APPLE, Michael:
2001-06-01
Iazko irailean Evorako Unibertsitatean (Portugal) Paulo Freireri buruzko nazioarteko kongresua burutu zen. Hainbat hizlariren hitzaldiak entzuteko parada izan zen, guztiek Paulo Freireren pentsamendua izan zutelarik hizpide gutxi edo gehiago. Horietako bat Michael Apple izan zen. EEBBetako Wisconsin Unibertsitateko irakasle honek hezkuntza eta boterearen arteko harremana sakonki aztertu du eta mundu osoan ezaguna den Education and Power (1985) izenburuko lan ospetsuaren egilea dugu. Horrez gain, ezkutuko curriculumaren esanahiak ere aztertu eta teorizatu ditu. Gaur egun hezkuntzaren soziologia kritikoaren buruetako bat dela azpimarratu behar dugu. Gaztelaniaz zein frantsesez bere hainbat lan aurki ditzakegu, besteak beste, Ideologia eta curriculuma (1986), Politika kulturala eta hezkuntza (1996) eta Eskola demokratikoak (1997).
Nolako harremana zenuen Paulo Freirerekin?
Askotan egoten nintzen berarekin eta elkarrizketa ugari izaten genituen. Sao Pauloko Hezkuntza idazkaria izan zenean, eta beranduago ere bai, sarritan izan genuen elkarrizketatzeko aukera, bai publikoki eta bai pribatuan. Zuetariko askok bezala, orduak igarotzen genituen eztabaidan, ez ekimen teorikoei buruz soilik, baita ekimen praktikoei buruz ere, gero egunerokotasunean eta kultura eta pedagogia arloan esku-hartzeko, aldi berean, politika arloan eragina izan zezan. Zoritxarrez, pedagogo kritiko askori ahaztu egin zaio ekimen eta mobilizazio politiko zehatzen beharra dagoela. Beraientzat teoria mailan jardun behar da, eta ez dute ia apenas loturarik egiazko borrokarekin eta komunitate eta instituzioen lanarekin. Mundua eta errealitatea testu bilakatu dute eta ez dute inongo harremanik auzoetan bizi den jendearekin, jende zapalduarekin. Paulo oso kezkatuta zegoen horrekin.
Paulo Freire zapalduen alde egin zuen lanagatik gogoratzen dugu batez ere. Zuk ere hala gogoratzen al duzu?
"Daniar elkarrizketak"en garbi asko antzematen zitzaon Paulori nola ari zen borrokan ikusten zituen errealitateekin, ez klase zapalkuntzarekin soilik, baita beste zapalkuntza motekin ere, eta bereziki arraza eta genero zapalkuntzarekin.
Urteak igaro zituen klasearen ezaugarriak eta funtzionamendua aztertzen. Harrigarria zen zein konprometitua zegoen ikustea eta nola saiatzen zen generoen arteko hierarkiak era askotako baztertze formak hartzen zituela ulertzen.
Berak ondo asko ikusten zuen, adibidez, hezitzaileak zein gaizki ikusiak zeuden gizartean; batetik behartsu itxura zutelako, baina batez ere, irakasle gehienak kasualitatez iristen zirelako irakasle izatera. Emakumeen kasuan, emakumezkoak gehiengoa diren lanbideetan errespetu gutxiago, autonomia gutxiago eta soldata txikiagoa izaten dutela ikusi zuen. Genero zapalkuntza klase zapalkuntza bezain garrantzitsua zela ohartu zen.
Halaber, Paulok zuen beste kezketariko bat arrazarena zen. Laster ohartu zen zapalkuntza ez zela klasearen inguruan soilik gauzatzen; zapalkuntza koloreduna ere bazela sumatu zuen.
Azalduko al diguzu ideia hori, hots, Paulok arraza zapalketaz zuen iritzia edo ikuspegia?
Arraza zapalkuntza garbi ikusten zuen hainbat errealitate gogora ekarrita. Adibidez, Brasilen eta munduan zehar indigenek izan duten tratua; erailketaz beteriko historiak izan dira beti.
Berak eta nik zalantzan jarri genuen Brasilgo arrazen arteko demokraziaren mitoa, batik bat ikusiz afro-brasildarren artean arraza nortasunezko politika nagusitzen ari zela. Horren aurrean, Paulok zioen zapalduen pedagogiak ez lukeela zapalduentzat izan behar, zapaltzaileentzat baizik.
Haatik, arraza erdigunean jartzea ez da erraza, duen konplexutasuna kontuan hartu behar baita. Arraza ez da kategoria egonkorra. Zer esan nahi du? Nola erabiltzen da? Nork erabiltzen du? Zein da bere papera hezkuntzan eta giza politika orokorrean? Ez litzateke zuzena izango arrazaz gauza bat balitz bezala aritzea. Arraza ez da neur daitekeen objektua, arraza eraikuntza bat da. Tamalez, jendeak azaletik hitz egiten du arrazaz, bazterrean utziz hainbat botere historien errealitatea.
Nola islatzen da arrazarekia hori eguneroko bizitzan gure gizartean?
Arlo askotan nabaritzen da. Adibidez, EEBBetan, arrazakeria instituzio guztietan agertzen da, harreman guztietan, pertsona guztiengan dago barneratua. Alde batetik gizartea antolatuta dagoen erarengatik, eta bestetik gure eguneroko pertzepzioengatik, munduan gabiltzan erarengatik. Nahi gabe ere arrazarekin egiten dugu topo: Los Angeleseko poliziak gazte beltza jipoitu zuenean eta hori zuzenean telebistan ikusi genuenean, etxebezitzen prezioak begiratu eta "etxe horretan bizi nahi dut eta ez hartan" pentsatzen dugunean, eguraldiari, bizilagunari edo haur bati begiratzen diogunean, enplegu bulegoko ilaran gaudenean, erosketak egiten ditugunean... Gizarteratuak gauden une beretik behartuta gaude arraza kategoriak eta esanahiak erabiltzera.
Orduan, arrazakeria ekidin ezina da?
Arrazak elkarren kontra erabiltzeko ezagutu egin behar dira, eta ez ezjakinarena egin. Arrazaren gorabeherak ezagutuz eta munduan ibiltzeko moduei jaramon eginez posible izan daiteke zapalkuntza eta menderatze harremanetan zer alda daitekeen jakitea, hots, kontziente izanez eta arrazari aurrez aurre helduz. Estatuei, gizarte zibilaren instituzioei eta geuri aurre egiteko gai izango gara gure gizarteak antolatzen dituen ezberdintasunaren eta injustiziaren aurkako borrokan saiatzen bagara.
Arrazakeria ez dago EEBBetan soilik, baita Australian, Portugalen, Espainian, Mozambiken, Angolan eta beste leku guztietan ere. Nik uste dut ez dela posible ez historia, ez egungo statusak, ez eta hezkuntza politika ulertzea neoliberalismoaren ondorio anitzak analisiaren erdigunean ezarri gabe. Eta neoliberalismoaren dinamika hausteak guk arrazaren botereari egunero aurre egitea eskatzen digu.
Arrazakeriari aurre egiteko, ordea, horren jakitun izan behar dugula aipatu duzu, kontziente izan behar dugula. Eta hala al gara?
Ez dut uste. Gainera oso posible da klase zapalkuntzaren aurka lan egiteko konpromisoa hartzea, eta aldi berean, arrazazko harreman zapaltzaileak erreproduzitzen aritzea.
Pedagogia kritikoaren inguruan dabilen asko arrazaren inguruko borrokan aritu daiteke, eta era berean, atzerakoia izan daiteke klase borrokan. Edota oso aurrerakoia izan daiteke klase harremanetan, eta emakumezkoak botererik ez balute bezala tratatu. Horregatik, nik botere harreman horiek denak batera aztertzen ditut beti.
Hori guztia nabaritzen al da hezkuntzan?
Noski baietz. Nazio Batuetako eskoletan gertatzen dena horren adibide da. Ustez hezkuntza politika demokratikoak daude, baina Freire eta biok lanean aritu ginen jende hura kaltetzen duten politikak dira. Ingalaterran, adibidez, Test Nazionalen emaitzak jasotzen dituen txostenean zera azaltzen da: haur beltzen eta zurien emaitzen tartea urtean %10 handitzen dela, eta hori hezkuntza sistema berdintzeko martxan jartzen diren erreformen ondotik. Nire lagun batek dio klaseak berdintzeko xedearekin indarrean jarri diren erreformek gizartearen arraza zatiketa areagotu besterik ez dutela egin. Ideologia eta ekonomia krisi garaian, beti azpian egon den jendea gero eta egoera okerragoan dago.
Hau ez da istorio bat, egiazkoa da, eta horrek gure herrietan aurrera eramaten diren politikekiko eszeptiko izatera eramaten gaitu. Lehen eta Bigarren Hezkuntzako eskoletan emaitza eta lorpen hobeak eskuratzeko dagoen grinak erreforma horien helburua gezur galanta bihurtzen dute. Ustez neutralak diruditen bitarteko horiek ez dira hala. Ikusten ari garen curriculumaren murrizketa, aberatsentzat gehiago eta txiroentzat gutxiago banatzen duena, gero eta tarte handiagoa sortzen ari da klase, arraza eta generoen ikuspegitik.
Zer paper joka dezake hezkuntzak hori alda dadin?
Paulo Freirek oso garbi ikusi zuen ezarritako hezkuntza sistemak ekimen politikorik gabe zapaltzaileei soili-soilik egiten diela zerbitzu. Izan ere, hezkuntza historia artifizial batean oinarritzen da.
Zer esan nahi duzu historia artifiziala esaten duzunean?
Bada, gizartean eta hezkuntzan kontatzen den historia ez dela benetakoa. EEBBetako adibidearekin ongi ulertuko duzue. EEBBetako historiaren narratiba berriak honela dio: "etorkinen nazio bat gara; EEBBen historian denok etorkinak izan gara. Hasierako bertako amerikar indigena Bering itsasartetik etorri zen ipar, erdi eta hego ameriketara. Beranduago jendea Europatik etorri zen, eta geroago Latino Ameriketatik, Brasildik, Mexikotik eta abar". Egia da, gu denok etorkin berdinak gara. Alabaina, horrelako historia guztiz arrazatutako historia da, ez baititu aitortzen izan diren zapalkuntza historiak. Etorkin asko kateekin loturik iritsi ziren, esklabuak ziren, mendeak eta mendeak igaro dituzte zanpatuak, erailak eta baztertuak izanez, eta beste asko hil arte jipoituak eta kartzelatuak izan dira.
Beraz, badago desberdintasun bat historia artifizial hau sortzerakoan. Denok berdinak gara, arrazaz berdinak gara, baina memoria historikoa suntsitzen da.
Zein hausnarketa egin beharko genuke historia horren aurrean?
Zenbait galdera plantea beharko genituzke: nola berrikus dezakegu hezkuntza? Zer narratiba nazional sortu dira Portugalen, EEBBetan, Brasilen, Espainian...? Noren begietatik ikusarazten digute mundua? Nola ulertzen dugu guk hori? Gure lanetariko bat zera da: geure buruak birkokatzen ikastea, ez zapalduei lagundu ahal izateko soilik, baizik eta denok zapalduak garela ulertu ahal izateko. Edozein modutan, guk geuk ere ez dugu urrutian gertatzen dena aztertu behar, geure etxean gertatzen dena ere aztertu behar dugu.
Nola ikusten dituzu zapalduak eta zapaltzaileak?
Nik "zuritasunaren politika" kontzeptua erabiltzen dut zapaldu eta zapaltzaileei buruz hitz egiteko. Hau da, zapaltzaileak laguntza eman behar zaien "besteak" bezala ikusten ditu zapalduak. Horrela ulertzen da Nazio Batuek Timorrera janaria bidaltzea, eta bien bitartean ez da ulertzen Timorren egoera hori ekonomia kapitalistak eta kolonialismoak sortu dutela, Nazio Batuek beraiek gaixotu dutela Timor.
Gauzak horrela, "zuritasuna"ri buruz hitz egitean zera esan nahi dut: gauzen erdigunean sentitzea, harro-harro geure buruak beste gizakiak baino gorago eta indartsuago den lekuan jartzea. Gu gaude erdigunean eta besteak periferian. Freirek zera zioen: "Gehiengoaren hizkuntzak gauza bat ahazten du: zuriak gutxiengoa direla munduan".
Tamalez, oraindik badago erdigunean egoteak kosturik ez duela uste duen jendea, hau da, gu zuzenak garela eta "besteak" besteak direla pentsatzen duena. Austriako, EEBBetako eta Frantziako askorentzat zuriak dira galtzaileak, etorkinei, "besteei", gehiegi ematen ari garelako kulturalki, ekonomikoki eta politikoki.
Orain entzuten ari garen diskurtso neokontserbadore eta neoliberalean zuriek ez dute pribilegiorik, eta hori ez da egia, oraindik erdigune baitira eta zurien abantailak nabarmenak baitira gure gizartean. Gero eta gehiago sortzen ari dira nik "nortasun zuri atzerakoiak" deitzen ditudanak. Zuritasunaren politika kolonizazioak eraikitzen saiatu da, neoliberal edo neokontserbadore deitu izan direnak. Nik uste dut ez dagoela gure sistema ekonomikoen, politikoen eta hezkuntzakoaren historia ulertzerik arrazak duen indarra kontuan hartzen ez bada. Nola ulertu Freirek hainbeste maite zuen Brasilgo historia ez badugu esklabutza eta afro-brasildar jendearen etengabeko esplotazioa nazioaren erdigunean jartzen? Nik gidatzen dudan autoa, lantegiak, eskolak, ospitalak, argia piztu eta itzaltzen dudan une bakoitza... hori guztia posible egiteko bizia eman zuten esplotatu guztiei eskerrak eman beharko genizkieke.
Zertan ikusten duzu "zuritasun" hori hezkuntzan?
Hainbat gauzatan: eskolako lorpenak altxatzeko mugimendua, ebaluazioaren historia, plan kurrikularraren ereduaren historia, hezkuntza pribilegiatuaren historia, hezkuntza berezia beti izan da zatiketaren historia, helburu neoliberalak jartzeko esaten digute beti...Azken finean, hezkuntzaren historia ez da izan inoiz berdintasunezko historia.
Zer proposatzen duzu hezkuntza mota hori eraldatzeko?
Arreta handia jarri beharko litzateke ez klasearen inguruan azaltzen diren mugimendu neoliberalei dagokienean, baizik eta arrazaren ingurukoei dagokienean. Adi egon behar dugu merkatuen arrazazko eraginak zein diren aztertzeko. Zera galdetu behar dugu: gu hori bultzatzen ari al gara? Britania Handiko Alderdi Laboristak, EEBBetako Alderdi Demokratak edo Brasilgo Gobernuak esaten dutenean "hona hemen denontzako Curriculum Nazionala; beraz, denok berdinak gara", guk zera galdetu beharko genioke geure buruari: nor dira "gu" horiek? Nor dira "besteak"? Nor dago linguistikoki barneratua baina hezkuntza politikaren praktikan kanporatua?
Guk eragileen, egileen edo berregileen papera har dezakegu eguneroko errealitatera gerturatuz mitoak dituzten kostuak antzemateko, zapalduen alde egiteko eta egiturei gizatasuna emateko. Freirek etengabe zioen guk geure buruak hezi beharko genituzkeela, eta ez mantso-mantso moldatzeko, baizik eta askapenerako.
Askotan egoten nintzen berarekin eta elkarrizketa ugari izaten genituen. Sao Pauloko Hezkuntza idazkaria izan zenean, eta beranduago ere bai, sarritan izan genuen elkarrizketatzeko aukera, bai publikoki eta bai pribatuan. Zuetariko askok bezala, orduak igarotzen genituen eztabaidan, ez ekimen teorikoei buruz soilik, baita ekimen praktikoei buruz ere, gero egunerokotasunean eta kultura eta pedagogia arloan esku-hartzeko, aldi berean, politika arloan eragina izan zezan. Zoritxarrez, pedagogo kritiko askori ahaztu egin zaio ekimen eta mobilizazio politiko zehatzen beharra dagoela. Beraientzat teoria mailan jardun behar da, eta ez dute ia apenas loturarik egiazko borrokarekin eta komunitate eta instituzioen lanarekin. Mundua eta errealitatea testu bilakatu dute eta ez dute inongo harremanik auzoetan bizi den jendearekin, jende zapalduarekin. Paulo oso kezkatuta zegoen horrekin.
Paulo Freire zapalduen alde egin zuen lanagatik gogoratzen dugu batez ere. Zuk ere hala gogoratzen al duzu?
"Daniar elkarrizketak"en garbi asko antzematen zitzaon Paulori nola ari zen borrokan ikusten zituen errealitateekin, ez klase zapalkuntzarekin soilik, baita beste zapalkuntza motekin ere, eta bereziki arraza eta genero zapalkuntzarekin.
Urteak igaro zituen klasearen ezaugarriak eta funtzionamendua aztertzen. Harrigarria zen zein konprometitua zegoen ikustea eta nola saiatzen zen generoen arteko hierarkiak era askotako baztertze formak hartzen zituela ulertzen.
Berak ondo asko ikusten zuen, adibidez, hezitzaileak zein gaizki ikusiak zeuden gizartean; batetik behartsu itxura zutelako, baina batez ere, irakasle gehienak kasualitatez iristen zirelako irakasle izatera. Emakumeen kasuan, emakumezkoak gehiengoa diren lanbideetan errespetu gutxiago, autonomia gutxiago eta soldata txikiagoa izaten dutela ikusi zuen. Genero zapalkuntza klase zapalkuntza bezain garrantzitsua zela ohartu zen.
Halaber, Paulok zuen beste kezketariko bat arrazarena zen. Laster ohartu zen zapalkuntza ez zela klasearen inguruan soilik gauzatzen; zapalkuntza koloreduna ere bazela sumatu zuen.
Azalduko al diguzu ideia hori, hots, Paulok arraza zapalketaz zuen iritzia edo ikuspegia?
Arraza zapalkuntza garbi ikusten zuen hainbat errealitate gogora ekarrita. Adibidez, Brasilen eta munduan zehar indigenek izan duten tratua; erailketaz beteriko historiak izan dira beti.
Berak eta nik zalantzan jarri genuen Brasilgo arrazen arteko demokraziaren mitoa, batik bat ikusiz afro-brasildarren artean arraza nortasunezko politika nagusitzen ari zela. Horren aurrean, Paulok zioen zapalduen pedagogiak ez lukeela zapalduentzat izan behar, zapaltzaileentzat baizik.
Haatik, arraza erdigunean jartzea ez da erraza, duen konplexutasuna kontuan hartu behar baita. Arraza ez da kategoria egonkorra. Zer esan nahi du? Nola erabiltzen da? Nork erabiltzen du? Zein da bere papera hezkuntzan eta giza politika orokorrean? Ez litzateke zuzena izango arrazaz gauza bat balitz bezala aritzea. Arraza ez da neur daitekeen objektua, arraza eraikuntza bat da. Tamalez, jendeak azaletik hitz egiten du arrazaz, bazterrean utziz hainbat botere historien errealitatea.
Nola islatzen da arrazarekia hori eguneroko bizitzan gure gizartean?
Arlo askotan nabaritzen da. Adibidez, EEBBetan, arrazakeria instituzio guztietan agertzen da, harreman guztietan, pertsona guztiengan dago barneratua. Alde batetik gizartea antolatuta dagoen erarengatik, eta bestetik gure eguneroko pertzepzioengatik, munduan gabiltzan erarengatik. Nahi gabe ere arrazarekin egiten dugu topo: Los Angeleseko poliziak gazte beltza jipoitu zuenean eta hori zuzenean telebistan ikusi genuenean, etxebezitzen prezioak begiratu eta "etxe horretan bizi nahi dut eta ez hartan" pentsatzen dugunean, eguraldiari, bizilagunari edo haur bati begiratzen diogunean, enplegu bulegoko ilaran gaudenean, erosketak egiten ditugunean... Gizarteratuak gauden une beretik behartuta gaude arraza kategoriak eta esanahiak erabiltzera.
Orduan, arrazakeria ekidin ezina da?
Arrazak elkarren kontra erabiltzeko ezagutu egin behar dira, eta ez ezjakinarena egin. Arrazaren gorabeherak ezagutuz eta munduan ibiltzeko moduei jaramon eginez posible izan daiteke zapalkuntza eta menderatze harremanetan zer alda daitekeen jakitea, hots, kontziente izanez eta arrazari aurrez aurre helduz. Estatuei, gizarte zibilaren instituzioei eta geuri aurre egiteko gai izango gara gure gizarteak antolatzen dituen ezberdintasunaren eta injustiziaren aurkako borrokan saiatzen bagara.
Arrazakeria ez dago EEBBetan soilik, baita Australian, Portugalen, Espainian, Mozambiken, Angolan eta beste leku guztietan ere. Nik uste dut ez dela posible ez historia, ez egungo statusak, ez eta hezkuntza politika ulertzea neoliberalismoaren ondorio anitzak analisiaren erdigunean ezarri gabe. Eta neoliberalismoaren dinamika hausteak guk arrazaren botereari egunero aurre egitea eskatzen digu.
Arrazakeriari aurre egiteko, ordea, horren jakitun izan behar dugula aipatu duzu, kontziente izan behar dugula. Eta hala al gara?
Ez dut uste. Gainera oso posible da klase zapalkuntzaren aurka lan egiteko konpromisoa hartzea, eta aldi berean, arrazazko harreman zapaltzaileak erreproduzitzen aritzea.
Pedagogia kritikoaren inguruan dabilen asko arrazaren inguruko borrokan aritu daiteke, eta era berean, atzerakoia izan daiteke klase borrokan. Edota oso aurrerakoia izan daiteke klase harremanetan, eta emakumezkoak botererik ez balute bezala tratatu. Horregatik, nik botere harreman horiek denak batera aztertzen ditut beti.
Hori guztia nabaritzen al da hezkuntzan?
Noski baietz. Nazio Batuetako eskoletan gertatzen dena horren adibide da. Ustez hezkuntza politika demokratikoak daude, baina Freire eta biok lanean aritu ginen jende hura kaltetzen duten politikak dira. Ingalaterran, adibidez, Test Nazionalen emaitzak jasotzen dituen txostenean zera azaltzen da: haur beltzen eta zurien emaitzen tartea urtean %10 handitzen dela, eta hori hezkuntza sistema berdintzeko martxan jartzen diren erreformen ondotik. Nire lagun batek dio klaseak berdintzeko xedearekin indarrean jarri diren erreformek gizartearen arraza zatiketa areagotu besterik ez dutela egin. Ideologia eta ekonomia krisi garaian, beti azpian egon den jendea gero eta egoera okerragoan dago.
Hau ez da istorio bat, egiazkoa da, eta horrek gure herrietan aurrera eramaten diren politikekiko eszeptiko izatera eramaten gaitu. Lehen eta Bigarren Hezkuntzako eskoletan emaitza eta lorpen hobeak eskuratzeko dagoen grinak erreforma horien helburua gezur galanta bihurtzen dute. Ustez neutralak diruditen bitarteko horiek ez dira hala. Ikusten ari garen curriculumaren murrizketa, aberatsentzat gehiago eta txiroentzat gutxiago banatzen duena, gero eta tarte handiagoa sortzen ari da klase, arraza eta generoen ikuspegitik.
Zer paper joka dezake hezkuntzak hori alda dadin?
Paulo Freirek oso garbi ikusi zuen ezarritako hezkuntza sistemak ekimen politikorik gabe zapaltzaileei soili-soilik egiten diela zerbitzu. Izan ere, hezkuntza historia artifizial batean oinarritzen da.
Zer esan nahi duzu historia artifiziala esaten duzunean?
Bada, gizartean eta hezkuntzan kontatzen den historia ez dela benetakoa. EEBBetako adibidearekin ongi ulertuko duzue. EEBBetako historiaren narratiba berriak honela dio: "etorkinen nazio bat gara; EEBBen historian denok etorkinak izan gara. Hasierako bertako amerikar indigena Bering itsasartetik etorri zen ipar, erdi eta hego ameriketara. Beranduago jendea Europatik etorri zen, eta geroago Latino Ameriketatik, Brasildik, Mexikotik eta abar". Egia da, gu denok etorkin berdinak gara. Alabaina, horrelako historia guztiz arrazatutako historia da, ez baititu aitortzen izan diren zapalkuntza historiak. Etorkin asko kateekin loturik iritsi ziren, esklabuak ziren, mendeak eta mendeak igaro dituzte zanpatuak, erailak eta baztertuak izanez, eta beste asko hil arte jipoituak eta kartzelatuak izan dira.
Beraz, badago desberdintasun bat historia artifizial hau sortzerakoan. Denok berdinak gara, arrazaz berdinak gara, baina memoria historikoa suntsitzen da.
Zein hausnarketa egin beharko genuke historia horren aurrean?
Zenbait galdera plantea beharko genituzke: nola berrikus dezakegu hezkuntza? Zer narratiba nazional sortu dira Portugalen, EEBBetan, Brasilen, Espainian...? Noren begietatik ikusarazten digute mundua? Nola ulertzen dugu guk hori? Gure lanetariko bat zera da: geure buruak birkokatzen ikastea, ez zapalduei lagundu ahal izateko soilik, baizik eta denok zapalduak garela ulertu ahal izateko. Edozein modutan, guk geuk ere ez dugu urrutian gertatzen dena aztertu behar, geure etxean gertatzen dena ere aztertu behar dugu.
Nola ikusten dituzu zapalduak eta zapaltzaileak?
Nik "zuritasunaren politika" kontzeptua erabiltzen dut zapaldu eta zapaltzaileei buruz hitz egiteko. Hau da, zapaltzaileak laguntza eman behar zaien "besteak" bezala ikusten ditu zapalduak. Horrela ulertzen da Nazio Batuek Timorrera janaria bidaltzea, eta bien bitartean ez da ulertzen Timorren egoera hori ekonomia kapitalistak eta kolonialismoak sortu dutela, Nazio Batuek beraiek gaixotu dutela Timor.
Gauzak horrela, "zuritasuna"ri buruz hitz egitean zera esan nahi dut: gauzen erdigunean sentitzea, harro-harro geure buruak beste gizakiak baino gorago eta indartsuago den lekuan jartzea. Gu gaude erdigunean eta besteak periferian. Freirek zera zioen: "Gehiengoaren hizkuntzak gauza bat ahazten du: zuriak gutxiengoa direla munduan".
Tamalez, oraindik badago erdigunean egoteak kosturik ez duela uste duen jendea, hau da, gu zuzenak garela eta "besteak" besteak direla pentsatzen duena. Austriako, EEBBetako eta Frantziako askorentzat zuriak dira galtzaileak, etorkinei, "besteei", gehiegi ematen ari garelako kulturalki, ekonomikoki eta politikoki.
Orain entzuten ari garen diskurtso neokontserbadore eta neoliberalean zuriek ez dute pribilegiorik, eta hori ez da egia, oraindik erdigune baitira eta zurien abantailak nabarmenak baitira gure gizartean. Gero eta gehiago sortzen ari dira nik "nortasun zuri atzerakoiak" deitzen ditudanak. Zuritasunaren politika kolonizazioak eraikitzen saiatu da, neoliberal edo neokontserbadore deitu izan direnak. Nik uste dut ez dagoela gure sistema ekonomikoen, politikoen eta hezkuntzakoaren historia ulertzerik arrazak duen indarra kontuan hartzen ez bada. Nola ulertu Freirek hainbeste maite zuen Brasilgo historia ez badugu esklabutza eta afro-brasildar jendearen etengabeko esplotazioa nazioaren erdigunean jartzen? Nik gidatzen dudan autoa, lantegiak, eskolak, ospitalak, argia piztu eta itzaltzen dudan une bakoitza... hori guztia posible egiteko bizia eman zuten esplotatu guztiei eskerrak eman beharko genizkieke.
Zertan ikusten duzu "zuritasun" hori hezkuntzan?
Hainbat gauzatan: eskolako lorpenak altxatzeko mugimendua, ebaluazioaren historia, plan kurrikularraren ereduaren historia, hezkuntza pribilegiatuaren historia, hezkuntza berezia beti izan da zatiketaren historia, helburu neoliberalak jartzeko esaten digute beti...Azken finean, hezkuntzaren historia ez da izan inoiz berdintasunezko historia.
Zer proposatzen duzu hezkuntza mota hori eraldatzeko?
Arreta handia jarri beharko litzateke ez klasearen inguruan azaltzen diren mugimendu neoliberalei dagokienean, baizik eta arrazaren ingurukoei dagokienean. Adi egon behar dugu merkatuen arrazazko eraginak zein diren aztertzeko. Zera galdetu behar dugu: gu hori bultzatzen ari al gara? Britania Handiko Alderdi Laboristak, EEBBetako Alderdi Demokratak edo Brasilgo Gobernuak esaten dutenean "hona hemen denontzako Curriculum Nazionala; beraz, denok berdinak gara", guk zera galdetu beharko genioke geure buruari: nor dira "gu" horiek? Nor dira "besteak"? Nor dago linguistikoki barneratua baina hezkuntza politikaren praktikan kanporatua?
Guk eragileen, egileen edo berregileen papera har dezakegu eguneroko errealitatera gerturatuz mitoak dituzten kostuak antzemateko, zapalduen alde egiteko eta egiturei gizatasuna emateko. Freirek etengabe zioen guk geure buruak hezi beharko genituzkeela, eta ez mantso-mantso moldatzeko, baizik eta askapenerako.
