Barrea eragiten duzue, ondo pasatzea ahalbidetzen, gozamena zabaltzen... baina ez beti barregarri diren gaien inguruan...

JOXE MARI AGIRRETXE: Hasierako gure esketxak klasikoak ziren, guk ere kopiatu egiten genuen, eta gero, poliki-poliki geuretik sortzen hasi ginenean ikusi genuen beste gai batzuk ere landu zitezkeela umoretik, gure herriak bizi dituen gaiak, eguneroko bizitzarekin, eta irratian entzuten eta egunkarian irakurtzen genuenarekin lotura zuzena zuten gaiak landu zitezkeela, minbizia dela, ijitoak direla, Pirinioetako hartzak direla, Albaola...

AIORA ZULAIKA: Kopiatzetik sorkun-tzara pasatzean, umoretik errealitateari begiratzen hasi ginen. Ez nuke esango balioak erantsi dizkiogula gure lanari, baizik eta egunerokotasunean umorea bizimodu bilakatu dugula urteen poderioz, eta egunerokotasuna ere filtro horretatik bizitzen ikasi dugula. Eta behin betaurreko horiek janzten dituzunean, sorkuntza ere desberdina da; umorea jarrera bat da.

 

Abestien, kontakizunen eta ikuskizunen sortze-prozesua nolakoa da?

MERTXE RODRIGUEZ: Umeak bezala gara sortze-prozesuan, jarrera erabat irekia daukagu. Ume txikiek ez daukate aurreiritzirik, errealitatea bizi dute, gaixotasunak, heriotza... Minbiziaren gaia jorratzea, adibidez, bisita baten ondoren erabaki genuen, ez genuen bilerarik ere egin. Ideia daukagunean ideia horren protagonistekin hitz egitera joaten gara, gaixo dauden umeekin, haien familiekin, medikuekin egoteak, mundu horretan murgiltzeak eta beraien egunerokotasunean sartzeak klabe asko ematen dizkizu.

J.M.A.: Ikuskizun berriko ardatz Albaola dugu; proiektu iraultzailea da eta oholtzara eramatea erabaki genuen. Horretarako Albaolan izan gara, hango protagonistekin, ezagutu dugu nondik datozen, zertan ari diren, nora doazen… haien asmoak ezagutu ditugu, eta horrez gain, prentsa aztertu dugu. Prentsan ikusi dugu plastikoz-ko kontinente bat ari dela sortzen munduan. Hori guztia kontuan hartuta historia bat eta abesti batzuk sortu ditugu Jon Maiarekin.

A.Z.: Haurrak ere oso informazio-iturri onak dira. Joxe Mariren haurrak txikiak zirenean ni oso harrituta uzten ninduten, eta askotan sartzen genituen haien esanak eta ideiak esketxetan. Orain taldeko beste batzuen ume txikiak dira informazio-iturri, bikainak dira, egunero ematen dizkizute ikuskizunetarako aproposak diren egoerak, baldin eta zu haiei entzuteko eta begiratzeko prest baldin bazaude.

J.M.A.: Behaketaren jarrera da gurea. Kontatu nahi dugun errealitate hori bizi dutenekin eurekin bizitzen saia-tzen gara, euren esperientzia jaso, ulertu eta sentitu eta mahai baten bueltan ideiak botaz hizketan jartzen gara. Hortik ideiak eta barreak sor-tzen dira.

 

Zuen ikuskizunen abiapuntuan elkarlana dago beti.

J.M.A.: Bai, izan gaixotasun baten gaia jorratu dugunean,  edo egoera baztertzaile bat deskribatu dugunean, egoera horiek bizi dituztenekin egon gara, bizipen horiek jaso ditugu, enpatizatu eta bere larruan jartzen saiatzen gara itxaropen bat eta irtenbide bat emateko, eta denok nahiko genukeen beste mundu bat egiteko.

A.Z.: Esperientzia bizi dutenekin elkarlanean aritzeaz gain, sortze-prozesuan kolaboratzaile askok hartzen dute parte, gidoia idazten, abestiak sortzen... eta polita da sortzaile horiek ere haurrentzako sortze-prozesuan nola murgiltzen diren ikustea. Egunerokotasuneko zurruntasunak alde batera utzi eta eurak ere salto egitera ausartzen dira.

J.M.A.: Gehien-gehienok ez gara heziak izan horrela jokatzeko; seriotasun bat eramateko, diziplinatuak izateko, itxura emateko heziak izan gara. Oro har, ez gara izan sormenerako heziak, emozioez aritzeko heziak izan ez garen bezalaxe. Ez etxean eta ez eskolan. Zurruntasuna hausten duzunean, salto egiten duzunean, zeure burua margotzen duzunean, asko gozatzen duzu. Zure klown hori sortzea oso dibertigarria da.

 

Zuoi ere pailazo izate horrek ez ote dizuete askatasuna ematen aipatzen duzuen zurruntasuna hausteko, helduoi gizarte honek ezartzen dizkigun karratutasun horietatik ateratzeko, lotsak, itxurak, mugak...?

J.M.A.: Nire kasuan, gure belaunaldia familia-eredu batetik etorria da, non ama etxean zegoen eta aitak kanpoan lan egiten zuen; aitak diziplina iradokitzen zuen, eta amak goxotasuna, nahiz eta tarteka alpargata pasiatzera ateratzen zuen. Emozioak etxean bertan oso modu gordean transmititu izan dira, sekula ez modu agerian.

Eta zer eskolatatik gatoz? Buruz ikastera eta errepikatzera behartzen gintuen eskola-eredu batetik gatoz, zigorra jartzen zen eta ehun aldiz kopiatu behar genuen... sormenarekin oso zerikusi gutxi zuen eskola-eredu batetik gatoz, norbera izateko aukera txikia eskaintzen zuena. 

M.R.: Aiora eta biok beste belaunaldi batekoak gara, baina uste dut eskola berekoak garela eta antzekoa esan dezakegula etxeaz. Mozorroak askatasuna ematen dizu, oholtza gainean izan nahi duzun hori zara. Eta, era berean, babesa ematen dizu. Batzuetan mozorroa janzten dugu geu izateko.

A.Z.: Pertsonaiek ez daukate helduok daukagun motxila hori, aske dira. Umearen askatasun hori dauka pailazoak, baina, era berean, heldutasunaren abantailekin. Gaur 7 urte dauzkagu, bihar 2, baina nire adina ere badaukat. Oholtzan ez diogu Aiora, Joxe Mari eta Mertxe izateari uzten, pertsonaia bana landu dugu, Pirritx, Porrotx eta Marimototsena, izaera bana, baina guk geuk ere urteekin asko barneratu dugu gure pertsonaietatik;  pertsonaia eta per-tsonaren arteko sinbiosi bat egon da, elkar elikatze bat. Eta, une honetan, oso polita da sentitzea oholtza gainean izan nahi dugun hori garela.

 

Urte asko daramatzazue zuen pertsonaiaren barruan, nolako bilakaera izan du pailazoekin duzuen harremanak?

M.R.:  Porrotx oinarrizkoena da, sinpleena da, haurraren begiradatik haurrena; sentimenduak pil-pilean dituena da. Pirritx sofistikatuagoa da, burua da, azkarra. Marimo basatiena da; zuhaitzetan igotzen dena, asko maite du natura, eta nahi duenean gehiago ulertzen du Pirritx, eta ondo pasa nahi duenean Porrotxekin konplizitate handiagoa du.

J.M.A.: Porrotx eta biok elkarrekin joan gara aldatzen eta bidea egiten. Porrotx hiruotan oinarrizkoena da Pirritx espresioa da, keinua… Arte Ederretatik dator: koadroak pintatzetik aurpegia pintatzera pasa zen. Marimototsek Mertxetik asko du. Mertxe euskararen mundura etorri da, eta euskararen mundua irabazi du eta euskarak berea. Beretzat euskara ikastea mundu bat deskubritzea izan zen, eta jarrera hori du bizitzan, beti deskubritzen ari da; jolastia da.

M.R.:  Leiho bat ireki zait euskararen mundura sartzean. 18 urterekin, jende guztia Londresera joaten zen ingelesa ikastera, eta ni barnetegira joan nintzen euskara ikastera. Eta barnetegitik bueltan antzerki munduan hasi ginen, eta Lasarteko gaztetxean tailer bat sortu genuen eta hor agertu zen Aiora. Garai horretan euskararen aldeko maratoian sartu zen taldean Aiora. Marimori, niri euskararen mundura sartu nintzenean bezala, dena egiten zaio berria eta ederra bizitza honetan.

J.M.A.: Lagunarte bat baino gehiago bigarren familia bat eman digu lan honek. Pentsa urtean zehar zenbat aldiz biluztu garen elkarrekin, kar, kar!!

Hogeita bost urtetik gorako ibilbide hau haurrekin, gurasoekin, aitona-amonekin eta irakasleekin egin dugu, eta gaur egun, Irrien Lagunen barruan dauden gizartegintzako 23 elkarteak bidelagun garrantzitsu ditugu, haiekin ditugun bizipenek asko betetzen gaituzte eta ideologikoki ere markatu gaituzte. Guk, mundua aldatu nahi baitugu, eta iraultza egin nahi baitugu, ahulenekin egingo dugu, eskutik helduta. Bidea elkarrekin egiten badugu —hasi gay eta lesbianetatik eta ijitoetara, hor barruan dagoen amalgama guztiarekin—, baten kontra egiten dutenean denok erantzungo dugu eta gu eta umeak horretan hezten ari gara, euskaratik.

 

Hausnarketa handia dago zuen ikuskizunen atzean, adibidez, aniztasunaren inguruan. Baina ez duzue gai hori dogma gisa hartzen, indibiduotik pertsona ikusiz lantzen duzue aniztasuna.

M.R.: Umeak ikusten ditugu, ez ijitoak, etorkinak, gaixoak... baizik eta per-tsonak. Ospitalera joaten garenean ez gara gaixo bat ikustera joaten, ume bat ikustera joaten gara, gaixo dago  bai, baina ume bat da, bere beharrekin, barre egiteko gogoarekin…

A.Z.: Umeek eurek ere hala begiratzen dute. “Ama, nire gelako halako zergatik da marroia? “. “Ba, Afrikatik etorri delako”… Adopzioan hartutako gelakide bati buruz ari ziren umeak, baina inongo aurreiritzi eta taburik gabe. Eta horrela galdetzen dute edozein gauzari buruz; aurreiritziak helduon kontuak dira.

J.M.A.: Ondoan dituzunen alderdi onei begiratzen jakitea da kontua, ahalegintzea gutxienez.

 

Enpatia litzateke zuen arrakastaren giltzarria?

A.Z.: Parean dituzunen aurrean, bai haurren baina baita familien aurrean ere berdinetik berdinera egotea da gakoa, beraien egoera  ulertu eta barneratzea, eta, era berean, beraiek zure egoera ulertu eta barneratzea, eta hor sortzen den feeling berezi hori da elkarrenganako daukagun xarma. Nik askotan iman-efektua sentitu izan dut publikoarekiko. Guk umeengandik ikaragarrizko maitasuna sentitzen dugu.

M.R.: Eta baita aitona-amona, guraso, izebegandik, osabengandik ere. Guk asko jasotzen dugu saioetan. Aurrean daukazuna ulertzen saiatzea da gakoa, eta berak sentitzen duena sentitzen saiatzea eta oholtza gainean adieraztea. Zu bestearen tokian jartzen saiatzen bazara, beste horrek ere enpatizatuko du zurekin.

 

Asko aipatzen dituzue aitona-amonak, baita ikuskizunetan ere...

A.Z.: Amonei, eta baita aitonei ere, errekonozitu egin behar zaie egunero-egunero egiten duten lana; seme-alabak zaintzeko dauzkagun baliabide guztiak eskas baitzaizkigu momentu askotan. Gure umeen hezitzaile parte handi-handia dute aitona-amonek; guraso askoren salbatzaileak dira, halaxe bizi dut eta halaxe aitortu behar zaiela uste dut. Gure saioetara aitona-amona asko eta asko etortzen dira bilobekin, eta esker ona ematen diegunean, ikaragarri eskertuak sentitzen dira. Ikuskizunean amonei esaten diet, “joe amona, zu zara nire faborita!”,  behingoagatik amona lehenetsi da, eta haurrek ere hori ikusten dute.

J.M.A: Desikasteko horretan, aitona-amonei ere, aukera emanez gero, sartzen dira bidera; pentsa haiek ere ze nolako eskola izan duten! Gustura hartzen dute eskemak apurtzea.

 

Beste gakoetako bat naturaltasuna litzateke?

A.Z.: Gure gabezia guztiekin, baina konplexurik gabe, gauzak ondo eta natural egiten saiatzen gara. Ez gara kantariak, baina kantatu egiten dugu; ez gara dantzariak baina dantzatu egiten dugu; ez gara aktoreak baina aktuatu egiten dugu, ez gara ezer eta pixka bat denetik egiten dugu.

M.R.: Gu saiatzen gara gauzak txukun egiten, asko entseatzen dugu gauzak ondo egiteko. Baina inperfekzioa ederra da, gozatzen duzu, eta gainera jendea animatu egiten da egitera; perfektu egiten duzunean jendea ez da animatzen parte hartzera. Guk ez dugu ikus gaitzaten dantza egiten eta kantatzen, baizik eta umeek, aitona-amonek gurekin dantza eta kanta dezaten. Sorkuntzak badauka inperfekziotik; lasaitasuna behar da gauzak egiteko, nahiz eta gaizki egin, egin, saiatu. Beldurretik ezin da ezer sortu.

 

Umeen inguruan hainbeste denbora pasata, hezkuntza-sistemari buelta bat baino gehiago eman dizkiozue...

J.M.A.: Nik magisteritza ikasi nuen, fisika, kimika, matematika ikasi nituen… baina eskola batera joan eta dardarka nengoen umeen aurrean. Zer egin behar dut ume hauekin? Nola harremandu naiteke beraiekin? Nola hazi eta hezi eurekin batera pertsona bezala? Ez neukan galdera horiei erantzuteko tresnarik. Gaur egun badira gauzak bestela egin nahi dituzten irakasleak, asko, eta poztekoa da. Aurrean ditugunekin, umeekin zein haien familiekin, ikasteko jarrera edukitzea oso aberatsa da, baina horretarako entzuteko, biluzteko, jolasteko prest egon behar dugu. Urteekin biluzten joaten zara, eta jaso dugun herentzia pisua galtzen joaten da; desikasi egiten duzu, eta egiatik gehiago du bizitzak biluzten zarenean. Ez dugu erraztasunik izan horretan, ez dugulako halako heziketarik jaso. Eta gaur egun ere iruditzen zait, hezkuntza, sistema bezala, ez dagoela egiaz ditugun behar hauei eran-tzuteko prestatua, bestelako behar batzuei erantzuteko prestatua baizik.

Hezkuntza-sistema oraindik ere goitik behera eraikia dago: selektibitatea dago, beraz, Batxilergoa selektibitateari begira egin behar da; baina DBHn ere prestatu behar ditugu Batxilergorako, eta Lehen Hezkuntzatik prestatu behar ditugu DBHn ez daitezen galdu… Egunean egunekoa, etapa bakoitza bizi beharrean, beti hurrena etorriko denerako prestatzen ari gara haurrak, baina bizi, orainean bizi gara, bai helduok baina zeresanik ez haurrak.

A.Z.: Haur Hezkuntzan gauzak aldatu dira: bizipenari garrantzia handiagoa ematen zaiola esango nuke, askatasuna, autonomia eta egunerokotasuna zaintzen dira. Baina behin curriculuma sartzen denean sei urterekin, jolasa kendu eta bizipena ukatzen zaie umeei eskoletan, eta haurrek eurek ere frustrazioz bizi dute ukazio hori. Haur Hezkuntzan egiten dena zabalduko balitz, pertsonaren eraikuntzari garrantzi handiagoa emango genioke. Pertsona bakoitza desberdina da, eta sistemak, askotan, ez digu hori ikusten uzten.

 

Dena den, hezkuntza ez da eskolara mugatzen; hezkuntza ez formaleko hainbat talderekin elkarlanean diharduzue herri hezitzaileen proiektuan; zertan zabiltzate?

J.M.A.: Herri hezitzailea, eskola herritarra proiektuaren barruan haurren parte hartzeari, umeen ahotsari eta haien sormenari garrantzia eta tokia eskainiko zaien bidea ireki nahi dugu.  Euskaraz zerbitzuak eskaintzeko lan handia egin izan da, ludotekak behar ziren euskaraz, udalekuak, barnetegiak…  orain buelta ematen ari gara, parte hartzeari garrantzia emanaz umeekin, elkarrekin zer eta nola nahi dugun ari gara erabakitzen… Agian lana handiagoa izango da, baina emankorragoa izango da, bidea bera baita emaitza.

 

Inongo euskara plan eraginkorrenak baino gehiago lortu duzue zuek. Eremu ez euskaldunetan nahiz familia ez euskaldunen etxetan sartu zarete, euskaraz eta gozamenetik.

J.M.A.: Mundua gaizki dago, Euskal Herrian eta Euskal Herritik kanpo. Hor bi aukera dituzu, protesta egitea edo proposamena egitea. Guk irtenbide koloretsuak bilatu nahi izan ditugu, kantari, dantzari eta barre eginez, eta horrekin nork ez du bat egiten? Gu saiatzen gara desio dugun eta amesten dugun errealitate hori marrazten, eta jende askok bat egiten du horrekin. Espektro zabaleneko politikariak etorri izan dira gure ikuskizunetara euren seme-alabengatik. Euskara gure hizkuntza da, baina komunikazio tresnatik harago, euskara bada baita guretzat ekologia, hezkidetza, elkartasuna, ahulenak izan daitezkeenekin egotea, elkarrekin bizipoza sentitzea, justizia… hori guztia ere bada euskara, eta hori guztia den heinean erakargarri egiten dugu. Euskara bizitzeko modu bat egiten badugu, etorkizuna ziurtaturik izango du, benetan erakargarri baita eta izango baita.

A.Z.: Oso ingurune erdaldunetan haurrek euskaraz nola barre egiten duten eta kantatzen duten ikustea gauza handia da, eta baita euren guraso eta aitona-amonek egiten duten ahalegina ikustea ere. Sintzeritatetik, garena ezkutatu gabe egiten dugu, gure akats eta gabeziekin, gu hau gara, hemen dagoena gara. Dena den, masak mugitzea, eragina izatea, arrakasta izatea, ez dago ondo ikusia Euskal Herrian.

J.M.A.: Euskarari eta euskal kulturari dagokionez, estrategia baten falta ikusten dugu; ausardia eta argitasun falta handia. Gauza asko egiten dira gure herrian jende ekintzaile asko dagoelako, herri ekimenez eta administrazioen zain egon gabe.