Euskal Herrian Euskaraz aspaldiko aldarrikapena da Euskal Herrian, eta Sortzen Elkarteak, lizentzia txiki bat hartuz, EskolHerrian Euskaraz esakerara moldatu du. Aldarrikapen hori hezkuntza eremura ekarri eta helburu dutena bertan islatu nahi izan dute. Hala diote: “EskolHerrian Euskaraz-ek esan nahi du eskolan euskara ikastetik eta euskaraz ikastetik, eskola, bere osotasunean, euskaraz bizitzera pasa behar dugula, eta eskolak ikasle euskaldunak hezteaz gainera, egungo munduan eragiteko gai izango diren euskaldun eleaniztunak hezi behar dituela. Eta horrek ezinbestean hizkuntza-eredu bakarraren aldeko apustua egitea eskatzen du, murgiltze-mantentze ereduaren aldekoa.

Baina hori baino gehiago esan nahi du EskolHerrian Euskaraz-ek. Izan ere, eskolatik at, haur eta gazteentzat euskaraz bizi ahal izateko eremu errealak irabazi beharrean gaude, eskolak egingo duen lana osatu, eta hori herritar eta herri eragile askotarikoen partaidetza zabalaren bidez egin beharreko bidea da, non hezkuntza-komunitatea bera inplikatua egongo den”.

Gida hau da, Sortzenek, Euskal Herriko edozein herri-auzo eta ikastetxeri, edozein testuinguru soziolinguistikotan kokatuta dagoela ere, edota edozein hezkuntza saretakoa izanik ere, eskaintzen dion tresna. Esandako ibilbide hori egiteko bitartekoa. Ikasle euskaldun eleaniztunak heztea ahalbidetzeko gida.

 

Aurrekariak

Proposamena ez da ezerezetik sortu, badu aurrekaririk. 2008an Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak “Ikasle euskaldun eleanitzak” proposamena argitaratu zuen, hezkuntzan urteetako eskarmentua duten eragileekin zein adituekin elkarlanean egindako dokumentua. Euskal Herriko edozein ikastetxetan aplikagarri litzatekeen hizkuntza proiektu eredu bat aurkeztu zuen. Aipatutako proposamenak, hizkuntza proiektuen beharra azpimarratzeaz gain eta horiek egiteko irizpideak emateaz gain, hezkuntzan euskararen normalizazioak beharrezko lukeen marko legalaren erreforma eta hori egiteko gako nagusiak ere plazaratu zituen.

Orain, Sortzenek proposamen teoriko hura praktikara eramateko ekarpen zehatza egin du. Eta baita salto kualitatibo bat ere: ikasgelatik haratago, herrira egin du jauzi. Eta hori da gida praktiko honen ekarpen handienetakoa: eskolako hizkuntza proiektua auzo eta herriko euskalduntze proiektuarekin lotu du.

Hala, 2013 eta 2017 urteen artean, EskolHerrian Euskaraz proposamena bi ikastetxetan eraman dute aurrera: Donostiako Egia auzoko Aitor ikastolan eta Dimako Ugarana herri eskolan. Berauen esperientziaren berri ematera goaz hurrengo orrialdeetan, zer eta nola egin duten jakite aldera.

 

PROPOSAMENAREN BI ADIBIDE PRAKTIKO:

AITOR IKASTOLA, ELKARLAN INSTITUZIONALIZATUAREN ISPILU

Aitor ikastolako komunitatea 257 familiak osatzen dute. Horietatik 110 familiatan guraso biak dira euskaldunak, 60 familiatan gurasoetako bakar batek baino ez daki euskaraz, eta gainerakoetan ez dago guraso euskaldunik. Beste lurraldeetatik etorritako familiak ere ugaritzen ari dira azken urteotan. Gaur egun, adibidez, 28 herrialde desberdinetatik etorritako familiak daude.

Aitor ikastolak lotura estua izan du sorreratik bertatik Donostiako Egia auzoarekin. Ikastetxeko hezkuntza komunitatea osatzen duten ikasle eta guraso gehienak auzotarrak dira. Klaustroa osatzen duten irakasle kopuru esanguratsu bat ere auzokoa da. Ondorioz, ongi ezagutzen dute auzoko errealitatea eta baita auzoko eragileak eta elkarteak ere. Elkarlanean aritu izan dira.

Edonola ere, ikastetxearen eta auzoko eragileen artean aurrera eramandako ekintza horiek nagusiki puntualak eta aldi baterakoak izan dira gehienbat. Orain, ordea, EskolHerrian Euskaraz-en planteamenduak ekintza puntualetatik elkarlan instituzionalizatu batera pasatzea ekarri du; auzoko eragile guztiek adostutako plangintza integral bat osatu dute.

Proiektuan murgildu zirenean, euskararen erabilerari dagokionez, kezka handia zuten. Euskararen erabilerak ikasleengan beheranzko joera hartua zuela sumatzen zuten, nahiz eta gurasoen euskara maila nabarmen igo eta euskararen ezagutza maila ikasleengan bermatua egon.

 

Euskaldun eleaniztunak sortzen

2012-2013 ikasturtean, jarraipen bilera gunea sortu zuten ikastetxeak berak eta beste zenbait bidelagunek: Sortzen elkarteak, Euskararen Kontseiluak, Elhuyar Fundazioak eta auzoko zenbait eragilek. Bertan, elkarrekin egin beharreko lana zehaztu zuten.

2013-2014 ikasturtean, hizkuntza proiektuaren abiapuntua argitzeko asmoarekin, diagnosia egin zuten irakasleekin, ikasleekin, gurasoekin eta auzoko eragileekin. Horietako bakoitzak hizkuntzekiko, ikastolan zein ikastolaz kanpo, zuen ibilbidea azaldu zuen eta horren gainean hausnartu zuten. Diagnosi hartatik, hainbat ondorio atera zituzten:

• Irakasleek egindako diagnosiaren ondorio nagusiena eskola orduetan ahozkotasuna era sistematikoan lantzeko beharra izan zen. Horretarako, HUHEZIko kideekin harremanetan jarri ziren eta bertatik aholkularitza jaso zuten.
• Gurasoek egindako saioen emaitzen arabera, hizkuntza, eta batez ere, euskararen erabileraren inguruko jarrerak definitu, konpromisoak zehaztu eta horiek gauzatzeko beharra sumatu zuten eta zenbait sentsibilizazio saio jarri zituzten abian.
• Ikasleek euskararekiko atxikimendua eta maitasuna adierazi zuten eta behintzat hizkuntzaren kontrako jarrerarik ez zutela frogatu zuten, eta horrek, etorkizunera begira, esperimentatzen jarraitzeko beta eman zien.
• Auzoan Foru Aldundiak bultzaturiko Oinherri Herri Hezitzailearen taldearen egitasmoaren barnean, Egia Hezitzailea proiektuaren ideiarekin hasi ziren. Proiektu hori aukera paregabea zen euskara auzora zabaltzeko, eta bertan murgildu ziren bete-betean Antxeta aisialdi taldea, Maria Reina eskola, Aitor ikastola, Haur gunea eta Tabakalerako hezkuntza atala.

2014-15 ikasturtean, aurreko ikasturtean erabakitako bideari ekin zioten. Nagusiki, irakasleen prestakuntzan sakondu zuten eta HUHEZIren gidaritzapean aritu ziren hizkuntzaren inguruko metodologia aztertzen. Euskararen jardunaren inguruko gogoeta egin eta irakasleen lanaren auto-behaketa eta analisia egin zituzten. Bertatik hausnartutakoak ikastetxeko hizkuntza proiektua elikatzen hasteko balio izan zuen.

2015-2016 ikasturtea ekimen berriekin hasi zuten, guraso eta ikasleak euskarara gerturatu eta haien hizkuntza jardunean eragin nahian. Horrela, guraso eta ikasleak bildu eta kirolaren eta sukaldaritzaren inguruko ekintzak gauzatu zituzten elkarrekin; horien arteko zubia, euskara izan zen, noski. Gurasoak bilerara deitzea baino nahiago izan zuten zuzenean beraiekin ekintzak egitea.

Eskolako gurasoak euskalduntzeko helburuarekin, euskara ikasteko taldea ere sortu zuten 10-12 gurasoz osatuta. Euskararen beharra sentitzearekin batera, elkarlana eta afektibitatea izan dira euskarara hurbiltzeko bitartekoak. Halaber, gurasoekin “Ongi etorri ikastolara” proiektua jarri zuten abian, jatorri ezberdinetako gurasoen arteko zubiak eraikitzeko helburuarekin. Proiektuak kanpoko familia bat eskolako familia batekin lotzen du. Eta hezkuntza sistemak duen aniztasunari erantzun nahian, harrera protokolo bat ere jarri zuten martxan. Horrek guztiak euskara taldean eta auzoko programan gurasoen partehartzea handitzea lortu zuen.

Auzoan ere bereziki oparoa izan zen ikasturtea. Ikastolako hizkuntza proiektuaren txapelpean eragile asko elkartu baitziren “Egian euskaraz bizi nahi dugu” ekimenean: guztira 23 eragile eta 400 norbanako baino gehiagok hartu zuten parte. Lutxo Egia idazle bilbotarrak egindako esperientziatik hartu zuten ideia egiatarrek. Hilabetez hartu zuen konpromisoa idazleak euskaraz bakarrik hitz egiteko. Egiatarrek 8 astetara luzatu zuten ekimena. Astero, euskaraz mintzatzeko konpromisoa hartzen zuen auzoko eragile batek eta horren lekukoa ostiralero pasatzen zion beste bati.

“Ni naiz euskararen giltza” izan zen beste ekimen bat, gurasoei bideratutakoa. Aitor ikastolan argi baitute seme edo alaba ekartzen duen orok jakin behar duela ikastolak bakarrik ez duela euskalduntzen, eta gizartea, gurasoak batez ere, direla euskararen giltza. Horrela, guraso erdaldunei euskarara hurbiltzeko tresnak eskaini dizkiete eta herriko eragile askok lagundu dute horretan: Donostiako Udalak ikastolan bertan euskaraz aritzeko diru-laguntzak eskaintzen ditu, euskaltegiek ere langabetuei diru-laguntzak eta jatorri etorkineko pertsonei euskara irakasteko AISA ikastaroak, Udaleko auzoko programak daude (euskararekin lehen harremana duten jatorri ezberdinetako bizilagunentzat) eta auzoan ere beste makina bat aukera daude euskara ikasteko eta hobetzeko.

2017-2018 ikasturtearekin batera sei urte bete direnez proiektua martxan jarri zutela, bi gune dituzte lanean buru-belarri auzoan. Batetik, Euskara Batzordea lanean dabil anbulatorioan ere euskaraz mintzatzeko eta 2.000 egiatarrek eman diote baietza “Niri euskaraz zuzendu” erronkari. Bestalde, auzoan merkataritza euskalduna bultzatzeko, irekiko dituzten denden jabeekin ere hitz egin behar dute errotulazioa euskaraz jar dezaten. 

Horrez gain, Egia Hezitzailearen baitan, Aitor ikastola eta Maria Reina eskolako ikasleak auzoko proiektuan sarturik daude eta auzoko hainbat toki aztertzen ari dira gerora proposamenak egiteko eta eraldaketak gauzatzeko.

Eskola barruan, irakasleak eta langileak HUHEZIren gidaritzapean aritu dira lanean eta benetan interesgarria dela esan dute. Ikasleak, berriz, kontziente dira euskararen erabilera ez dela behar den bezain zabala eta erabilera handitzeko ideien eta proposamenen bila ibili dira. Gurasoen aldetik, berriz, proiektuan murgildurik ibili dira eta aurrera begirako ildoak finkatu dituzte.

 

Emaitzak eta ondorioak

Sei urte pasa dira proiektuarekin hasi zirenetik, eta hainbat eremutan ikusten dituzte aldaketak. Aipagarriena auzoan gertatu dena izan dela azpimarratzen dute. Auzo osoa helburu bakar baten pean jarri da lanean: euskara.

Aspalditik zegoen euskararen aldeko taldea auzoan, baina haren funtzioa egun edo ekintza konkretuetara mugatu izan da, euskararen egunera edo korrikara, hain zuzen. Orain, berriz, modu jarraian eta aktiboan dabiltza lanean hainbat eragile elkarrekin. Eta elkarlan horren emaitza izan dira lehen aipatutako ekimenak: “Egian euskaraz bizi nahi dugu”, “Niri euskaraz zuzendu”, “Zu zara euskararen giltza”...

Eskolak hasieran bere barnean hasitako proiektu batekin ingurunea aktibatu du eta lau hormetatik haratago joan da. Horrez gain, dinamika horrek guztiak batasuna ekarri dio Egia Hezitzailea taldeari. Auzoko eskolak batzen dituen taldea da, eta orain, ume eta gaztetxoen eremuaz gehiago arduratzen hasi da.

Eskola barruan ere ondorioak izan ditu proiektuak. Aipatzekoa dela diote ikasleen kontzientziazioa eta euskararenganako agertu duten konpromisoa. Ikasleak beraiek konturatu dira horren balioaz eta prest daude eta nahi dute euskararen alde lan egin.

Gurasoen inplikazioa ere nabarmen handitu dela diote. Seme-alabekin batera jarri dituzte lanean edo ekintzetan parte hartzen. Horrela, seme-alabengandik heldu zaie mezua. Irakasleei dagokienez, hasieran bazuten proiektuarekiko nolabaiteko ezjakintasuna eta kezka. Baina, orain, bideak erakutsi die proiektuaren balioa eta pozik daude irteten doazen emaitzekin.

 

Erronkak

Egindako lanaren fruituak ikusita, gogotsu daude erronka berriei heltzeko. Aitor ikastolak, barruko lanari begira, hurrengo ikasturtean hizkuntza proiektua definitu eta idatzi nahi du.

Familiekin eta ikasleekin ere gehiago jarduteko premia ikusten dute. Gurasoen inplikazioa benetakoa izateko, seme-alabak euskalduntzeko ardura beren gain hartzea garrantzitsua dela deritzote.

Auzoari dagokionez, eragile batzuengana beste batzuengana baino gehiago heldu direla ohartzen dira, lehentasunak jarri behar izan dituztelako. Hori dela-eta, aurrera begira eremu hori fintzen jarraitzeko asmoa dute, eragile gehiagorengana iristeko.

Asmo horiek guztiak aurrera eramateko baliabide falta dutela nabarmendu dute egiatarrek. Hezkuntza Sailaren aldetik ez dute erantzunik jaso. Donostiako Udalaren lana eta handik jarritako bitartekariak, aldiz, lagungarri izan direla aipatu dute eta eskertu egin dituzte. Baina etorkizunera begira, gehiagoren premia izango dutela aurreikusten dute.

Edonola ere, baliabide falta izanagatik ere, gogoarekin gauzak egin daitezkeela erakutsi dute eta hori bai dela proiektuarentzako ezinbesteko bermea.

 

DIMAN, ERAGILE GUZTIAK BAT EUSKARAREN ALDE LANEAN

Dima Arratiako eskualdean dagoen bizkaitar herria da eta 1.310 biztanle inguru ditu. Euskararen arnasgune izatetik hizkuntzaren erabileran atzeraka doan udalerri bihurtu da Dima. Soziolinguistika Klusterrak egindako azken azterketen arabera, 1981etik 2011ra erabilera sano jaitsi da. Euskararen ezagutza-indizea nahiko altua bada ere (% 87,4), lehen hizkuntza gisa euskara erabiltzen dutenak nabarmen jaitsi dira (% 23,7), baita etxean euskara darabiltenak ere (% 22,5).

Egungo eskola 1991n zabaldu zen. Garai hartan kontzentrazioak zeuden modan eta herria eskola gabe gelditzeko arriskuan egon zen. Gurasoen inplikazioari esker lortu zen egungo eskola sortzea. Beraz, herritik eta herriarentzat sorturiko eskola dela esan daiteke, eta ondorengo lerroetan ikusiko den gisan, herriarekiko lotura hori ez du galdu. 44 ikaslerekin hasi ziren 1991n, eta gaur egun 148 izatera iritsi dira. 114 familiak osatzen dute eskolako komunitatea. Une honetan Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako etapak eskaintzen ditu.

 

Hizkuntza proiektuaren aurrekariak

Datu soziolinguistikoei erreparatzen badiegu, guraso biak euskaldunak diren familiak 85 dira; guraso bakarra euskalduna dutenak 10, eta biak erdaldunak direnak 9. Diman euskararen erabilerarekin nahiko kezkatuta dabil-tza. Kalean gero eta erdara gehiago entzuten da, batez ere gurasoen artean, eta horrek eragin negatiboa du bertako umeen euskararen erabileran. Badago esaera zahar bat hala dioena: “Umetan entzune, umean zentzune”. Ildo horretatik, garbi ikusten dute euskaraz bizitzearen ardura eta erantzukizuna ez dagokiola eskolari bakarrik.

Dimako eskola oso arduratuta egon izan da hizkuntza eta kulturaren esparruarekin. 2012. urtean inflexio puntu bat izan zuen bere hizkuntzen lan plangintzaren inguruan, Hezkuntza Sailetik eskola proiektu eleaniztuna martxan jartzeko proposamena mahai gainean jarri zitzaien unean. Eskolaren ustez, proiektu hark ez zien euskarari eta euskararen egoera gutxituari behar zuten erantzuna ematen.

Gaiarekiko konpromiso eta hausnarketa prozesu zabal baten ondoren, eskolak hizkuntzekiko zituen helburuak, ondorioak eta lehentasunak finkatu zituen, egingo zuten bidearen atarian. Horien artean azpimarra daitekeen bat hauxe da: eskola bere markotik atera eta komunitatearekin lankidetzan aritzeko beharra; bai hizkuntzen jarreretan eragiteko, bai hizkuntzen ikaskuntza eta irakaskuntza komunikatiboari eusteko eta bai euskararen erabileran aurrera egiteko. Izan ere, eskolak ezagutza bermatu behar duela argi zuten, baina baita ere ezin duela hizkuntzen irla izan. Alegia, ikasleek euskarazko espazio eta aukera berriak izan behar dituztela ikastetxetik kanpo.

Testuinguru horretan, Sortzenek martxan jarri zuen prozesu pilotuaren aukera udaberriko euria legez etorri zitzaiela diote. Proposamen hark euskara eta haren erabilera sustatzeko herria eta auzoa ere inplikatu behar zirela azpimaratzen zuen eta proiektuaren helburua zen euskaraz biziko diren hiztun eleaniztunak sortzea. Horrenbestez, euskara indartzeko egarriz elkartu ziren ikastetxea, gurasoak eta udala, eta proiektuan bete-betean murgildu ziren.

 

Hizkuntza proiektuaren berrikuntza: euskaldun eleaniztunak sortzen

2013-2014 ikasturtean hizkuntza proiektuaren marko teorikoa definitzeari ekin zioten eskolan. Euskal hiztun eleaniztunak helburu izanik eta egungo errealitatearen ezaugarri eta erreferentziak kontuan hartuta (ezagutzen aldakortasuna, egoeren konplexutasuna eta globalizazioaren jendartean bizi garela), helburu eta lehentasun batzuk markatu zituzten.

Behin helburuak finkatuta, prozesuari aurre egiteko zeregin eta erronka berriak jarri zituzten martxan: irakasleen prestakuntzan sakontzea, ikasleak prozesuan inplikatzea eta, azkenik, hizkuntza jarreren gogoeta prozesua herritarrengana zabaltzea. Beraz, prozesua hiru ardatz nagusiren inguruan eraiki zuten: irakasleak, ikasleak eta herria.

2014-2015 ikasturtean hiru ardatz horien inguruan egin zuten lan. Irakasleei dagokienez, haien prestakuntzan sakondu zuten eta hizkuntzaren didaktikarako oinarriak finkatu zituzten: testu generoen araberako irakaskuntza, hizkuntza eta edukiak uztartzeko beharra eta elkarrekintza oinarri hartuta. Sekuentzia didaktikoak diseinatu, gelara eraman eta grabatu egin zituzten, ikasleek egoera errealen bidez ikas zezaten. Ondoren, grabaketak aztertu eta unibertsitateko prestatzailearen laguntzarekin horien inguruko hausnarketak egin zituzten. Ondorio gisa zera atera zuten: ikasleen gaitasun komunikatiboetan sakontzeko ezinbestekoa zela irakasleak elkarrekintza moduetan trebatzea, ahozko hizkuntzaren lanketa ikasgai guztietan egoki barreiatzeko.

Ikasleen ardatzari dagokionez, haien inplikazioa eta ahalduntzea lortu nahi zuten. Horretarako, eskolan praktika egokiak bideratzen hasi ziren umeak, eta zenbait ekintzaren plangintzan eta kudeaketaren planifikazioan protagonista bihurtu ziren.

Herriaren ardatzari dagokionez, Herri Hezitzailearen prozesuan murgiltzea erabaki zuten. Hor aisialdi parte-hartzailea, euskalduna, hezitzailea eta herritarra garatzea markatu zuten helburu.

2015-2016 ikasturtean, irakasleen esparruan elkarrekin-tzaren metodo eta estrategien inguruan hasi ziren lanean. Aurreko ikasturtean hausnartutakoa egokitu eta elkarrekintzaren diseinuak txertatu zituzten ikasgai guztietan (Haur eta Lehen Hezkuntzan). Diseinu haiek gelara eraman, grabatu eta taldeko auto-behaketak egin zituzten. Helburua zen irakasleek kontzientzia hartzea haien egiteko moduek duten garrantziaz eta estrategia batzuk ezagutu eta aplikatzea ikasgelan (edozein ezagutza arlo lantzen denean), ikasleen komunikazio gaitasuna gara-tzen laguntzeko. Besteren artean, ze espazio sor daitezkeen hizketarako, espazio horietan zein elkarrekintza mota egin daitezkeen berbaldiak sakontzen eta aberasten laguntzeko, zein elkarrekintzak ematen duen bide ezagutza eraikitzeko eta abar.

Eskolako gurasoekin eta herritarrekin euskararekiko maitasuna transmititzea zuen helburu Dimako ikastetxeak. Horretarako, batetik, hizkuntzen inguruko hainbat lantegi eta gogoeta saio egin zituzten Topaguneko aholkulari-tzarekin. Bestetik, sentsibilizazio lantegiak eta trasmisioa lantzeko ekintzak ere egin zituzten. Esate baterako:

• Euskararen kriseilua: familiartean euskararekiko kontzientzia handitzea izan zen metafora honen helburua. Kriseilua etxez etxe eramanez, euskararen sua jagon eta, euskararen erabileraren hausnarketa presente izatea lortu zuten familietan.
• Guraso eta umeentzako lantegiak: gurasoak eta umeak elkarrekin jolasten jarri zituzten. Euskara bizipen positiboekin lotzea zen helburua.

2016-2017 ikasturtean hizkuntza proiektuan jarri zuten foku nagusia. Klaustroa hizkuntza proiektuaren inguruko erabakiak hartzen joan zen eta sortzen joan ziren zalantza zehatzei erantzuteko HUHEZIko prestatzailearen lagun-tza izan zuten.

Klaustroak, taldean eta modu dialogikoan, erantzunak eraiki zituen, eta hartutako erabaki guztiak komunitateko eragile anitzekin izandako hiru saio monografikotan partekatu zituen. Bilera monografiko horietan hainbat ekarpen jaso ziren hizkuntza proiektuko txostenean jasotzeko, eta beste hainbat plan estrategikoan jasota geratu ziren, etorkizunean lantzeko.

 

Ondorioak

Dimako herri eskolan ondorio nagusi bat ikusten diote egindako ibilbideari: eragile guztiak helburu bakar baten alde batu direla: euskara.

Urte hauetako ibilbidearen ondorioz herrian dinamika berri bat sortu da: herrian euskararen sustapenerako hainbat bilgune eta proiektu sortu dira, horien artean Abizarie euskara elkartea. Ibon Izak (Udaleko zinegotzi eta Elemakarrak film laburreko zuzendariak) hala esan zion Bizkaiko Hitzari: “Abizarie esaten zaio oiloari arrautzak errun ditzan jartzen zaion gezurrezko arrautzari (...). Hiz-kuntzara eraman dugu ideia: gezurretako gauza mordoa egiten ari gara motibazioa indartzeko. Euskaraz hitz egin dezagun mezua zabaldu gurean ari gara, eta horretarako espazioak sortzen: ikuskizunak, abestiak... baina garaia da jendearen kontzientzietara jotzeko, hausnar dezagun zer egiten ari garen gure hizkuntzarekin. Gure esku dago. Norberak egin behar du hautua euskaraz bizitzeko”.

Horrez gain, Dimako Udala UEMA Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko kide egin da. Horrek argi uzten du administrazioan ere euskaraz bizi nahi dutela eta horren aldeko apustua egin dutela.

Prozesu pilotua amaitzear daudenean, hizkuntza proiektua dokumentu dinamiko eta etengabeko hobekuntzarako tresna gisa ulertuta, hainbat eremutan emaitzak ematen ari dela begi-bistakoa dela aipatzen dute. Bereziki irakasleen prestakuntza ildoa eta komunitatearen partaidetza nabarmentzen dituzte. Aitortzen dute momentu eta une guztiak ez direla ez intentsitate ez inplikazio berean gertatu, baina bidea egiteak sortu dituen asebetetzeak eta gaiari eman zaion ikusmolde globala azpimarratzekoak eta erabat baikorrak direla diote.

Amaitzeko, zerbait nabarmentzekotan, talde-lanaren garrantzia aipatzen dute. Oso tresna eraginkorra dela frogatu dute prozesuaren harian, nahiz eta norbanako bakoitzak bere motxila daraman aldean.

 

Erronkak

Aurrera begira, erronkarik ez zaie falta Dimako herritarrei. Alde batetik, hizkuntza eta kultura elkar harturik, “euskeraz bizi gura dogu” ildoan aurrera egin nahi dute. Euskara eta euskal kultur ondarea egunerokotasunaren ardatzean kokatu eta garatzea da helburua komunitateko eragile guztiek elkarlanean aurrera egiteko. Herrian ekimen kulturalak asko eta askotarikoak dira urtean zehar, baina horiek eskolako curriculumarekin uztartzeko saiakera egin gura dute. Eta ahal den neurrian, ekimen horiek komunitatearekin batera landu nahi dira (ez komunitatearentzat, harekin elkarlanean baizik).

Bestetik, hizkuntzak ikasteko eta irakasteko metodologia komunikatiboak geletan txertatzea da hurrengo ikasturteetarako erronka. Horretarako, irakasleen prestakuntzarekin jarraituko dute: berrikuntza pedagogikoan sakondu eta proiektu bidezko metodologian trebatu.

Dimako eskolak argi du zein diren ibili beharreko bidearen zimenduak: elkarlana, konpromisoa, partaidetzan oinarritutako berrikuntza metodologiko-didaktikoak eta euskara eta bere etorkizuna komunitate osoaren eta norbanako guztion ardura izatea.

 

HIZKUNTZA PROIEKTUA IDAZTEKO GIDA PRAKTIKOA

Sortzenek edozein ikastetxe eta herri zein auzori hizkuntza proiektua idazteko baliagarri izan dakiokeen gida praktikoa egin du. Hurrengo lerroetan laburbildu dugu gidaren mamia.

 

1. Prozesuaren deskribapena

1.1. Hizkuntza proiektuaren garapenerako sentsibilizazio-lana egin eta baldintzak sortzea

Lehen urrats honetan, ikastetxearen eta ikastetxea dagoen herriaren ezaugarriak aztertu beharko dira, eta horren arabera planifikatuko da egin beharreko lana. Izan ere, sentsibilizazio-lana eta proiektu arrakastatsu bat egiteko baldintzak desberdinak izango baitira leku batetik bestera. Egin nahi den hizkuntza proiektuak proiektu integrala eta adostasun zabalekoa izan behar duenez, ezinbestekoa da ikastetxetik kanpoko sarea ere lantzea, eta herritar zein eragileen inplikazioa hasieratik bilatzea. Ildo horretan, abiatuko den prozesuaren berri ematea eta gogoeta partekatua egitea izango da lehen lana, geroko elkarlanari bide emateko. Beraz, ikastetxe barruan eta kanpoan, bietan egin behar da lan, interes-talde edota eremu desberdinetan bilera bereziak eginez, besteak beste, ikasleekin, irakasleekin, gurasoekin, udalarekin eta herri-eragileekin. Herri-eragileak aipatzean, multzo anitzari egiten zaio erreferentzia: kultur eragileak, ikastetxeak, guraso elkarteak, aisialdirako taldeak, musika eskolak, kirol taldeak, kiroldegia, kultur etxea...

 

2. Lehenengo fasea

2.1. Aurrelanak

Lehenik eta behin, ezinbesteko eragileak izango direnekin bildu behar da:

• Eskola-komunitatearekin: klaustroaren eta ikastetxeko Eskola Kontseiluaren oniritzia eta inplikazioa ezinbestekoa denez, lehenengo lana izango da egitasmoa aurkeztea, proiektuaren helburuak haiekin partekatzea eta parte hartzeko euren oniritzia eta atxikimendua jasotzea.
• Herriko/auzoko eragileekin: hizkuntza proiektuaren beste zutabea herria/auzoa da, beraz, inguruko eragileei (batez ere aisialdi, kirol elkarte, musika eskola... ikasleekin harremana duten eragileei) egitasmoa aurkeztu, proiektuaren helburuak partekatu eta parte hartzeko euren oniritzia eta atxikimendua jaso behar dira.
• Lanerako egiturak eta funtzionamendua: ikastetxe bakoitzean prozesua definitzeko eta urrats bakoitza nola eman erabakitzeko, hainbat pertsona edota talderen inplikazioa behar da: zuzendaritza, klaustroa, etapako edota mailakako irakasleak, pedagogia batzordeak, gurasoak, langileak, ikasleak... Halaber, herrian/auzoan udalaren parte-hartzearekin antolatzen diren taldeekin ere lan egin behar da. Horretarako, ezinbestekoa da ikastetxean proiektuaren arduraduna izendatzea eta bere lana betetzeko orduak esleitzea, bai eta ikastetxe bakoitzean prozesuaren jarraipena egingo duen hizkuntza batzordea sortzea ere.
• Komunikazioa: bereziki zaindu beharko da mezuen egokitasuna eta komunikazio bideen zein komunikazio moduen eraginkortasuna, ahalik eta zabalkunde handiena izan dezan prozesuak.

 

2.2. Sentsibilizazio-lana

Ikastetxea eta herriko/auzoko eragile zein norbanakoen artean gogoeta partekatu eta zubiak eraikitzeko, beharrezkoa da sentsibilizazio-saioak antolatzea honako bi eremu hauetan:

• Eskola-komunitatearekin egin beharrekoa: eskola kontseiluaren bilera izan daiteke, baina komunitate guztiari deialdi irekia eginez. Eskola-komunitate osoari eman behar zaio hizkuntza proiektuaren helburu eta garapenerako prozesuaren berri, eta beraien inplikazioa eskatu. Metodologia: proiektuaren beharra azaldu eta bere garapenerako prozesuaren berri emango duen aurkezpena egitea komeni da. Talde dinamikaren bidez eta galdetegi baten laguntzarekin hausnarketa bultzatu. Erantzunak jaso, denen artean aztertu eta ondorioak atera. Ikasleei haien adinari egokitutako sentsibilizazio-saioa prestatu behar zaie.
• Herrian/auzoan egin beharrekoa: hizkuntza proiektuaren helburua eta beharra azaltzeko aurkezpena egin elkarteetako, ikastetxeetako eta udaleko ordezkariekin. Talde dinamikaren bidez eta galdetegi baten laguntzarekin hausnarketa bultzatu: hizkuntza proiektuaren beharra ikusten da? Zer iruditzen zaizue eskola, herriko/auzoko elkarte/eragile eta udalaren arteko elkarlana sustatzea, edo dagoena indartzea? Horretarako prest zaudete? Prozesuari ekarpenik egin nahi al diozue zuen eremuko errealitatetik abiatuta? Erantzunak jaso, denen artean aztertu eta ondorioak atera.

 

2.3. Diagnosia

• Diagnosia osatu: hurrengo urratsa, bai ikastetxean, bai, oro har, hizkuntzen egoeraren berri izateko datu-bilketa egitea izango da. Datuak jasotzeko hainbat bide erabiliko dira:
  • Ikastetxeek eskuragarri jarritako dokumentazioa: aurretik landutako hizkuntza proiektua (baldin badago), ikastetxeko hezkuntza proiektua, ikastetxeko curriculum proiektua...
  • Lan-saioak
  • Galdetegia: eskola-komunitatean zein eskola-komunitatetik kanpo, herriko bizilagunen artean zabalduko da, euskararen ezagutza eta erabileraren ingurukoa, eta datu kuantitatiboak eta kualitatiboak jasotzeko baliatuko da. Galdetegia edozeinen eskura egongo dela eta betetzeko erraza izango dela bermatu behar da.
  • Elkarte/eragileen errealitatea eta iritzia jasotzeko harreman-dinamika: harreman horien bidez auzoko/herriko elkarte/eragile bakoitzak eta baita bere bezero/bazkideek euskararekiko daukaten jarrera eta erabilera ere neurtuko dira.
  • Herriko euskararen egoeraren diagnosia: udalari egina lukeen herriko euskararen egoeraren diagnosia eskatuko zaio.

 

• Diagnosirako lan saioak: eremu eta partaideen arabera joango dira gauzatzen:
  • Eremu pedagogikoa: irakasleak: ikasturtean hiru bilera aurreikusten dira, bakoitza ordu eta erdikoa, honakoak lantzeko: hizkuntzen inguruan ikastetxean egindako ibilbidearen urrats nagusiak berrikustea eta indarguneak eta hobetu beharrekoak identifikatzea. Irakasle guztiek hartzen dute parte.
  • Eremu pedagogikoa: ikasleak: talde bakoitzarekin ordu eta erdiko bi saio, honakoak lantzeko: euren esperientzia eta bizipena euskararekin, bizitzako esparru bakoitzean erabiltzen duten hizkuntzaren kontzientzia izatea, eta ikastetxean lantzen dituzten hiru hizkuntzen inguruko jarrerak aztertzea.
  • Familiak: ordu eta erdiko bi saio, ondorengo helburuarekin: gurasoek euskarekin izan duten harremana berrikustea, eta hainbat esparrutan (ikastetxean, etxean, kalean...) hizkuntzek betetzen duten espazioa identifikatzea; eta guraso gisa herrian indarguneak eta hobetu beharrekoak identifikatzea.
  • Herri/auzo eremuko eragileak: nahiz eta eragileekin banakako harremanak egin beraien eremuei dagozkien datuak jasotzeko eta diagnosia osatzeko, komenigarria da guztiak bildu eta lan-saioa egitea jasotako datuak denen artean aztertu eta denek errealitatearen ikuspegi osoa izateko.

 

2.4. Diagnosiaren emaitzak plazaratu eta plan estrategikorako helburuak zehaztu

Hizkuntza batzordeak antolatuko ditu eremu ezberdinetan egindako diagnosiaren emaitzak bildu, aztertu eta gizarteratzeko saioak. Bat eskola-komunitatearekin eta bestea herrian/auzoan. Ondoren, diagnosiaren emaitzak oinarri hartuta, plan estrategikoa egin behar da. Besteak beste, hizkuntza proiektuaren norabide eta erronkak proposatuko dituen eta horien garapena diseinatu eta zehaztuko duen plana izango da. Plan horrek hizkuntza proiektua idazten lagunduko du. Plan estrategikoa hizkuntza batzordeak eta auzoko/herriko euskara batzordeak egingo dute, eta eskola-komunitatearekin adostuko dute.

 

3. Bigarren fasea: hizkuntza proiektuaren idazketa

Fase honek iraupen mugatua izango du eta helburu nagusia hizkuntza proiektua idaztea izango da, Sortzenek definitutako markoa oinarri izanik. Dokumentu dinamikoa izango da, esperientzia praktikoak eta helburu berriek markatuko dutena, ekarpen berriekin aberasten joango dena. Gainera, hezkuntza komunitatearentzat zein auzo eta herritarrentzat ulergarria izan behar du, horiek baitira proiektuaren hartzaile eta eragileak, eta proiektu instituzional hori ulertzeko, ekarpenak egiteko eta gauzatzeko protagonista direlako. Ezin da ahaztu, fase honetan, lan pedagogiko-didaktikoaz gain, herria/auzoa ere lanean sartuak direla, eta ikastetxean hizkuntza proiektua garatzen joango den bezala, herrian/auzoan hizkuntza plana zehazten hasita direla. Izan ere, herria/auzoa eta ikastetxea bat dira proiektu honetan. Batak eta besteak batera joan behar dutelako, hizkuntza proiektuak ezarritako helburua bete dezan nahi izanez gero. Ikastetxean hizkuntza proiektu egokia izateak ez du ikasle euskaldun eleaniztunik ziurtatzen, aldi berean kalean euskararen erabilerarako baldintzak bermatzen ez badira. Horixe da proposamen honen oinarri-oinarrian dagoena, proiektu honen berezitasuna. Beraz, elkarlanean arituko diren bi eremu daude fase honetan: ikastetxe barrukoa eta ikastetxetik kanpokoa.