Euskal Eskola Publikoaren legeak, besteak beste, bi helburu zituen: euskal eskola publikoa berritzea eta ikastolak publifikatzea. Ados al zaudete horrekin?

Ana Eizagirre .- Ordura arte Euskal Autonomia Erkidegoan ez zegoen legerik, lehenengoa izan zen, eta zentzu horretan, ez nuke esango berritzeko zenik. Berritzea sistema orokor batean hainbat gauza egiteko gaitasuna edukitzea izango zatekeen, eta horretarako kapazitaterik ez genuen. Autonomiak ematen zuen neurrian egindako lege bat zen.

Garai hartan oso posizio ezberdinak zeuden politikan eta gizartean, eta ezin da esan helburu bakarra zegoenik. Nire ustez, helburu ugari zeuden, eta horren arabera, egin zen legea batzuentzat ona izan zen eta beste batzuentzat ez.

Zentzu horretan, aurretik egindako eztabaidetan hainbat gauza adostu ziren: zer motatako eskola nahi genuen, autonomia, euskara maila... eta ondoren legeak ez zituen jaso. Nire ustez hori garrantzitsua da. Argi eta garbi ikusi zen legea egiterakoan akordio bat egina zegoela. Alde batetik eskola publikoa arautu nahi zutenak baina Euskal Herrian zer motatako eskola egin behar zen oso argi ez zeukatenak zeuden; eta beste aldetik Madrilen ondotik aldendu nahi ez zutenak.

J. Iñaki Etxezarreta .- Euskal Eskola Publikoaren Legea PSOEk, EEk eta EAJk egin zuten eskola itunerako akordio politikoaren barruan egin zen; akordio politiko haren puntuetako bat izan zen, ez bakarra, baina giltzarria gerora begira.

Eskola akordio hartan hiru saretatik bira pasatzea planteatzen zen, eta horrekin batera, sortu behar zen eskola edo sare antolaketak Europan normalizatuta zegoen eredu bat izan behar zuela. Beraz, administrazioarena zen eskola publiko bat eta eskola pribatu bat behar ziren, ez besterik. Horrekin batera, beste puntu bat agertu zen: bi sare horien ikasle kopuruak neurtuak izango zirela, hots, inor ez zela haziko eman zitzaion pastel pusketa baino gehiago. Hori da akordioetan agertzen dena eta aurrera eramaten dena.

Orduan, testuinguru horretan ulertu behar da EEPL. Kontuan hartu behar da EAEn EEPL badagoela, baina Euskal Eskolaren legerik ez dagoela.

Marije Fullaondo .- Mahaikideek egindako gogoetarekin bat nator, beraz, ez du merezi errepikatzen ibiltzea. Gauza bakar bat aipatu nahiko nuke: noraino izan zitekeen berria legea EAEk praktikan dituen eskumenak ikusita? Konpetentzia osoaz hitz egiten da, baina legearen lehenengo atalean bertan, Zioen Adierazpenean hain zuzen, mugatzen dira eskumen horiek. Euskal Eskola Publikoaren Legea estatu espainiarreko lege organikoen menpe dago, batetik. Han hartutako printzipioek eta arauek baldintzatzen dute EEPL. Bestetik, legearen onarpenaren ondoren berau "garatzeko" egin diren dekretu eta araudiek honen garapenerako baino inboluziorako balio izan dutela esango nuke.



Legea egin aurretik hezkuntza erakundeen eta eragileen artean adostasun bat lortu zen bost puntuen inguruan: euskalduna, titularitate publikoa, kudeaketa demokratikoa eta autonomia, finantziazioa eta lan marko berria. Legeak puntu horiek jasotzen ez zituenez, ez zenuten onartu. Zer iritzi duzue horren inguruan urte hauek pasa ondoren?

Fullaondo .- Guk, Sortzen-Ikasbatuaz bezala, puntu horien inguruko proposamena egin dugu berriki. Izan ere, legean hitzak aipatzen dira, ikastetxeen autonomia aipatzen da, langileen aukeraketan eskolak parte hartzea aipatzen da, finantzaketa autonomia, euskalduntzea, sektore eta eragileen partaidetza... aipatzen dira, baina azken erabakia beti administrazioak duela esanez bukatzen du. Esanak esan, ikastetxearen eta eragileen parte-hartzea informazioa jasotzera eta, kasurik onenean, iritzia ematera mugatzen da. Dena den, hainbat gauza onerako aldatu dira, hori ezin ukatu; hala ere, legea egin aurretik lortutako adostasun puntuetan ez da gehiegi aurreratu, ez behintzat, ahal eta behar beste.

Guk egiten dugun proposamenarekin titulartasun publikoaren edukiaren inguruko eztabaida bat sortu nahi dugu. Zer esan nahi du titulartasun publikoa duen ikastetxea izateak, administrazioaren menpeko ikastetxea izatea ala bakoitzak bere erabakiak hartzeko eskumena izatea? Eskolak berak baino hobeto ezingo ditu hartu inork eskolari dagozkion erabakiak. Administrazioaren funtzioa erabaki horiek kontrolatzea litzateke bi arrazoigatik: diru publikoz lagundutako ikastetxeak direlako eta gutxieneko baldintzak bete behar dituztelako hezkuntzaren printzipioak errespetatuak izan daitezen.

Eizagirre .- Nire ustez 10 urte hauetan gauzak asko aldatu dira. Zehatzago esanez, ez dira 10 urteotako aldaketak soilik, aurretik ere bazetozen. 80ko hamarkadan gauzak aldatzeko gogoa present zegoen arlo guztietan, sare guztietan, erakunde guztietan, sektore guztietan... eta gizarte eragileok saiatu ginen hori gauzatzen EEPLren aurreko eztabaidetan.

Puntu bateraino ideia haiek hitzetan jasota daudela esango nuke, paperean eta legean jarrita daudela. Edonola ere, azken hitza administrazioak duela errekonozitzen du eta horrek mugak jartzen ditu. Uste dut hori nabaritu dela 10 urteotan. Ezin da esan gauzak lehen bezala daudenik, gauzak aldatu egin dira, asko gainera, eta onerako. Edozein modutan, orain dela 10 urteko eztabaidetan ikusten ziren mugak nabariak dira.



Zein dira ikusten dituzuen muga horiek?

Eizagirre .- Gurasoen aldetik argi eta garbi ikusten dut euskalduntze prozesuari beldurra geniola; ez euskalduntzea zabalduko ez zelako, bagenekien hori hedatuko zela D eredua asko zabaltzen ari zelako eta murgiltze sistemak ezartzen ari zirelako. Baina, aldi berean, zenbait esparru euskaldundu gabe gelditzeko arriskua ikusten genuen eta gaur egun A eredua da horren adierazle garbiena. Eredu hori mantentzeko arrazoi bezala ikasle horien eskubidea aipatzen da, baina populazioaren sektore batzuk sartzeko erabiltzen da gero.

Beste muga bat ikastetxea aukeratzeko eskubiderik eza da. Gurasooi ikastetxea aukeratzeko jartzen zaizkigun oztopoak gehiegizkoak dira.

Bestalde, gurasoen partaidetza legeetan onartua dago eta LOGSEn eta LOCEn baino handiagoa da EEPLan. Haatik, partaidetza informazioa ematera mugatzen da eta guk beste gauza bat eskatzen genuen.

Hori oso lotuta dago ikastetxeen autonomiarekin. Legearen zulorik handiena hori da, nire ustez: ikastetxeen autonomia. Hitza hamaika lekutan agertzen den arren, traba legalak jarri dira legearen ostean: araudiak, dekretuak... Horiek denek ez dute uzten ikastetxearen autonomia garatzen.

Badago beste muga bat ere: ikastetxearen eta irakasleen arteko erlazioa. Ikastetxeak irakasleak aukeratzeko duen ahalmena hutsaren hurrengoa da. Legeak dio gizarte eragileek esku hartzea edukiko dutela planifikazio orokorra eta konkretuak egiterakoan, eta hori ez da egia. Egia da memento puntual batzuetan parte hartu dugula, baina gaur egun administrazioari planifikazioari buruzko zerbait esan eta "planifikazioa guri dagokigu" erantzuten du. Gurasook ezin badugu esan gela bat zabaldu behar dugula edota irakasle bat behar dugula, hots, ezin badugu egin ikastetxeko, zonaldeko eta herrialde planifikazioa, benetan, ez dakit non gelditzen diren ahalmenak.

Fullaondo .- Izan ere, nire ustez, eskola berriaren gakoa partaidetzan eta ikastetxearen autonomian dago. Partaidetzak ez du zentzurik informazio trukatze hutsa bada, azken erabakietan inziditzeko inolako gaitasunik gabe. Ikastetxearen autonomiaren inguruan, zera esan beharra dago: EEPLk dituen 68 ataletatik 40k hitz egiten dutela autonomiari buruz. Are gehiago, ataletako batean ikastetxeen autonomia gauzatzeko bide eman dezan lege esparrua sortu beharra dagoela esaten du. Non dago atal horren eta beste askoren garapena? Dagoeneko, Hezkuntza Sailaren mahai gainean jarri da autonomia garatuko luketen ikastetxe pilotoak martxan jartzeko proiektua, baina, mementoz, bere horretan dago.

Etxezarreta .- Nik uste dut sakon-sakonean EEPL egin zenean saio garrantzitsu bat egin zela erredaktoreen aldetik, batetik estatuan zegoen eredu berdina errepikatzeko, eta bestetik ikastolek errebindikatzen zituzten elementu haiek guztiak (euskalduntzea, autonomia...), besterik ez bazen ere, literaturaz jasotzeko.

Haren analisia egin genuenean eta hura egiteko inolako bermerik ez zegoela esan genuenean, nekez esplika zitekeen jarrera hura, legean lituratura hori bazegoelako; ez esaldi batean, ez parrafo batean, izugarrizko garapenarekin baizik. Gaur egun, 10 urte pasa eta gero, literatura hutsa zela ikusten da. Gehiago esango nuke, ikastola guztiak publifikatu izan bagina garai hartan, seguru gaur oraindik garapen txikiagoa izango zukeela. Alegia, baldin eta beste era bateko eskola eredu batzuen bitartez eskola autonomia, benetako autonomia, eskolaren autogestiorako gaitasuna, posible dela ikusten baldin bada, orduan garatu ahal izango da. Horregatik, nik izugarrizko garrantzia ematen diot eskola publikoaren sarearen barruan ere, modu esperimentalean bada ere, horrelako programak garatzeari. Zeren, legegilea kontserbadorea baita, administrazioan kudeatzen ari dena ere bai, eta ez dute aldaketarik egin nahi izaten. Zergatik? Sistema kontrolatuta daukatelako eta ez dutelako arazorik nahi. Aldaketak beti arazoak dira, eta hori oso sustraituta dago hemen.



1993ko maiatzaren 25a izan zen ikastolek publifikatu edo ez erabakitzeko azken eguna. 10 urte beranduago nola baloratzen duzu erabaki hura?

Etxezarreta .- Lehendabizi, Ikastolen Federazioak eta Konfederazioa EEPL haren guztiz kontra egon zirela esan behar da, eta gero ikastola bakoitzak bere erabakia hartu zuela; batzuek baiezkoa eta besteek ezezkoa. Eskola publikoek ez zuten erabaki behar izan eskola publikoaren aplikazioa egingo zitzaien edo ez, ikastolek baizik.

Gure analisia zen garai hartan alderdi sozialistak, alderdi jeltzaleak eta Euskadiko Ezkerrak planteatzen zuten eskola motak ez zuela inolako posibilitaterik ematen guk planteatzen genuen benetako aldaketa egiteko. 10 urteko historian halaxe frogatu da. Aldaketa ez da posible izan akordio politiko hartan nabarmendu zelako eredu "normal" bat behar zela, eta "normal" hori Europan nagusi zen eredua zen, hura nahi zen.

Aldiz, badaude EEPLren bidez garatu diren hainbat elementu. Esate baterako, euskalduntze prozesua, legitimazio instituzionalaren bitartez, herri guztietara hedatu da. Alde horretatik, EEPLak 80ko hamarkadako euskalduntze prozesua finkatu duela esango nuke. Baina eskola berri, moderno eta autonomo bat egitearen prozesuari ez dio inongo ekarpenik egin. Galdutako aukera bat dela esango nuke.

Ikastolen ikuspegitik, orduan hartu genuen erabakia berretsi egiten dugu, hau da, ikastolen mugimenduak iraun ahal izateko eta eskola egiteko beste modu bat planteatzeko aukera bakarra EEPL ez onartzea zela. Euskal eskolaren proiektu bat egin nahi bada eta egoera juridikoa, politikoa eta alderdi politikoen klabe kulturalak aldatzen ez diren bitartean, ezinbestekoa da erreferentzia eskolar bat edukitzea eskola beste era batera egin litekeela frogatzeko, eta hori da ikastolen mugimendua. Beraz, badago zilegitasun osoa duen eskola erlijioso bat, badago zilegitasun osoa bereganatua duen eskola publiko bat, baina aldi berean, badago zilegitasun osoa duen beste eskola mota bat, ikastolen mugimendua.



Nola ikusten dituzue gauzak etorkizunera begira?

Etxezarreta .- Prozesu honetan hiru eragile nagusi egon dira eta horiei begiratu behar zaie etorkizuna aurreikusi ahal izateko.

Lehenengo eragilea gizartean egon litezkeen egoerak dira: jaiotze tasa, gogoak, interesak... Memento honetan horien nondik nora joko duten esatea oso zaila da.

Bigarren eragilea eskolen taldeak dira. Horiek egingo dutena aurreikustea errazagoa da, gauzak egiteko moduan inertzia batzuk bai baitituzte.

Eta hirugarren eragilea politika da.



Egoera politikoan zer aurreikuspen egiten duzu?

Etxezarreta .- Bistan da, aurreko 20-30 urtetan guztiz eragingarria izan dela ikastolen fenomenoa sortzeko, euskal irakaskuntza sustatzeko, instituzionalizazio prozesua emateko, horren arabera erantzun batzuk emateko... Bistan da politikak izugarri eragiten duela eta eragingo duela hurrengo urteetan ere.



Zein eszenatokirekin topa gaitezke?

Etxezarreta .- Alderdi konstituzionalistak deitzen direnak, hots, alderdi espainolistak, gailentzen badira, euskal irakaskuntzan agian aldaketa nabarmenegiak ez dira egongo. Gaur egun A, B eta D ereduen bitartez lortu den eskolatze euskaldun horretan ez da aldaketa handirik egongo. Memento honetan euskarazko irakaskuntzaren aurka egon litezkeenek ere ez dute diskurtso sozial hori egiten. Dena dela, euskalduntze prozesua epeldu egin dezakete eta larre gaiztoa sartu tartean, baina badakite oso epe luzerako estrategia izan beharko duela. Nafarroan saiatu diren bezala egin dezakete, baina oso zaila dute, Nafarroako eta EAEko hizkuntz egoera ez baitira berdinak.

Arazorik handienak euskaldun senarekin zerikusia duten curriculum aspektuetan egongo lirateke. Konstituzio espainolaren izenean eta ustez han agertzen diren askatasun demokratiko eta kolektiboen izenean, memento batean plantea dezakete "euskaldun irakaskuntza bai, baina euskaldun heziketa ez", alegia, guk euskaldun heziketa ulertzeko daukagun moduari ez. Horrek kokapen berri bat ekarriko luke.

Ibarretxeren eszenatokiaren aurrean, euskal irakaskuntzaren erabateko konpetentziak eskatuko direla planteatzen da. Beraz, proposamen horretan aitortzen da pasiboz gaur egun ez daudela konpetentzia guztiak. Ildo horretan, agian euskal hezkuntza sistema propio baten formula juridikoa aurrera eraman ahal izango litzateke, baina EAEri legokiokeena, ez besterik.

Euskal irakaskuntzaren eta euskal curriculumaren aldetik garapen handia izan lezakeela iruditzen zait, baina ez dut ikusten eskola publiko berri bat egiteko proposamenik alderdi abertzaleen aldetik (ez EA, ez EAJ, ez EB eta ez ezker abertzalea). Aldaketak egon litezke elementu ideologiko-kulturaletan, baina ez eskola eta eskolak jokatzen duen gizarte funtziori begira.

Ezker abertzaleak klandestinitate egoeran jarraitzen baldin badu, sekulako tentsioa sorraraziko du eta ezegonkortasun egoeran sartuko gara. Horrek seguraski alderdi konstituzionalisten irabazpideekin eta abar lotura izango luke, bistan baita operazioa horretarako diseinatua dela.

Aldiz, nik uste dut ezker abertzaleak gogoeta sakon bat egingo duela eta horren bitartez bide berri bat irekiko duela. Bide horren bitartez, ezker abertzaleak eta abertzaletasun instituzionalak, nolabait esateagatik, jorratu beharko duten bideek ezinbestez bateratu egin beharko dute. Ez dakit horrek zer itun ekarriko duen, baina ezinbestez bateratu beharko dute eta horrek eskolan izugarrizko eragina izango du.



Nola kokatzen dira ikastolak hor?

Etxezarreta .- Aurreko 30-40 urteetan bezala, ikastolen xede nagusia euskal eskola nazionala ahalbidetzea da eta horretarako, hiru bide ikusten ditugu.

Lehena euskal curriculuma garatzea. Oso bistakoa da elementu estrategikoa dela. Beraz, nahiz kointurua espainolista batean nahiz koiuntura berritzaile batean, gure papera ezin da gelditu alde horretatik. Ezinbestekoa dugu horretan aurrera egitea eta bide berri bat egiten saiatzea.

Bigarrenik, ezinbestekoa dugu eskola talde moduan tinkotuta egotea.

Eta hirugarrenik, nahitaezkoa dugu kointura honetan eskatzen zaigun alternatiba izatea. Alegia, hirugarren bide bat izatea. Garrantzitsua da eskola pribatuaz eta publikoaz aparte beste erreferentzia eskolar bat egotea bai pedagogian eta bai eskola antolatzeko moduan. Zeren erreferente horiek dauden bitartean, historikoki egiaztatu den bezala, gutxienez gogoeta egiten da, nahiz eta gero alderdi politikoek beste erabaki batzuk hartu. EEPLan autonomiari buruz hainbeste idatzi baldin bazen, ikastolen existentziagatik izan zen.



Sare publikoaren papera nola aurreikusten duzue Sortzen-Ikasbatuazetik?

Fullaondo .- Memento honetan eskola publikoaren barruan hausnarketa prozesu bat aurrera eramaten ari gara. Sare publikoaren barruan gaudenon artean zer-nolako eskola publikoa nahi dugun definitu nahi dugu gutxieneko batzuetara iritsi ahal izateko, baina eskolatik abiatuta.

Boterearen aldetik ez da horrelako mugimendurik egingo, gauzak ez dira gehiegi aldatuko atzetik eskaera indartsu bat ez baldin badago.

Iñakik zioen bezala, irakaskuntzan ikastolak erreferente izango badira, eskola erlijiosoa erreferente izango bada, eskola publikoak ere ezinbesteko erreferente indartsua izan behar du. Eta horretarako adostasun batzuetara iritsi behar dugu eskola publikoan: nolakoa izatea nahi dugun, zein den euskal eskola publikoaren proiektua.

Memento honetan irakaskuntza publikoaren barruan proiektu bateraturik gabe gaude. Bakoitzak bere hezkuntza proiektua du, bakoitzak ahal duena egiten du... baina ez dago batasunik. Eta hori falta da. Zer eskola mot a nahi dugu? Zein dira gure helburuak? Nola metatuko ditugu indarrak xede horiek lortzeko? Hori da memento honetan esku artean daukagun proposamena.



Euskal hezkuntza sistema baten eraketa posible ikusten al duzue?

Eizagirre .- Nahiz eta memento zaila izan eta oztopo pila bat ikusi, bidea hezkuntza sistema propioa egitea da. Ez dakit oso ondo nola egin beharko dugun, memento honetan dauzkagun baliabideekin, esperientziarekin eta etorkizun itxaropentsua ikusiz. Edonola ere argi dago egin behar dugula, gizarte osoarekin eta gizarte osoarentzat. Modu horretan gizartea gai izango da administrazioari planto egiteko eta benetan zer eskola mota nahi duen esateko.

Uste dut hemengo administrazioari hemendik aurrera zer egingo duen galdetzeko garaia dela. Gizarte eragileok nahiko argi esan dugu gauzak aldatu nahi ditugula eta badago elkarrekin gauzak egiteko nahia. Administrazioak, ordea, ez du gehiegi laguntzen horretan. Orain arte daukagun esperientzia ikusita, legean bezala, administrazioan ere hitzak oso politak dira, baina gero ez dira praktikara eramaten. Madriletik "al orden" esaten dutenean, ez garela "al orden" jarriko erantzuten du hemengo administrazioak, baina gero azpijokoen bidez arauak ikastetxeetara iristen dira.

10 urte dira legea martxan jarri zela eta berrikusi egin behar da. Hezkuntza sistema propioa lortu nahi badugu, legearekin zer egin behar den begiratu behar da. Ez dugu konformatu behar besteak hobeto daudela esanez. Besteak nola dauden jakitea ongi dago, baina guk nora heldu nahi dugun jakin behar dugu eta hori lortu arte lanean jarraitu. Zer hezkuntza sistema nahi dugun eta Euskal Herrian zer egin nahi dugun izan behar du gure xedeak, eta ez besteak nola dauden.

Etxezarreta .- Kalitate Legea irakurtzen baldin badugu, Lisboan europar batzordeak onartutako norabideekin bat datorrela konturatuko gara, alegia, PP saiatu da lege horretan Europan hezkuntza sistemei egokitzen zaien papera sartzen. Eta hor merkataritzako planteamendua egiten da. Merkatua eta hezkuntza lotu egiten dira, merkatua ikastetxeetara ekarri da. Baina ez da ahaztu behar hezkuntzak badituela bere balio propioak, giza baldintzari erantzuten diotenak. Beraz, horren inguruan gogoeta egin behar da. Indar instituzionalek oso nekez egingo dute gogoeta hori, eta egiten badute beti merkatuaren balioen arabera egingo dute, bai eskuinekoek eta bai ezkerrekoek. Hezkuntzan gabiltzanok egin behar dugu gogoeta hori eta alternatiba bihurtu. Nik uste dut alderdi hori falta dela. EEPLak memento batean helburu batzuk baldin bazituen, bete edo ez, orain hezkuntza arautze propio bat nahi baldin badugu, ez dira soilik konpetentzia politikoak eduki behar, baita hezkuntza gogoeta propio bat ere. Gogoeta hori ez da alderdi politikoen programetan soilik egin behar, baizik eta eskolek garatzen duten esperientziaren gainean. Eta hori da, nire ustez, sare publikoaren barruan falta dena. Alegia, esperientzia alternatibo horiek mamitzea, diskurtso bat gorpuztea, diskurtso horiek praktikan jartzea eta zeregin politiko-instituzionaletara igortzea.

Agian, lehen aipatu ditugun eszenatoki politiko horiek argituta eta Europan dagoen testuinguru globalizatzailea aintzat hartuta, iritsi da garaia gutxienez Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan euskal irakaskuntza beste era batera modelatzeko. Batetik, azken urteotan egin dena biltzeko, eta hori lege batek egiten du normalean. Eta bestetik, hemen aipatu ditugun zenbait alderdi ahalbidetzeko: sare erlijiosoak eduki dezakeen hezkuntza eta antolaketa esperientzia bideratzeko, sare publikoak ustez garatu dituen eskola eta hezkuntza esperientziak aurrera eramateko eta ikastolek eureena. Agian euskal irakaskuntza beste era bateko formula juridiko batzuetan antolatuko eta ordenatuko duten arauak, legeak edo dena delakoak jartzeko aukera ireki liteke. Hori ezin dugu bistatik kendu, baina eszenatoki politikoaren baitan dago.

Fullaondo .- Askotan aipatzen dugu Euskal Hezuntza Sistema beharrezkoa dugula, horrek emango baitigu eskola guk geuk, geure beharretatik abiatuz, geure neurrira egindako eskola eraikitzen hasteko bidea. Zalantzarik gabe, hori da guk egiten dugun aukera. Baina "Euskal Hezkuntza Sistema" hitz multzo potoloa edukiz bete behar dugu eta honek, hasteko, hausnarketa eskatzen du. Gizartearen hausnarketa eta eskolatik abiatu beharreko gogoeta sakona. Baina hori baino gehiago ere beharko dugu. Hausnarketa beharrezko baldintza da, baina ez nahikoa. Elkarlana ere ezinbestekoa dugu. Bidea hori dela sinisten dugun guztion adostasuna lortzera bideratutako elkarlana, eta balizko adostasunak aurrera eramateko indarra.