SASTRE, Alfonso: Gure hitzik preziatuenak “elkartasuna” izan behar du beti
2008-03-01
Aurkezpenik behar ez duen gizona da Alfonso Sastre. Bizi guztian zehar egindako lanari buruz aritzeko, sarreratxo hau ez, aldizkariaren ale mordoxka beharko genuke. Esan dezagun, laburbilduta, filosofoa eta idazlea dela. Genero guztietan aritua da, baina antzerkigintzan aritu da, batez ere, eta zentsuraren itzala izan du gainean urte askoan. Irakasle ere ibili zen Kaliforniako San Diego unibertsitatean, 1987-88 ikasturtean.
82 urte bete berri ditu, Madrilen, 1926. urtean, jaio zen euskal herritar honek. Izan ere, Telesforo Monzonek behin esan zion moduan, euskal nortasuna du Sastrek. Euskal Herriak erakarrita, Hondarribira bizitzera etorri zen Eva Forest emaztearekin batera, duela 30 bat urte.
Gai askoren gainean idatzi du Alfonso Sastrek bere ibilbidean zehar, eta, tarteka, hezkuntzari buruz ere aritu da.
Urteak daramatzazu utopia aztertzen, existitzen denarengandik urruntzeko modu gisa, eta etorkizun hobearen aldeko apustu gisa. Hezten ari garen haurrek etorkizun hori biziko dute. Nolakoa izan beharko luke egungo pedagogo utopikoak? Zein da egungoa baino bidezkoagoa izango den gizartea lortzeko kontuan izan behar dugun ideia nagusia hezterakoan? Zuk idatzi duzu “etortzear dauden garaietan borroka handiak izango dira sozialismo errealaren eta egiazkoaren alde…”. Sozialismo erreal hori lortzeko, eskolan zein ikasgai izango litzateke oinarrizkoa?
Haurrei ongi azaldu beharko litzaieke (Historiatik adibide adierazgarriak hartuta) ezinezko jotzen ziren gauza asko egin direla, eta ikusi dela ez zirela ezinezkoak, baizik eta eragozpenak zeudela, bai zientziaren eta teknikaren mailagatik, bai dirudunen boterearengatik ere. Dirudunek, besteak beste, gizartearentzat zortzi orduko lanaldia erokeria zela zioten. Gaur egun, badira “iraun” dezaketen gauza asko, baina izatea eta “iraunkortasuna” ukatzen zaie. Beraz, haurrek zalantzan jar dezatela zerbait ezinezkoa dela esaten dietenean. Adibidez, sozialismoa ez da ezinezkoa, eta ahal den guztia egin behar da ideia berriekin eta praktika berriekin gauzatu dadin.
Uste duzu bidezkoa ez den egoeraren aurkako erresistentzia mantendu behar den balio pedagogikoa dela, ala hezkuntza haurra errealitatera egokitu dadin bideratu behar dugula, ‘egokitutako haurrak’ sortzeko?
Haurrei esan behar zaie injustiziaren aurkako erresistentzia, bidezkoa izateaz gain, dibertigarria ere izan daitekeela, eta, era berean, jakin behar dute ez dela ona, ezta dibertigarria ere, dagoen horri besterik gabe “lotzea”.
Dialektika defendatzen jarraitzen duzu, ‘kontrako ideien arteko konfrontazio bidez aritzen den sistema’ gisa definituz. Hori da, hain zuzen ere, hezkuntzan aplikatu nahi genukeena. Nola egiten da? Eredua pedagogo utopiko-dialektikoak izatea al da? Lagun iezaguzu eredu hezitzaile horretan pentsatzen.
Haurrak ez dira "tabula rasa" moduan jaiotzen, non edozer gauza edonola idatz daitekeen. Ondoretasun genetiko baten eramaile dira, eta jaiotzen direnetik -hau da, jaio aurretik- esperientzia aberatsak pilatzen dituzte. Haurrak, helduek behar bezala tratatzen badituzte, beren mezuen eramaile gisa agertzen dira: jakin gabe, berezko mezuen eramaile dira, eta baita esperientziaren bidez jaso dituzten mezuen eta haien barnean kokatu diren mezuen eramaile ere. Hitz egin dezagun haiekin. Baina, jakina, haiekin harremanetan izaten diren helduen (askotan haien gurasoen) ezjakintasuna baztertu behar da, eta baita haurrek jasan dituzten telebista orduak ere.
Ezkortasuna jendeaz jabetzen ari da: ‘postmodernitatea’, ‘historiaren amaiera, utopiaren amaiera’, ‘pentsamolde bakarra’… Zer egin dezakete hezitzaileek? Itxaropena erakuts diezaiekete datozen belaunaldiei, iruzur egiten ari diren irudipenik izan gabe?
Ez dezagun inoiz gezurrik esan, txikiak izanik ere, baina pentsa dezagun etorkizuna haiek pentsatzen dutenaren eta egiten dutenaren araberakoa izango dela hein handi batean, eta arrazoirik badela, behintzat, itxaropenik izateko.
Sarritan, heziketaren eta manipulazioaren arteko muga zehazten arazoa dago. Manipulatu gabe hez al daiteke? Zentzurik ba al du “gurasoek beren seme-alabak nahi duten eran hez ditzakete” esaldiak?
Nik baneki! Baina pentsatzen dudana da ezin dugula naturan konfiantza izan, hori gure gaitzak sendatzeko konponbide zoragarria izango balitz bezala, natura “ongi absolutua” balitz bezala (konta diezaiegun Kaspar Hauser-en gertaera, edo beste “haur basati” batzuen gertaera, Tarzanen mitoaz gain). Uste dut egia dela naturan esku hartu behar dela (hori manipulatzea da), eta “kultura sartu” behar dela, “oihaneko legeak” dioenaren arabera mugitzen direnen beldurrak eta mehatxuak indargabetzeko. Hasteko, ura duen etxea, ahal bada ur hotza eta beroa, txabola zikin bat baino bizileku hobea da, nahiz eta txabola hori oso “naturala” izan. Argi dago esku hartzea ez dela zaplaztekoak jotzea, baina izan daiteke haurrei gure arbasoen esperientziei buruzko datuak ematea (Historia), eta guk geuk bizitzan bizi izan ditugun esperientzien berri ematea. Egia da -eta esateak ez dakar manipulazio txarrik- bide batzuetatik leku txarretara iristen dela, eta, batzuetan, bide horietatik ez dagoela itzulerarik edo aterabiderik. Hori dakitenek, guztia esan behar diete oraindik ez dakitenei.
Azken urteetan ahalegin berezia egin da eskoletan haurra ‘sozializatzeko’. Haur bakoitzarengan nortasun indartsua eta indibiduala lortzeko ahalegin bera egin behar zela uste al duzu?
Paradoxa handia dela dirudi, agian, baina egia da izen hori merezi duen garapena banakotasunen baieztapenean eta babesean soilik oinarri daitekeela. Gainerakoa ez da sozializazioa, nahaspila baizik, edo beste hitz batzuk erabiliz, zopa bat. Internazionalismoa, soilik, gainerako nazioen eta askotariko kulturen existentzia onartzen bada izango den moduan. Beste guztia mota okerreneko kosmopolitismoa da: Coca-Colaren banderaren antzekoak diren banderen azpian egiten den homogeneizatzea. Berriro datorkit burura ‘zopa’ hitza.
Nola konpon daiteke eskolan korapilo hau? Sozialismoa, kooperatibismoa edo ‘denon arteko’ zerbait dugunean, zuhurkerian ibiltzen gara, eta lan gutxiago eta okerrago egiten dugu; kapitalismoa, enpresa librea dugunean, ‘arrain handiak txikia irensten duenean’, dugun onena ematen saiatzen gara. Txikitatik ikusten dugu haurrak bere gauzak kontu handiz zaintzeko joera duela (bere bizikleta, arkatzak, bideo jokoak…), eta ikasgelako materiala puskatzeko edo era okerrean erabiltzeko joera duela: papera, margoak… Zein alderdi psikologiko hezi behar dira jokabide horiek haurtzaroan bertan gainditzeko?
Gai interesgarria, arazo handia! Gogora ezazue Makarenko pedagogoa bere buruaz beste egitekotan izan zela bere kargu zituen gazteak, inork ikusten ez zituenean, berekoiak zirela eta solidarioak ez zirela konturatu zenean (irakur dezala irakurri ez duenak autore horren “Poema pedagogikoa”). Hori izan da garai haietan saiatu zen “sozialismoaren” oztopoetako bat. Eskuinak “giza natura” horrelakoa dela esaten du. Esan dezagun guk “giza izaera”, egungo une historikoan. Baina “izaera” hori ere alda daiteke. Zalantzarik gabe, delako “gizaki berria” aurrerapen handiegiarekin iragarri da. San Pablok egin zuen, eta joan den mendean, baita Ernesto Che Guevarak ere.
Hezitzaile batzuek ezinegona sentitzen dute teknologismoaren, positibismoaren, pragmatismoaren, posibilismoaren… egungo mirespena ikusita, eta, beste alde batetik, egiarekiko maitasuna, justiziarekiko maitasuna, ontasunarekiko maitasuna, ardura, eskuzabaltasuna… eta horrelako balioak landu nahi lituzkete, egungo gizartean ikusten ez duten oreka lortu nahian. Zer egin dezakete?
Ez da zalantzarik! Lan egin dezagun ?pedagogoek, artistok eta lanbide guztietako langileek? egiaren maitasunetik eta egiaren maitasunaren alde, bidean edonor geratzen dela ere, horrela esatea enfatiko samarra izan arren.
Zer iritzi duzu hain onartua den Zientziaren eta Letren arteko bereizketaz?
Bereizketa horrek, ikasketa planetan berehalakoa eta erabatekoa denez, bi multzotan banatzen gaitu: zientzietako jendea, alde batetik, eta letretako jendea, bestetik. Hau da, literatura arloan ezjakinak direnak, alde batetik, eta matematiketan ezjakinak direnak, bestetik. Ez luke horrela izan behar! Ez genuke gure ezjakintasunean alaiki atseden hartu behar, askotan sorbaldak altxatuz egin dugun moduan: “Ni letretakoa naiz!”.
Eskola gizartearen behar ekonomikoen zerbitzura jartzeko joeraz ba al duzu iritzirik?
Ideia hori ez dut gustuko, are gutxiago ideia horren bertsio “sozialista”.
Batzuetan eskolan bereizketa hau egiten dela ikusten dugu: gutxi gorabehera, hamar urte bete arte sentimendua, irudimena, gogo bizia… lantzen dira eta geroago, eremu arrazionalagoan sartzen gara, irudimenaren lantzea desagertzen joaten da. Zuk, helduen pentsamendu arrazionalean irudimena oinarrizkoa dela diozu. Zer arrazoi dago irakasleak eta hezitzaileak irudimena lantzen jarrai dezaten konbentzitzeko eta gainera, giza arrazoiak duen (oinarrizko?) gaitasun moduan? Bururatzen al zaizu antzerkiari eta fisikari (adibide bat jartzearren) garrantzi bera emango liokeen instituturik?
Uste dut irudimena egitura dialektiko gisa ulertzeak -irudimena, errealitatearekin harremana izateko modu gisa- aporia hori konpontzen duela.
Zer egin daiteke gure haurrak, behartsuaren eskuari edo patera baten atxiloketari axolagabetasunez begiratzen dioten gurasoen alboan, begiak dir-dir dituztela, diru asko izango dutela imajinatzen ikusten baditugu?
Ideologia horren kontra borrokatu behar da, baina gaur egun arte gutxi gara, eta gaizki moldatzen gara gainera. Gure hitzik preziatuenak ‘elkartasuna’ izan behar du beti.
Haurrei beren jendearekiko, lurrarekiko, herriarekiko, nazioarekiko maitasuna irakatsi al dakieke, norberekoikerian, txaubinismoan, arrazakerian, bazterkerian erori gabe?
Horretan saiatu behar dugu, eta zalantzarik gabe, ez da ezinezkoa, gaur egun oztopoak dauden arren.
Sartreren alboan hausnarketa eginez, matematika ikasketak ere “ikuslearen inguru etiko-politikoetan eta inguru afektiboetan” mugitzen direla defendatu duzu. Ideia horrek talka egiten du zabaldua dagoen beste ideia batekin, hau da, zientziak sorkuntza neutralak direla dioen ideiarekin. Argituko al zeniguke? Horrek ba al du zerikusirik arrazoia/irudimena antinomia gainditzeko egiten duzun proposamenarekin?
Egia da Sartrek gai horren gainean lan egin zuela, eta gogoan dut, umorez, eskuineko eta ezkerreko ekuazioak izan badirela baieztatzera iritsi zela. Egia dena da ekonomialariek aurkezten dizkiguten zenbakiak ez direla beti errugabeak.
Zentzurik ba al du haurrei askatasunaz hitz egiteak, kontzeptu horrek haien buruan “nahi dudana egitea” esan nahi badu?
Zentzua du, aldrebeskeria hori gertatzen den arren.
Ba al da gure haurrak euskara erabiltzera bultzatzeko arrazoirik, ingelesaren indarra horren handia izanik?
Jakina! Argi izan behar dugun ideietako bat da pragmatismoa eta ezarrita dagoenaren iraunkortasuna mantentzearen ideia, ideia zaharkituak direla, batez ere, “XXI. mendeko sozialismoaren” euskarri teoriko gisa Latinoamerikan lantzen ari den ezker berriaren ikuspuntutik. Era horretan, Utopiaren ideia berri bat zabaltzen da.
Definituko zenuke zer den haurra?
Haurra era guztietako azpikeriek mehatxatutako izakia da, eta haren etorkizuna –lagun diezaiogun horretan zuek, pedagogoek, eta guk, artistok- munduko jendearen arteko elkartasun-borroka handian sartzea izango da. Mundu horretan sartzea, gaur egun oraindik -noiz arte izango da horrela?- infernua den arren.
Bizitzak musikarekin zerikusirik izaten ez duela dioen arren, Sonata en mi (menor) izenburupean autobiografia idazten joan da Alfonso Sastre. Bere bizitza “zatika” azaldu du bertan, urteak hamarnaka hartuta, eta urteek aurrera egin ahala, postdatak gehitzen joan da. Bizi izandakoari begirada, bizi izan duenaren begietatik; Alfonso Sastreri buruz gehiago jakiteko aukera.
