak tartekatzen dituzte (adibidez, Ander Deuna ikastolan)".

"Zenbait kasutan azterketak zuzentzeari uko egitera iritsi dira".

Iritzi hauek ikusita, badirudi ikastola batzuetan kaligrafia berriro egitearen aukera planteatzen ari direla. Somatzen dudana zera da: idazkera "txar" baten aurrea irakasleek ez dute jakiten zer egin, zein tekniketara jo eta zein aholku zehatz eman . Borondatea egoten da, baina aholku ez oso positiboak edo hankasartzeak ere egin ditzakete konturatu gabe eta inolako asmo txarrik gabe (adibidez, letra guztiak banatzeko esan...). Beraz, ikastolen kasuan (eta beste ikastetxeetan egoera antzeko dela iruditzen zait) ez dago batere argi "idazkera txarrekin" zer egin.

Irakasleek maizen aukeratzen duten irtenbidea kaligrafiazko koadernoetara jotzea izaten da. Egun, merkatuan dauden kaligrafiazko koaderno hauen azterketa sakonagoa egin beharko litzateke, baina zenbaitzutan aurkitu ditudan ezaugarriek ez dute laguntzen idazkera hobetzen, haurrak ez baitu jakiten bere idazkeran zehatz-mehatz zer landu edo aldatu behar duen. Gainera, berauetan irakasten den grafia mota ere ez da grafologiaren ikuspuntutik komenigarriena izaten. Lotura faltsuak (collage eta lokarriak) eta letra zatikatuak bultzatzen dira, zentzurik gabeko kiribil ugari, hizkien hasierako "antenak"...

Ni neu ez naiz kaligrafiaren aldekoa, honek duen zurruntasun, ornamentazio eta kopiaren kutsuarengatik, baina bai idazkera zaintzearen aldekoa, antolaketa eta ulergarritasuna bereziki. Norbera bere idazkerarekin gustura egotea garrantzitsua dela iruditzen zait, gainera.

Idazkera txarraren konplexu antzeko bat duten pertsona askorekin egin dut topo. 10 urteko Urkok bere koadernoa erakusteko esaten ziotenean, lotsatuta, ez zuen erakusten. (Begiratu Urkok erakutsi nahi ez zuen bere idazkeraren zati bat. Batez ere, idazkortza gaizki hartzearen ondorioz idazten zuen honela).

Idazkera "txarra" duten ikasleek euren aldetik zer egiten dute, zein pentsamendu eta portaera lantzen dituzte?

Nik bildutako esperientzien arabera, berridatziak egiten dituztenak asko dira, eta irakaslearen edo "idazkera ona" duen ikaskidearen idazkera kopiatzea beste irtenbideetako bat izaten da. Soilik ordenagailuarekin idatzi edo plantillak eta erregelak erabiltzen dituztenak ere badaude. Ikasle batzuk letra larriz idazten hasten dira, besteek oso idazkera handietara jotzen dute eta letra guztiak banatzea hautatzen dutenak ez dira gutxi izaten.

Noraezean egonda hartzen diren erabaki hauetako zenbait kaltegarriak izan daitezke pertsonaren osasun psikologikorako. Oro har, zentzurik eta helbururik gabe idatzi eta idazkera hobetzea ez lortzeak idazkerarekiko (eta irakurketarekiko) sentsazio edo aingura negatiboak sortarazi ahal ditu, etsipena-frustazioa ere ager daitekeelarik.

Erregelarekin idazteak (makurdura berdintzeko adibidez) obsesioak agertarazi ahal ditu, orri milimetratutan idazteak larrimina sortu ahal du, letra guztiak maiuskuletan idazteak nerbio-sistema ahul dezake, letra guztiak eteteak komunikazio zailtasunak garatu edo nabarmen ditzake eta abar.

Idazkera aldatzea erraza delaren sinesmena ere zabaldua dago. Zenbatetan esan digute: "hobetu letra txar, kaskar, petral, pattal, trakets, ulertezin, zikin, sasi-letra hori", "egin ezazu idazkera polit, on bat!" Erraza delakoan! Hasteko, haur batek (eta helduak ere) kasurik gehienetan ez du jakiten zerk bihurtzen duen bere idazkera "txar", hau da, zergatik den bere idazkera "txarra".

Eta zergatia jakiten den kasuan (adibidez, oso idazkera txikia dela), pertsonak ez daki urrats hau zelan eman, zein bide hartuPertsona baten idazkera aldatzea erraza izan daiteke baldin eta "idazkera txar" bilakatzen duten faktoreen diagnostiko on bat egin, faktore horiek ulertu eta denbora batez helburu zehatzak lantzen badira. Adibidez: lerroen horizontaltasuna landu hilabetez, hizkien neurria hiru milimetrotara handitu beste hilabetez...

Aurrerago, aipatutako bigarren urratsa lantzeari hurrengo alean ekingo diogu: idazkera harmonikoak ahalbidetzen. Beti ere beste herrialde batzuetan Grafologiaren eta Psikologiaren ekarpenak hartuko ditugu abiapuntutzat. Euskal Herriko egoerara egokitu eta esperientzia berri oro sartzeko helburuarekin.