Ikasle gor baten esperientzia testuinguru euskaldun batean. Zalantzak eta aurrerabideak. Gema Aldasoro
Ondoren datozen azalpen hauek gorreria duen ikasle baten inguruko esku-hartzean oinarrituta daude. Izan ere, zeinu hizkuntzaz gain euskara ikasi behar izana askotan oztopotzat hartu izan da, ikasle horiek etxeko hizkuntza gaztelania dutenean. Hala ere, eskolaren testuinguruan euskara nagusi denean, gainerako ikasleekin komunikatzeko euskararen irakaskuntza eta transmisioa ezinbesteko bihurtzen da. Horrela, hiru dira ikasle horrek ikasi behar dituen hizkuntzak.
Hona hemen gure esperientzia, gure zalantzak, horiei emandako erantzunak eta hausnartutako aurrerabideak, guk egindako ibilbideaz baliatu nahi duen edonorentzat.
Ikastetxearen testuingurua
San Benito ikastola Gipuzkoako Goierriko Lazkao herrian dago. Ikasleak 2 urterekin hasten dira, eta 18 urte bitartean ikas dezakete bertan; horrela, Haur Hezkuntza, Lehen Hezkuntza, Bigarren Hezkuntza eta Batxilergoa egin daitezke ikastetxe berean. Herrian dagoen ikastetxe bakarra dugu. Guztira 850 ikasle ditu, eta soilik D eredua eskaintzen da. Herriaren egoera soziolinguistikoa kontuan izanda, gutxi gorabehera ikasleen erdiak lehen hizkuntza euskara du, eta beste erdiak gaztelania.
Esku-hartzearen testuingurua
Duela 5 urte J. C. ikasleak San Benito ikastolan izena eman zuen. Julio ijitoen etniakoa dugu, eta gorra da jaiotzaz. Duen gorreriaren sailkapena honela definitzen da: “aldebiko pertzepzio gorreria, entzumen aprobetxamendu handiarekin”.
Ordiziako Berritzegunean ikaslearen berri izan genuenean, Tolosako ARANSGI gorren zentrokoarekin harremanetan jarri ginen haur horren erantzun hezitzailea koordinatzeko.
Hasieran gure kezka nagusiak honako hauek ziren: alde batetik, ikastetxean gorreria izateak dakartzan aldaketak (gehienbat prestakuntza mailan, eta aurretik San Benito ikastolak ez zuelako horretan esperientziarik); eta bestetik, bere lehen hizkuntza gaztelania zenez, nola erantzun ezaugarri biei, kontuan hartuz D ereduko ikastetxea dela. Esan behar da hasieratik inplikaturiko eragile guztien aldetik oso jarrera baikorra eta irekia egon zela, eta lehentasuna betiere ikaslearen beharrei erantzutea izan zela.
J.C. bere kideekin batera 2 urteko gelan hasi zen 2001-02 ikasturtean. Gaur egun Lehen Hezkuntzako 2. maila egiten ari da.
Esku-hartze honen arrakastarako bost giltzarri garrantzitsu identifikatu ditugu:
1.- Irakasleen arteko kolaborazioa.
2.- Ikaslearen kolaborazioa: audifonoa du, oso bizkorra da...
3.- Familiaren kolaborazioa: oso kolaboratzailea da.
4.- Gainerako ikaskideen kolaborazioa.
5.- Beste erakunde batzuen kolaborazioa: ARANSGI eta Berritzegunea.
Juliok eskolatu zenetik audiofonoak zituen, oso haur bizia eta bizkorra zen eta oso ongi integratu zen eguneroko dinamikan. Bestalde, Julioren gurasoak eskolarekiko beti oso kolaboratzaile eta laguntzeko prest agertu dira.
Julioren gainerako ikaskideei buruz esan beharra dago asko saiatu direla beti berarekin komunikatzen, nahiz eta noizean behin jarraibide zehatzak eman behar izan zaizkien komunikazio hori hobetzeko.
Bestalde, ikaslearen eskolatze prozesua ongi bideratzeko ezinbestekoa izan da Tolosako ARANSGIko irakaslearen laguntza espezifikoa, Blanka Hernandezena. Hasiera hartan, batez ere gelatik kanpo izaten zen errehabilitazioa egiten (errefortzua: aho hizkuntzaren garapena irakatsiz, ezpainen irakurketa, kontzientzia fonologikoa... ), baina gela barruan ere parte hartzen zuen, ekintzaren arabera. Era berean, laguntzako irakasle Virginia Salaberriak ere jarraipena egiten zion.
Nire lana, aholkulari gisa, bi mailatakoa izan da. Alde batetik, ikaslea eskolatu zenetik gaur egun arte jarraipen estua egitea. Ikaslea hainbat egoeratan ezagutu dut: familiarekin egindako elkarrizketetan, gelaz kanpo prozesuaren hasieran eta gero, erreferentziazko gelan. Horrela, bere komunikazio ezaugarriak ezagutzeko aukera ezin hobea izan dut, eta laguntza didaktiko eta metodologiko egokiena zein izan zitekeen ikustekoa ere bai; horrek planteamendu didaktikoak diseinatzeko bidea ireki dit.
Bestalde, elkarrekin aritu garen profesional guztien arteko bilerak koordinatzeaz gain, lanerako hainbat baliabide material eta pertsonalen antolaketan lan egin dut.
Esan beharra dago, ikastolako eta ARANSGIko irakaslearekin batera hainbat eta hainbat koordinazio bileratan landutakoari esker, Juliorentzat izan zitekeen ibilbide egokiena marrazten joan garela, prozesu horren guztiaren inguruan etengabeko ebaluazioak eginez.
Bidean izandako zalantzak
Tutoreak talde osoari euskaraz hitz egiten zion keinu hizkuntzaz lagunduta, eta Juliorengana zuzentzen zenean gaztelania eta keinu hizkuntza erabiltzen zituen. Berehala konturatu ginen keinu berberak erabiltzen ari ginela bai euskararako eta bai gaztelaniarako. Alternantzia kode horrek kezka sorrarazten zigun, ea ongi ari ote ginen edo ez, eta informazio bila hasi ginen jokaera hori egokia zen edo ez erabakitzeko.
Nora jo, zer egin
Zalantza horiek argitu nahian, Ordiziako Berritzegunetik zenbait aditurekin harremanetan jarri ginen, hala, hizkuntza didaktikan doktore diren batzuekin, CEI-IDCko (gaur egun ISEI-IVEI) ALE programako arduradunarekin, eta baita Donostiako EHUko Didaktika Saileko irakasleekin, gorrentzako euskara irakasleekin eta baita Bartzelonako Unibertsitateko gorren elebitasunaren inguruan tesia egiten ari zen irakasle batekin ere. Era berean, zenbait esperientzia ezagutu nituen, egoera horren parekotasuna bilatu nahian. Dena den, azkenean, Julioren inguruan genbiltzanok erabakia geure eskuetan zegoela ikusi genuen, izan ere, keinu hizkuntzari zegokionez, ez baitzegoen bateratasunik eta gauza garbirik.
Juliok hasieratik keinu hizkuntza gutxi erabiltzen zuen, joera eta nahi nagusia ahozkotasunaren bitartez komunikatzea zelako. Egun, keinu hizkuntza bereziki berarentzat ezinbestekoa denean erabiltzen duela konturatu gara.
2002-03 eta 2003-04 ikasturteetan tutoreak eta laguntza irakasleak gelako eguneroko dinamikan Julio euskara jasotzen ari zela konturatu ziren. Zenbait hitz solte esaten zituen, eta gero eta ulermen maila handiagoa agertzen zuen. Hori zela eta, hainbat kezka azaleratzen hasi ziren geure artean: berarekin gaztelaniaz soilik egiten jarraitu, ala euskaraz ere bai, gelako testuingurua errespetatuz?... Zer egin?... Dena euskaraz eskaini?... Euskara, gaztelania, gehi keinu hizkuntza… gehiegi izango ote zen ikaslearentzat? Non gelditzen zen haren lehen hizkuntza?… Egokia al zen keinu berbera erabiltzea euskararako eta gaztelaniarako?
Bartzelonako Unibertsitatean gorren inguruan tesia egiten ari zen irakaslearekin kontsultatu ondoren, Katalunian ere gorrekin hiru hizkuntzak lantzen zituztela eta gorrak, beste edozein ikasle bezala, hizkuntza anitzetan funtzionalak izateko gai zirela esan zigun. Beraz, ez zuela oztoporik ikusten Julio euskaraz eskolatzeko. Esperientzia horrek animatu egin gintuen guk uste genuen moduan aurrera jarraitzeko.
Aldaketa
1. irudia- Makilakixki gaztelaniaz
2004-05 ikasturte hasieran laguntza irakaslea ipuinak gaztelaniaz lantzen hasi zen, testua sinboloen bidez moldatuz; horrela, Juliok esaldiak osa zitzakeen. Baina berehala konturatu ziren Juliok gelako euskarazko ipuinak ere nahiko ondo ulertzen zituela, betiere keinu hizkuntzarekin batera. Hori zela eta, Berritzegunearekin batera froga bat egitea adostu zen; Urtxintxa proiektuko “Makila Kixki”ren ipuina hartu eta berarekin euskaraz lantzea erabaki genuen, zein ondorio ateratzen genituen ikusteko.
2. irudia-Makilakixki euskaraz
Emaitzak onak izan ziren. Juliok ipuina ulertu, esaldiak ikasi eta hitzak ere euskaraz esaten zituen: /begira/,/astoa/... Juliori gelako hizkuntza berbera erabiltzea errazagoa egiten zitzaiola ikusi genuen; gainera, Juliok berak beti besteek egiten zuten lan berbera egin nahi izan du...
Julioren harremanak bultzatzeko ezinbestekoa ikusten genuen euskararen erabilera. Horrek, gainera, lan jarduerak ere besteekin batera egiteko aukera ematen zuen. Julio bere ikaskideekin oso motibatuta ikusten genuen. Horrek guztiak erabaki bat hartzera eraman gintuen: bai euskaraz eta bai gaztelaniaz gorren keinu berbera erabiltzen zenez, metodologia hori martxan jartzera. 3. irudia: + x arrosa
Juliok komunikatzeko nahi handia zuenez, bere nahi eta beharrei lotuta zeuden esaldi asko euskaraz adierazten hasi zen. “Bukatu dut, “Ni lehenengoa”, “Aitzolek jo niri”... Esaldi horiek horrela botatzea ezustekoa izan zen guztiontzat, ez genuelako espero, eta nondik nora jarraitu behar genuen argiago ikusteko aukera eman zigun.
Oraingo egoera
Memento honetan euskararen ulermen mailan aurreratzen ari da eta adierazterakoan, ikasitako testuinguruaren baitan, euskara-gaztelania nahastu egiten ditu. Edozein kasutan, beti bere komunikazioari ematen diogu lehentasuna.
Irakasleak oso garbi dauka zein diren hezkuntza maila horretan oinarrizko ikasketak eta, horien arabera, zein diren Juliok ikasteko behar dituen laguntzak.
Beraz, gelan gaiarekin lotuta egokitutako hainbat material horman zintzilikatuta daude. Gai horri dagokion hiztegia keinu hizkuntzan eta azpian euskaraz idatzita ageri da (4. irudia).
Julio gelakide izateak hainbat koordinazio eta material prestaketa-moldaketa abian jartzea ekarri du, baina aurrera doala ikusteak indarra ematen die irakasleei, bide horretan jarraitzeko.
4. irudia: hormakoa: animaliak…
Ikastetxeko antolaketa
Juliori eskolan hasi zen unetik eskolatze prozesu osoaren jarraipena egingo zion irakasle bat izendatzea erabaki genuen. Egokiena laguntza taldekoa izatea zela pentsatu genuen, ikastetxeko langilea delako eta epe luzean jarraipena egiteko aukera duelako.
Ikaslearekin hasi aurretik, ikastolako irakasleek Tolosako ARANSGIn keinu hizkuntzen prestakuntzan parte hartu zuten.
Azkeneko bi urte hauetan ikastetxean beste ikasle gor bat eskolatu denez, orain 6 irakasle dira prestakuntza jasotzen dutenak. Horretarako, gorreria duen irakasle bat ARANSGItik ikastetxera etortzen da.
Memento honetan prestakuntzan parte hartzen dute Julioren aurtengo tutoreak (1. maila) eta hurrengo zikloan (3. eta 4. maila) izango dituenek. Beraz, ikaslea gelan izan baino bi urte lehenago hasten dira prestakuntza jasotzen. Gelako ikasleei ere gorreriaren inguruko prestakuntza saioren bat eskaintzen zaie.
Aipagarria da, era berean, Julio jangelan geratzen denez, bertako zaintzaileak ikastaroa egin zuela, berak bere kabuz eskatu zuelako.
Gogoetak eta aurrerabideak
Ikasturte bakoitzean ikasleekin sentsibilizazio saioren bat egitea komenigarri ikusten dute ARANSGIko irakasleek, Juliorekin komunikazioa eta elkarreragina areagotzeko.
Esku-hartzean parte hartu dugun guztiok garbi ikusi dugu Julioren zailtasunak eskola testuinguruak jartzen dizkion oztopoak direla. Horregatik, testuingurua aldatu nahi izan dugu, berak ikas dezan eta gelako partaide izan dadin. Eta ikasleak keinuak erabili beharra edota bere ama hizkuntza gaztelania izatea ez daitezela inoiz helburua lortzeko oztopo izan. Inklusioa bermatzeko jarraian aipatzen ditugun puntu hauek izan ditugu kontuan.
Lorpenak eta ondorioak: ebaluazio adierazleak
Lorpen hauek prozesuak diren unetik, ondorengoak identifikatu ditugu:
- Ikasteko oztopoak antzeman eta gainditu
- Curriculuma dibertsifikatu eta gaurkotu
- Ikasle jakin batengan aurrerapena
- Gelatik kanpoko laguntzak gela arruntean bideratu
- Gelaren kudeaketa kooperatiboagoa lortu
- Ikasle guztien onerako izatea: dauden euskarri dibertsifikatuak ikaskuntza estilo desberdinak dira, eta lagungarriak dira denentzat
- Aniztasunaren balorazioa
- Irakasleek beraien beharrak definitu eta laguntza eskatu izana: bai laguntza espezifikoa eta bai arrunta (ikastetxe bertan)
Horregatik, nahiz eta bide honetan hainbat kezka izan, gaur egun pozik gaude ikusten dugunarekin. Julio oso gustura ikusten dugu, euskara gero eta gehiago barneratzen eta erabiltzen ari da. Gela arruntean, tutoreari esker, besteak bezala parte hartzen du ekintza guztietan. Egia da laguntza irakasleak eta ARANSGIko irakasleak saio batzuetan gela arruntean laguntza emateak errazten duela ikaslearen inklusioa. Argi dago aurrera begira ere horrelako laguntzak beharko dituela, baina egoera hau normaltasun osoz bizitzen da gelan eta ikastolan. •
