30 urte baino gehiagoko ibilbidea du Antzuolako Herri Eskolak. Hasiera hartan, harremanetan jarri zineten Psikomotrizitatearekin eta Konstruktibismoaren teoriarekin, eta, orduz geroztik, garaian garaiko pedagogietatik edanez joan zarete, eta erreferentzia bilakatu zarete beste eskola eta irakasle askorentzat. Zuen ustez, zein izan dira eredu bilakatzera eta horrelako proiektu sendo bat eraikitzera eraman zaituzteten gako nagusiak?

Maria Eugenia Irazabal: Gauzak aldatzeko gogo handia genuen talde bat elkartu ginen, eta, nire ustez, horixe izan zen ernamuina. Talde egonkorra zen, gainera. Eta aitortu behar da bai gurasoek eta bai herritarrek sekulako lana egin zutela, talde horren egonkortasuna lortzeko. Eskola nazionalak eta ikastolak bat egin zutenean, gurasoek esfortzu handia egin zuten, hemengo irakasle taldea egonkorra izan zedin. Gogoan dut zenbat buelta egin zituzten Hezkuntza Ordezkaritzara, aurretik hemen geundenak hemen gera gintezen.Axun Mujika: Izan zen beste gako bat ere: Bailaran, hezkuntza-arloan lanean hasi zen psikologoen bulego bat. Hortaz, psikologo talde haren laguntza batu zitzaion hemengo irakasleek aldatzeko zuten gogoari.

Zer ekarpen egin zion Antzuolako ereduari psikologo talde hark?M.E.I.: Psikologo haiek kabinetean egiten zuten lan ordura arte; euren kontsultan artatzen zituzten haurrak eta gurasoak. Gurekin lanean aritu zirenak Manolo Cainzos, Xabier Tapia, Juanjo Quintela eta Jose Luis Irazabal izan ziren. Eskolan elkarlanean hasi ginenean, geletan sartzen hasi ziren. Ez zen erraza izan urrats hori egitea. Poliki-poliki, eredu berri bat eraikitzen hasi ginen.Psikologo haien bitartez, Bartzelonako IMIPAErekin hasi ginen harremanetan. Unibertsitateko ikerketa-talde bat zen IMIPAE. Beste eskola batzuekin ere lan egiten zuen. Urte askoko harremana izan dugu haiekin. Hori bai, ordu asko sartu ditugu gauzak ulertzeko eta gure lan egiteko modua aldatzeko.  

Aldatzeko gogoz elkartu zineten irakasleen talde hark zer bilakaera izan du?

M.E.I.: Pixkanaka egin dugu aldaketa. Erdiko ziklotik hasi ginen, eta ez irakasle guztiok batera. Toki guztietan egon ohi dira motor-lanak egiten dituzten pertsonak, gauzak aldatzera gehiago ausartzen direnak. Hala izan zen gure kasuan ere. Dena den, aldaketa ez zen batere erraza izan. Imajina dezakezu nolako kezkak sortzen dituen “orain libururik gabe egingo dugu lan” esateak? Gainera, libururik ez edukitze horrek beste lan bat egitea ere eskatzen zigun, gurasoei irakaskuntzako eta ikaskun-tzako prozesua nola garatuko genuen azaltzeko: matematika nola landuko genuen, hizkuntza nola jorratuko genuen… Etengabeko prestakuntza izan zen. A.M.: Baina guretzat ez da inoiz zama bat izan prestatzea eta horretan orduak sartzea, alderantziz baizik. Premia sentitu dugu, eta prestatu egin gara. Bide horretan, teoria, praktika eta hausnarketa uztartzen saiatu gara: teoria ezagutzen hasi, hori praktikara eraman, eta egindakoaren gainean gogoeta egin.

Jar dezakezue hasiera hartan egin zenituzten aldaketen adibiderik?

A.M.: Irakurri genuen zenbait teoriaren arabera, ikasteko, egokiagoa zen talde txikietan lan egitea talde handian lan egitea baino. Beraz, proba-tzen hasi ginen. Era berean, jakin nahi genuen nola pentsatzen zuten haurrek, eta horri buruzko informazioa jasotzen hasi ginen. Gero, saiakerak egiten genituen gelan, teoriatik jasotakoa geure begiekin ziurtatzeko. M.E.I.: Horrez gain, baimena eskatu genien gurasoei ikasle talde bat psikomotrizitatea egiteko astean behin gurekin gera zedin, 16:30ean, beste haurrak etxera joaten zirenean. Izan ere, gurekin ari ziren bi psikologoak psikomotrizistak ere baziren, eta saioak egiten hasi ginen haurrekin. Irakasle batzuek zuzenean parte hartzen zuten haurrekin, eta besteok behaketa-lanak egiten genituen. Huraxe izan zen psikomotrizitatea zer zen ulertzeko eta ikasteko gure modua. Izan ere, saioa egin ostean, han gertatutakoaz hitz egiten genuen gure artean. Horrela, haurrak beste modu batean ulertzen hasi ginen.A.M.: Beste adibide bat jartzearren, guk pentsatzen genuen haurrek gorria (kolorea) eta biribila (forma) ikasten zutela fitxak erabiliz: “biribila gorriz marraztu”… Baina imajinatu psikomotrizitate-gelan xafla biribil bat behar duela haur batek, eta zuk berdea ematen diozula; eta hark esaten dizu: “Ez, biribil hori ez; nik biribil gorria nahi dut”. Eta guk, agian, biribila eta gorria ikastea hurrengo hiruhileko programazioan geneukan planifikatuta. Gauza batzuk formalki ikasi ez arren, badakizkite. Beraz, egoera naturalak erabiltzen saiatu ginen, irakaskuntzako eta ikaskuntzako prozesuak aurrera eramateko.

Era naturalean ikastearen garrantziaz jabetu zineten, hortaz.

M.E.I.: Hori baino gehiago da. Guk pentsatzen genuen irakasleok irakasten genuela dena, eta, guk irakatsi ezean, umeek ez zutela ikasten. Oso zabalduta zegoen hori irakaskun-tzaren munduan. Poliki-poliki, gure ikuspegia aldatzen joan zen. Konturatzen hasi ginen, giza ingurune eta material egokiak eskainiz gero, haurra bere kabuz ezaguera eraikitzeko gai dela. Ingurune hori hedatzen joan ginen progresiboki.

Beraz, aldaketak pixkanaka egitearen aldekoak zarete?

M.E.I.: Bai, nire ustez, dena batera aldatzen badugu, egonkortasuna gal dezakegu.  Aldaketak egiten hasten garenean, zalantza asko sortzen zaizkigu, eta, askotan, ziurtasuna bilatzen dugu: “Hau beharbada ez nuke horrela egin behar, baina honek ziurtasuna ematen dit, eta horrela egingo dut”. Baina horrek ez du esan nahi hor blokeatuta geratu behar dugunik. Umeei behatuz, asko ikasi dugu, eta baita lankide eta familiengandik ere.  Besteekin batera lan egitean eta egindakoa partekatzean, aurrera egiten da. Talde-lanean jardunez, aurrera egiten du proiektuak, eta eskola-komunitate osoari gauzak hobetzeko indarra ematen dio horrek.

Aitzindariak izan zineten haur txikien egokitzapenari garrantzia ematerakoan: gurasoak gelara sarrarazten, haur bakoitzari bere beharren araberako denbora ematen…

M.E.I.: Orain dela 35 bat urte hasi ginen horrekin. Oso gogoan ditut hasiera haiek. 2-3 urteko umeek ikasturtea hasten zutenean, kaosa izaten zen. Eta izugarrizko larritasunarekin bizi genuen egoera hura. Era berean, psikologo talde hura aldamenean geneukan, atxikimenduari buruzko teoriekin. Haiek zioten, haurrak familiarekiko banaketa ondo egin zezan, erreferentziazko helduak eskolan egon behar zuela. Hori dela eta, gela ondoan gurasoentzat espazio bat jartzea erabaki genuen. Ez zen erraza izan. Guztiz berria zen egoera hura: lehenengo aldiz, gurasoen eta lankideen aurrean ari ginen lanean. Zaila izan zen, baina oso aberatsa.Gaur egun, oinarri berberei eusten diegu egokitzapenean. A.M.: Egia esan, 2 urtekoen gela asko mimatzen jarraitzen dugu guk. Gela horren ardura irakasle berriren bati egokitzen zaionean ere, beteranoren bat egon ohi da beti harekin.  Haurrak 2 urterekin eskolan hasten direnean egiten dute familiek lehen kontaktua eskolarekin, eta oso garrantzitsua da harreman hori zaintzea. Oinarri hori ondo ezartzen saiatzen gara, eragina izango duelako ondorengo urteetan.

Eskolan kontuan izaten duzuen lehen xedea haurraren ongizatea berma-tzea da. Zer litzateke zehazki haurraren ongizatea zuentzat?A.M.: Haurrak sentitu behar du haren beharrak, desirak, gogoak… aseko direla, eta ziur izan behar du horretaz; era berean, geldiarazi edo eutsi egingo zaiela ere sentitu behar dute. Eta iruditzen zait gaur egun halako ezin ulertu bat dagoela ongizatea ulertzeko modu horretan, alegia, asetze eta euste horren arteko orekan. Haurrek eskertu egiten dute euste hori. Bi urteko umeek dena “orain-txe” nahi dute, dena da “nik nahi dut” eta “berehala nahi dut”. Ume horri itxaroteko esan egin behar zaio: “Orain beste gauza honetan ari naiz, baina itxaron pixka bat, eta aurki naiz zurekin”. Esparru bat eskaini behar diegu haurrei, esparru seguru bat, pentsamendua bultzatuko duena.  Gure ustez, haurraren ongizaterako ezinbestekoa da errespetuz jokatzea.

Antzuolako Herri Eskolaren esperientzia “eredu eraikitzailearen” baitan kokatzen dute adituek. Alegia, ez dago hain egituratuta eta programatuta sorburutik, eta egin ahala eraikitzen da, behetik gora. Horren erakusle da curriculuma zerbait bizia balitz bezala ulertzea. Bidea eginez eraikitzen den curriculumari buruz hitz egiten duzue. Azal dezakezue ideia hori?

A.M.: Haur Hezkuntzan pentsamendua eta ekintza gauza bera direnez, ingurune material eta sozial bat jartzen dugu haurren eskura eta euren garapenaren mesedetan. Eta, ingurune horretan, curriculumaren zati bat jasota dago jada. Antzera jokatzen dugu LHko lehen zikloan ere. Ingurune materiala eta soziala prestatzen dugu irakasleok haurren-tzat, eta ingurune horrek egokia izan behar du haurrak pentsamendua gara dezan. Ingurune horretan lanean ari direnean, bakarkako proiektuak edota talde txikitako proiektuak sortzen dira. Adibidez, eraikuntza bat egiten ari direnean. Izan ere, ingurune horietan dauden materialak ondo prestatuta eta pentsatuta daude, badakigulako nola bilakatzen den haurraren pentsamenduak, ikertu dugulako ekintzaren bidez nola doan eraikitzen euren pentsamendua. Zentzu horretan, zorrotz aztertu dugu testuinguru horretan helduon eginkizuna zein den ere. Eta horretan jarraitzen dugu. Beraz, curriculumaren zati bat sartzen dugu jada hor, esan bezala. Espazioetako lana amaitzen dutenean, talde bakoitza bere tutorearekin elkartzen da. Eta elkarrizketan jarduten dute: zer egin duten, zer egin nahi duten, zer interes dituzten, eskolatik kanpo nola dabiltzan… Eta, elkarrizketa horietatik, talde osoko proiektuak sor daitezke. Proiektu txikiagoak edo handiagoak.

Hortaz, umeekin hitz egiten da, eta haien interesetatik abiatuta egitura-tzen dituzue proiektuak?

A.M.: Elkarrizketa horretan umeen desirak, gogoak, ezinak… azalera-tzen dira. Umeen interesak mundua ezagutzeko duten grinatik datoz. Adin txikietan, gorputz txikiagoa izango dute proiektu horiek, baina, pixkana, gorpuztu egiten dira, eta indartsuagoak izango dira lehen mailatik aurrera: ikasleek eurek aukeratzen dute zer ikasi, baina jada proiektuen lanketek beste gorputz bat hartzen dute, eta ohiko irakasgai guztiak lantzen dira proiektu horien bidez. Proiektu horien fruituak a posteriori jasotzen dira, eta jaso ahala joaten da eraikitzen behin betiko curriculuma.M.E.I.: Gaia garatzeko orduan, hainbat arlok bete duten lekua edota izan duten garrantzia ikusten lagun-tzen digu jasotze horrek: arloen artean orekarik izan den, edota ba-tzuek indar handiagoa izan duten… Hori kontuan izaten dugu hurrengo gaia planifikatzerakoan. Horrela, berezko curriculum bat osatuta dauka ikastalde bakoitzak 6. mailara iristen denerako. Hori da gurekin egiten duten azken ikasturtea. Gero, DBHra doaz, eta lanerako beste metodologia batean murgilduko dira han. Hori kontuan izanda, bi gauza egiten ditugu guk: batetik, curriculuma osa-tzeko garrantzia izan dezaketen gai edota arloak identifikatzen ditugu, eta horiek lantzen ditugu ikasleekin. Bestetik, hurrengo ikasturtean aurkituko duten lan-metodologia zeharo arrotza ez izateko, modu tradizionalagoan lan egiten dugu. Hori guztia, ikasle eta gurasoekin hitz eginda eta adostuta.A.M.: Curriculuma dela eta, guk lan handia egin dugu hori aztertzen. Adibidez, espazioetan curriculumeko zer ukitzen den ikertzeko, banan-banan, espazio eta material guztiak curriculumean agertzen diren irizpideekin alderatzen jardun dugu guk gure etapan. Eta ondorio argia atera dugu: horrela lan eginda, curriculumak eskatzen duena baino harago joateko aukera dute umeek. Bai prozedurei dagokienez, bai umearen autonomia moral eta intelektualari dagokionez ere.

Hortaz, proiektu edo gai global horiek jorratzen dituzuen bitartean lantzen dituzue geometria, natura, literatura edota historia?

A.M.: Bai, hala da. Eta, orain, proi-ektuetan txertatu ditugu espezialitateak ere. Ingelesekoek proiektuaren zati bat hartu, eta ingelesez lantzen dute; horixe egiten dute gorputz-adierazpenekoek eta abarrek ere.

Lan egiteko modu horrek zer onura ditu? Zer abantaila dakartza?

M.E.I.: Guk pentsatzen dugu horrela lan eginez haur bakoitzak bere erritmoan eta mailan lan egiteko aukera duela. Aurrean dugun haurra oso garrantzitsua da guretzat: errealitatea ikusi eta ulertzeko daukan modua, pentsatzen duena, sentitzen duena, pasatzen zaiona… Lan egiteko modu horrek kontuan hartzen du hori guztia. A.M.: Ikasle horiek Bergarara joaten direnean, jakin-min handiarekin doazela esan izan digute, galdera asko egiten dituztela… Eta pozgarria da guretzat gogo hori izatea. Kontuan izan behar dugu hemengo ikasleek lan handia egiten dutela euren proiektuak sozializatzeko orduan ere. Beste ikasle batzuei, irakasleoi eta gurasoei esplikatzen diete egindako lana. Izugarrizko deszentratze-lana egiten dute hor, eta besteen aurrean hitz egiten eta azalpenak ematen ikasten dute.

2 urteko gelan familiekiko harremana asko zaintzen duzuela esan duzue. Hortik aurrera, zer leku dute familiek Antzuolako Herri Eskolan? Nola eraikitzen dituzue zubi horiek?

A.M.: Adin horretatik aurrera ere, gurasoek geletan sartzen jarraitzen dute. Ordutegi malgua daukagu: 9etatik aurrera, edozein ordutan sar daitezke. Goiz osoan daude hemen ateak zabalik, eta familia bakoitzak erabakitzen du noiz etorri. Hortaz, gurasoak gelaraino sartzen dira, haurrak adin jakin batera iritsi arte. Une horretan, zuzeneko harremana daukagu gurasoekin, zaintzaileekin edo aitona-amonekin. Tarte hori oso garrantzitsua da gure ustez, gurasoek umearen eta familiaren inguruko informazio asko ematen digutelako. LHko lehen mailatik aurrera, etorrerak erregularizatu egiten dira: gehiengoa gelan egon ohi da 9:00etan, eta horrela jarraitzen dute ondorengo ikasmailetan ere.Gela barruan ere, tokia ematen diegu familiei zuzenean parte hartzeko, 2, 3, 4 edo 5 urteko seme-alabekin: ipuin bat kontatzera etortzen dira, instrumenturen bat jotzera, tarta bat egitera…  Adin nagusiagoetan, berriz, ondoan izaten ditugu, gurasoren batek proiektuarekin zuzenean lotutako ekarpenen bat egin badezake ere. M.E.I.: Proiektuekin lotuta, gurasoak ez ezik, aritu eta adituak ere ekartzen ditugu. Adibidez, orain dela gutxi, txirrindularitza lantzen aritu dira batzuk. Hortaz, herriko txirrindulari bat etorri da eskolara, bere esperientzia kontatzera. Eta baita beste herritar bat ere, bizpahiru hilabetean bizikletarekin kanpoan bidaiatzen ibili dena. Beti bilatzen dugu herriko jendearen parte-hartzea horrelako gauzak egiterakoan.

Garaian garaiko legeen aurrean, zuek nola eutsi diozue zuen ereduari?

A.M.: Guri beti gauza bera gertatu izan zaigu administrazioarekin: ez gara sartzen euren koadroetan; baina ez dugu aparteko arazorik izan. Gainera, orain dela hainbat urtetatik hona, gure proiektuarekiko interesa ere azaldu du. Beraz, lege bat edo bestea egon, guk, praktikan, beti eutsi diogu geureari. Izan ere, tresna bat garatua daukagu guk, Antzuolako eskolan egiten duguna defendatzeko eta horrek edozein curriculumi erantzun diezaiokeela erakusteko. M.E.I.: Beste gauza bat ere eran-tsiko nioke horri: guk, hemen, ez dugu jasotzen ereiten duguna, hasi 2 urteko haurrengandik eta 12 urtekoengana iritsi arte ereiten duguna. Ereite horretan, ura botatzen dugu; belar txarrak kentzen ditugu… Baina, gero, noiz loratzen da hori? Bada, batzuetan 18 urterekin loratzen da. Beste batzuetan, 20rekin… Nik dakidana da sorpresa handiak hartu ditudala nire ibilbidean. Ikusi izan ditut hemen ume batzuk justu samar, eta pentsatu izan dut zailtasunak izango zituztela, eta gero jakin dut batek 20 urterekin jada bi modulu eginak dituela, edota beste batek bere gustuko lanbidea duela… Eta esaten duzu: “Guk ume honekin gure larritasunak izan genituen, baina begira nola egin duen aurrera…”. Eta sekulako poza ematen dizu horrek.

Aurrera begira, zer erronka dituzue?M.E.I.: Alde batetik, eskola bikoiztu egin da, eta handitu egin dira kopuruak. Eta funtzionatzeko moduari beste dimentsio bat ematen dio horrek. Horrez gain, beste aldaketa bat ere gertatu da: gure ibilbidean, kohesio handiko talde bat garatu dugu, proiektuan sinesten duena. Orain, berriz, talde-lana zaildu egin da. Orduak direla, edo lanaldiak, murriz-ketak… Oso zaila da koordinatzea testuinguru horretan. Dugun erronka handiena eraiki dugunari eustea da, eta transmititzea.