Loea Agirre: "Euren intereseko gaiak agertzen direnean, badute zeresana, eta, beraz, haurrek eta gazteek egingo dute euskaraz"
2013-12-01
Kazetaria eta antropologoa da Lorea Agirre (Beasain, 1968), eta Huheziko Sorguneak ikerguneko ikerlaria. Euskararen eta euskal kulturaren biziberritzean dihardu, euskararentzat arnas-guneak pentsatzen eta sortzen. Oarsoirria proiektuaren barruan umeen aisialdi parte-hartzailea, euskalduna eta hezitzailea bultzatzen duen ekimenean dihardu, beste hainbat kiderekin batera. Haurrei hitza eta boterea eman behar zaiela dio, baita euskaraz egin dezaten ere.
Ikastetxe baten atariaren irudia: haurrak eskolan sartzen, euren artean gaztelaniaz mintzo direla, eta irakasleak, “egun on..., euskaraz!”. Zertan ari gara?
Galdera horren erantzunak adar asko ditu. Eszena horren bidez esplika liteke gure gizarte osoa, eta ez bakarrik hizkuntzaren ikuspuntutik, baita giza harremanen ikuspuntutik ere: zer gizarte sorten ari garen... Hor ikusten dudan adar batek, lehenik eta behin, erakusten dit hezkuntzari eskatzen zaiola ez gurasoei, ez gizarteari eta ez beste inori eskatzen ez zaiona: dena. Ume eta gazte idealistak, justizia sozialean hezitakoak, hizkuntzaren eta kulturaren aniztasuna errespetatuko dutenak, burujabe izango direnak, kritikoak... Hori dena hezkuntzak egin behar du; eta, gainera, eskolatik irtetean, kalea erabat kontrakoa dela ikusten duzu.
Bigarren gogoeta: gaur egun haurrak nork hezten ditu, hezkuntza-sistemak ala youtubek, tuentik, telebistak edota sare sozialek? Horiek berehalakoak dira —uneoro konektatuta daude—, eta horizontalak dira. Gaur egun askotan erabiltzen den terminoa da ‘sozializazioa’: ez hezkuntzan, ez kulturan, ez hizkuntzan, ez da transmisioa egiten, baizik eta sozializazioa egiten da; hau da, informazioa ez doa goitik behera —irakasleak ikasleari, edo gurasoek seme-alabei—; parekoaren artean doa, nahiz eta, segur aski, ez den erabat parekoen artean joango.
Bestetik, hizkuntzaren normalizazioa ere hezkuntzaren esku utzi da. Orain dela 30-40 urte, bazegoen ideia bat: erregimen berrira pasatu ginenean eta EAEn hizkuntzaren normalizazio-prozesua abian jarri zenean, pentsatzen zen belaunaldi batean ez ginela % 100etik urrun ibiliko euskalduntasunean; pentsatzen zen hezkuntzatik pasatuko ziren ume guztiak euskaldunak izango zirela. Gaur egun, ikusi da ez dela horrela gertatzen: hizkuntza bat ez da ikasten gela barruan, hizkuntza bat bizi egiten da. Baina hizkuntza bat bizitzeko, lehenik eta behin, hizkuntza hori arnastu egin behar duzu, eta, are gehiago, ume eta gazte arteko giro batean. Ez baduzu arnasten, zaila da euskalduntzea. Euskara eskolan obligaziozkoa den gune batean transmititzen den hizkuntza bihurtu da, edo erabiltzera behartzen den hizkuntza; baina benetako oxigenoa beste hizkuntza bat da. Oso gune euskaldunetan ere, nahiz eta eskolan oxigenoa euskara izan, dagoeneko hizkuntza-ordezkapena gertatzen ari dela ikusten da. Horrek esan nahi du ezin dela hezkuntzaren esku utzi euskararen biziberritzea eta transmisioa, gero, eskolatik irten eta beste mundu bat ematen ari bagara. Irakasleak zer egin behar du? Ba, hor ere badago, beharbada, beste adar bat, oso delikatua dena eta kontuz eta errespetuarekin esan nahiko nukeena: hezkuntza-sistema nola eta zertarako dagoen antolatua ikusi beharko genuke. Zer ari gara irakasten? Zertarako? Zeri ematen diogu garrantzia? Umeak zer parte-hartze dauka ikasketa-prozesu horretan? Dena goitik behera dator? Eta euskara beste gai bat besterik ez da hor.
Juan Luis Zabalak 31 eskutik blogean idatzi zuenez, euskara batzuetan un puto rollo da, bai irakaslearentzat, bai ikaslearentzat, bai kalearentzat... Uste dut oso kontuan hartu behar dugula zertan ari garen, eta seguruenik goitik behera berrikusi beharko dugu, eragile askoren aldetik konpromisoa hartuta.
Euskararen biziberritzea nahi badugu, helduon zer jarrerak lagunduko du?
Jarrera sinpleena, begi-bistakoena, zera da: ez maitatu hainbeste, eta erabili. Oxigenoa erabiliz sortzen da; beraz, euskara erabiltzeko guneak sortzen badira, jarrera horrek % 100ean lagunduko luke. Gerta liteke gurasoek edo helduek euskaraz ez jakitea, baina hizkuntzarekiko jarrera lagungarria izatea, transmititu bailiteke hizkuntzaren aldeko jarrera; “garrantzitsua da, ikas ezazu” dioen jarrera; “besteak beste, hemengo hizkuntza delako; komunitatea edo herria, kultura, egiten ari garelako, berreskuratzen ari garelako, maite dugun hizkuntza delako, euskaldun izan nahi dugulako...”. Aldi berean, guraso edo heldu euskaldunen jarreran, ñabardura bat egin behar da, euskaraz egiteak ez baitu esan nahi aldeko jarrera dutenik. Euskaraz funtziona dezakezu erabat, baina seme-alabei hizkuntza horri buruzko benetako gogoetarik transmititu gabe.
Kontzientziaz ari zara?
Bai, eta heziketaz. Beste kasu batzuetan, gurasoak erdaldunak diren kasuetan, seme-alabak oso kontzientziatuta egon daitezke, eta hizkuntza balio handikotzat har dezakete. Adibide politak daude. Nik Fredi Paiari entzun izan diot, guraso erdaldunak edukita, amak beti esaten ziela: “que habléis en euskera!”. Eta beraientzat 14 urtera arte euskara “un puto rollo” izan zen, gurasoen jarrerari esker klak bat egin zuten arte, kontzientzia hartu zuten arte.
Beste eremuan, Urolako euskaldun peto batek hizkuntzarekiko atxikimendu hutsa izan dezake.
Zer jarrera hartu behar lukete instituzioek –tartean eskolak- euskararen biziberritzeari laguntzeko?
Nik uste dut probatzeko modukoa izango litzatekeela hezkuntza-prozesuan ikasleek benetako parte-hartzea izatea. Horrek esan nahi du, adibidez, ume eta gazteek eskolan, gela barruan, beraiei interesatzen zaizkien gaiei buruz hitz egin behar dutela; futbola, tuentia edo dena delako gai horiek ekarri egin behar direla ikasketa-prozesura. Euren intereseko gaiak agertzen direnean, badute zer esana, eta, beraz, hitz egingo dute. Hor, baldintza bat jartzen dugu: euskaraz egingo dugu. Ikasketa-orduen barruan euren orduak kudeatzeko modua izateak asko lagunduko lioke euskarari. Zertaz hitz egin nahi dute haur eta gazteek? Ze informazio topatu nahi dute? Zer antolatu nahi dute? Zein dira beraien kezkak? Euren interesguneetatik abiatu behar dugu, bestela, ume batzuek ez dute hitz egingo matematikako eskoletan euskaraz. Espazio horretan euskaraz hitz egitea, alde batetik, obligaziozkoa izango da, bai; baina, era berean, oxigenoa sortuko dugu. Ikasketa-prozesuaren barruan, bazterrekoa ez den ordu bat —jolas-ordua ez dena, balioetsiko den eta garrantzia emango zaion tarte bat baizik— eskaintzen du eskolak, ikasleei interesatzen zaien gai bat jorratzeko. Horrelako espazio batean, oro har,
umeak prest daude eskatzen zaien hizkuntzan egiteko; hor dago gakoa: euren intereseko gai batez ari badira, egingo dute euskaraz.
Haurrak hauxe ikusi behar du: “Hor ze ondo ari diren pasatzen!”. Horrela, hara joango da, eta hor euskaraz egingo du. Euskarak abangoardian egon behar du. Irekienak izan behar dugu, parte-hartzea gehien bultzatzen dugunak; autogestioa, gure erabakiak hartzeko guneak, eztabaidaguneak... bultzatu behar ditugu. Baldintza bakarra izango da: euskaraz izan behar duela —baldintza gehiago ere jar daitezke, noski—.
Baten batek esango dizu, ordea, euskara baldintza gisa jartzen duzun unetik inposatzen ari zarela.
Ez, inondik inora ere ez. Baldintzak, berez, beti jartzen dira, pentsaturik ala pentsatu gabe. Baldintzaturik gaude alor guztietan: adinaren arabera, estetikaren arabera, generoaren arabera, klase sozialaren arabera, hizkuntzaren arabera...
Hizkuntzaren baldintzari dagokionez, lehenengo egiaztapena zera da: nahi dugu euskarak indarra har dezan, zabal dadin, bizigarri izan dadin...? Demagun baietz, hala diote inkesta guztiek. Zer esan nahi du hori nahi izateak? Hizkuntzaren aldeko politika batzuk jarri behar direla abian —administraziotik, gizartetik, elkarteetatik...—. Oinarri batzuk onartu behar ditugula esan nahi du: euskara oxigeno gisa jartzen badugu, beste hizkuntza bat kendu egin behar dela esan nahi du. Ez dago espaziorik bi hizkuntzarentzat. Hizkuntza bat menpeko egoera absolutuan dagoenean, elebitasuna ez da lehenengo urratsa; elebitasuna helmuga bat da. Gaztelania espazio batetik ateratzen dugunean, gaztelania kendu egiten dugu; baina gaztelaniak hegemonia galtzen du? Ez, lortzen duguna da euskarak espazio bat gehiago irabaztea. Gaztelania baldintzarik gabe
eta askatasunez espazio bateko hizkuntzatzat hartzen dugunean, zertan ari gara? Hain da hegemonikoa, non gaztelaniaren alde bakarrik ari baikara. Hori da hizkuntzaren ekologiak esaten duena: euskararen alde egiten dugun guztia hizkuntza guztien alde egiten dugu; ez da bestearen kontra, edo besteari espazioa kentzea; norberaren baitan bi edo hiru hizkuntza inongo arazorik gabe bizi daitezkeen bezala, sozialki ere gerta liteke hori. Ni, euskara jakin gabe, gune batean egiten dena gustatzen zaidalako gune horretara gerturatzen banaiz eta horko oxigenoa den hizkuntza hori aldatzea eskatzen badut, zer eskubide dut horretarako? Norbanakoaren eskubideak ditugu, eta gure hizkuntzan egiteko eskubidea dugu; eskubide kolektiboak daude, eta, kasu honetan, hizkuntzaren eskubideak daude. Euskarak eskubideak ditu bere lurrean gune bizigarriak eta praktikoak izateko. Euskara hemen berreskuratzen dugu eta hemen hitz egiten dugu, edo galdu egingo dugu. Espainiera, beharbada, gune batzuetatik kanpo geldituko da, baina espainiera ez da galduko, ez dago arriskuan. Munduaren erdiak ez bada, herenak hitz egingo du.
Hizkuntzak ere bere eskubideak ditu. Eskubide horiek norbanakoaren eskubideen gainetik daude? Testuinguru batzuetan bai.
Gure gizartean halako dibortzio edo urruntze bat gertatu da euskararen eta kulturaren artean. Hau da, posible da euskaraz bizitzea euskal kultura bizi gabe (gozatu gabe, kontsumitu gabe). Nolatan gertatu da hori, eta zer ondorio izan ditzake?
Hori minorizazioaren ajeetako bat da. Hizkuntza hegemonikoek eremu guztiak dituzte normalizatuta, eta kultura hori transmititzen da, bai hezkuntza-sisteman, bai hedabideetan, bai gizartean, bai kalean, bai liburutegietan... Transmisioa erabatekoa da. Hizkuntzarekin batera datorkizu hizkuntza horrek mendeetan sortu duena, egunean sortu duena eta aurrerantzean sortuko duen ondare zabal hori guztia. Minorizazioak beti larrialdian jartzen zaitu; zeri helduko diogu? Zenbait unetan, zerbait utzi beharko da; hizkuntza hartzen dugu, eta kulturaren transmisioa bigarren lekuan gelditzen da. Eta transmisio-kateak eten egiten dira.
Hizkuntza eta kultura oso loturik doazen bi kontzeptu dira; izan behar dute. Arlo horretan, badago debate handi bat: hizkuntza bat kultura bati atxikita dago ala ez? Oso eredu desberdinak daude, hizkuntza bakoitzaren hegemoniaren araberakoak. Askotan ematen du guk esentzialismora jotzen dugula, eta ez da hori; hizkuntza batek hizkuntza horretan sortzen den kultura du eta ekarri du mendeetan, eta, zorte pixka batekin, aurrera eramango du. Hizkuntza bat, kultura bat. Hori horrela izan da tradizionalki kultura alemanean, frantsesean... Gaur egun, diskurtso berriak sortzen ari dira, eta oso hegemonikoak diren hizkuntzek honako hau diote: hizkuntza ez da garrantzitsua; espainiarrek ingelesez kantatzen badute, hori ere kultura espainiarra da, eta ez da ezer pasatzen. Noiz arte ez da ezer pasatzen? Frantsesa hizkuntza hegemonikoa da; baina frantsesaren azken 200 urteotako historia ikusirik, le grand France izatetik eta munduko nazioarteko politikagintzako eta merkataritzako hizkuntza nagusi izatetik bere eremu barrura mugatzen den hizkuntza izatera pasatu da, eta, horren inperialista izanik, kolonietatik etorri zaizkion hizkuntza guztien eta ingelesaren mehatxupean bizi da. Horren ondorioz, erabaki dute frantses kultura frantsesez egiten dena izango dela. Badira beste eredu batzuk; Kataluniak, adibidez, kultura katalanaren barruan, gainerako hizkuntzetan egiten dena sartzen du, Espainiaren diskurtsoa dauka horretan. Katalana hizkuntza minorizatua den arren —beraiek ez dute hala izendatzen—, hegemoniaz jokatzen duen herri bat da.
Gu begi-bistako minorizazio-egoera batean gaude; joan zaitez Nafarroara edo Iparraldera, eta hango egoera drama bat da. Gure egoera minorizatu honetan, kultura hizkuntzari lotu behar diogu.
Zer gertatzen da euskarazko libururik irakurtzen ez duen euskarako irakaslearekin, adibidez?
Hori inkongruentzia bat da. Joxe Azurmendik dio gu komunitate birrindu batetik gatozela, hiztun komunitatearen eta komunitate kultural eta nazionalaren ikuspegitik. Gizarte guztiak hausten dira, belaunaldi guztiek aurrekoa hausten dute, neurri batean, baina gurea dramatikoa da. Euskararen berreskurapena nazio edo herrigintza baten berreskurapena da. Justizia sozialean, literaturan... egiten dugun bideak herrigintzari ekarpena egingo dio, baldin eta euskaraz baldin bada.
Kulturaren transmisio-katea, ordea, erabat etenda dago, baita euskara oso instalatuta dagoen eremuetan ere.
Euskal kulturaren kontzepzioaren inguruko azken ikerketek diote testuliburuek euskal kultura paisaiarekin, gastronomiarekin, herri-kirolekin... lotzen dutela; alegia, turista japoniarrek lau eguneko bisita batean hartzen duten irudi horixe bera dugula guk gure kulturaz: paisaia berdea, janari ona eta harri-jasotzaileak. Hori da gure kulturaz transmititzen ari garena ikastetxeetan, Begoña Bilbaok egindako ikerketaren arabera. Cervantes ezagutzen dugu, eta Axular ez. Norbaitek esan lezake: Axular ezagutu behar da? Tira, ba..., Cervantes ezagutu behar da? Nik uste dut horri heltzea urgentea dela. Euskal kulturaren definizio berri bat behar dugu, hizkuntzari atxikita egongo dena. Gezurra badirudi ere, oraindik ez da existitzen.
Arrue ikerketak erakutsi zuen haurrek euskara ikastetxearekin lotzen dutela eta, beraz, gela barruan egiten duten askok jolas-orduan ez dutela euskaraz egiten. Aisialdian euskaraz egiteak nola eragin dezake haur horien hizkuntza-ohituretan?
Batetik, aisialdia, ondo pasatze hori, euskaraz izateak hizkuntzarekiko beste jarrera bat ematen dizu. Badira errealitateak non euskara eskolan baino ez den entzuten. Hori haurrak ikastetxe ingeles batera bidaliko bazenitu bezala da: euskara atzerriko hizkuntza gisa ikusiko dute, eta maila horretan menperatuko dute. Gustagarria den guztia euskaraz ematean, hizkuntzarekiko pertzepzioa aldatu egiten zaizu praktika horretan. Hori da gakoa. Horren barruan, garrantzitsua da parte-hartzearen bidea, konbentzitua nago ni. Umeek har dezatela hitza, baina har dezatela benetan. Ondorio guztiekin. Eta guk, trukean, euskaraz egiteko eskatuko diegu, eta baliabideak jarriko dizkiegu euskaraz egin dezaten. Eman diezaiegun hitza haurrei, azken batean hitza ematea boterea ematea baita —botere handia edo txikiagoa—. Nik uste dut euskarak hori egin behar duela.
Lehen, soziologian, identitatearen garrantziaz hitz egiten zen: “ni naiz” euskalduna, donostiarra, ataundarra, edo dena delakoa; pertenentziaz hitz egin izan da hurrena, “nongoa naiz?” galderaz, eremu geografikoko, kulturaleko edo beste eremu bateko pertenentziaz. Eta, hirugarrenik, Baumanek indarrean jarri zuen ideia jabetzarekin dago lotuta: “ni kontsumitzen dudan hori naiz”. Gaur egun, hauxe galdetzen da: “nor naiz ni?”; eta erantzuna: “parte-hartzen dudan lekukoa naiz ni”; alegia, hitza, boterea eta erabakiguneetan egoteko aukera ematen didaten lekuetakoa naiz, eta, bestela, ez naiz. Uste dut gaur egun hori kontuan hartu behar dugula, politikan eta beste eremu guztietan kontuan hartzen ari diren bezala. Iritsi gara une batera, non goitik beherako ereduak —goitik behera antolaturiko ludotekak, aisia ereduak, goitik behera antolaturiko hezkuntza-sistemak...— porrot egin duen. Besteak beste, goitik behera zetorrelako informazio guztia lehen, eta, orain, izkina guztietatik datorrelako.
Aisialdia euskalduna izan dadin ari zarete Oarsoirria proiektuan. Zu proiektu horretan zaude Mondragon Unibertsitateko Sorguneak ikertegiko kide gisa. Haurraren parte-hartzea eta euskara jartzen ditu proiektuak erdigunean. Zein dira proiektuaren oinarriak?
Duela hiru urte abian jarri zen proiektu bat da. Proiektu horretan gaude, Sorguneak gisa, euskararen eta euskal kulturaren ikerketan jarduten dugulako. Ikerketa bat egin genuen, eta neurri batzuk proposatu genituen ikerketa horretan, euskara erdigunean jarriko duten herri-mailako eredu batzuk bultzatzeko; tokian tokiko prozesuak izango dira, behetik gorakoak, herrietako jendeari garrantzia emango dietenak, eta bertako sormena bultzatuko dute, horrek ekarriko baitu bai euskararen eta bai kulturaren biziberritzea. Eta hori goiko mailako kulturarekin lotzea lortu behar dugu, Atxagarekin, adibidez. Gu bide horretatik hurbildu ginen proiektu honetara. Eta hor zeuden Oarsoaldeko Mankomunitateko euskara teknikariak, hizkuntzaren familia-transmisioan lan eredugarria egin dutenak, eta, beste aldetik, Irrien Lagunak. Hiru taldeon konbinazio horretan, ados geunden puntu askotan, besteak beste, arnasaguneak sortzeari eta aisia lantzeari dagokienez (gure ikerketako ondorioetan ere jaso genuen euskara hezkuntza formaletik atera behar zela eta gune gozagarriagoetara ekarri behar zela).
Oarsoaldeko lau herritan proiektu bana antolatu genuen, umeen aisialdi parte-hartzailea, euskalduna eta hezitzailea bultzatzeko. Parte-hartzailea diogunean, esan nahi dugu herri horretan dagoen saretik abiatuko garela. Guk parte-hartze prozesua nola egin, nola ez egin, nola antolatu... adieraziko dugu, eta aholkuak emango dizkiegu, gure jakintza jarriko dugu; eta udaletako teknikariek euren jakintza eta baliabideak jarriko dituzte, toki bakoitzean erabakitzen dutena aurrera eramateko. Irrien Lagunen iruditeria daukagu aterki modura, umeak eta gurasoak elkartzeko. Irrien Lagunekin, behar dugun oxigenoaren erdia badugu jada. Proiektuan, umeek proposatuko dute zer egin, elkarren artean adostuko dute; eta, horren ondoren, auzolanean egingo da.
Prest al gaude umeei entzuteko? Prest bi zentzutan, batetik, zentzu demokratikoan; ariketa demokratiko gisa prest gaude umeei entzuteko?
Prest egon behar dugu. Umeek guri entzun diezaguten nahi badugu, guk prest egon behar dugu umeei entzuteko.
Baina historikoki gauza asko egin dira umeentzat, umeak kontuan izan gabe.
Dena. Eta herritarrentzat herria kontuan hartu gabe. Ona da umeek parte hartzea eta kultura horretan heztea. Denok herritar bihurtzen ari gara, komunitatea osatzen, eragile izaten, iritzia ematen, erabakietan parte hartzen..., nahiz eta horrek eztabaida eta saltsa ugari ekarri.
Eta, ohitura aldetik, prest al gaude, ba al dakigu umeei entzuten? Haurrei ezin zaie bat-batean hitz egin dezaten eskatu.
Ikasketa-prozesu bat da. Guk Tonuccirengandik edan dugu, bera da umeen parte-hartzeari buruzko teorialari nagusietako bat. Badira gehiago ere, hezkuntza-alorretik datozenak.
Hitzarmen bat egin behar duzu umearekin, nahiz eta, berez, hitzarmena zeure buruarekin egiten duzun. Ni prozesu honetan sartzen baldin banaiz, esan behar diet haurrei prest nagoela beraiei hitza emateko, entzuteko eta beraiek esango duten hori defendatzeko eta laguntzeko. Horrelako prozesuak antzezpen huts bilakatzeko arriskua dago: txikien udal-batza eta horrelakoak antolatzea. Eta ez, ez da hori. Antzerkiarena burutik kendu behar zaie beraiei ere; ohituta daude eskua altxatu eta helduok entzun nahi dugun hori ahalik eta lasterren esaten. Hori da hezkuntzak erabiltzen duen sistema: “Zeinek daki hau?”. Hau da, zeinek esango du irakasleak entzun nahi duen hori? Fase hori gainditzen denean —eta gainditu egin behar dugu—, bai helduok eta bai haurrek aurrera egingo dugu. Umeek gaitasun handiak dituzte.
Kontua da guk proposatzen ditugun gauzak proposamenak direla, eta denon artean aukeratuko dugu hortik zer egin eta zer ez. Bada beste baldintza bat ere: guk egingo dugu, eta, beraz, ezin dugu Disneyland bat egin. Udalak diru apur bat jar dezake, baliabideak utz ditzake..., baina guk egin behar dugu, eta herritar guztientzat izan behar da, ume, heldu, denontzat... Guk, horren aurrean, proposaturiko proiektu hori egingo dela ziurtatuko diegu, eta ahalik eta lasterren egingo dela, ez lau urte barru. Erabakiak errespetatu egingo dira, erabakiguneetan umeak egongo dira, eta parte hartuko dute. Helduok lagundu egingo diegu, eskua gehiegi sartu gabe. Hezitzailea izan behar du, eta ez da onartuko inor gutxietsiko den proposamenik...
Gaur egungo bizi eredua kontuan izanik, haurren parte-hartze eredu horrek iraultza txiki bat ekarriko luke...
Helburua, neurri batean, horixe da. Eta, normalean, gurera etortzen diren gurasoek kezka handi bat daukate. Batetik, hizkuntzarena; leku batzuetan beste batzuetan baino gehiago. Beste kezka bat hauxe da: ume horiei bestelako aisialdi eredu bat proposatu nahi zaie, eta gu, gainera, guraso garen heinean, prest gaude lanerako. Hau ez da ludoteka-zerbitzu bat, non haurrak utzi eta gurasoak badoazen. Badago umeei beste mundu bat eskaintzeko borondatea. Jakinda ez dugula mundua aldatzerik lortuko, gure auzoan egin nahi dugu aldaketa, gure txikian, guk erabakita, eta guk auzolanean eginda.
Euskararen garapenari galga jarri zaio, ez dugu aurrera egiten erabileran; ez ote da mundu eredu hau euskararen normalizazioari galga jartzen diona? Mundu hegemoniko honek, hizkuntza bakarrak, botere bakarrak, izateko modu bakarrak —alde guztietatik, sozialki, genero aldetik...— ez ote dio galga jartzen euskarari, feminismoari, integrazioari edo berdintasunari jartzen dion bezalaxe? Mundua aldatu beharko dugu euskara normalizatzeko, edota alda dezagun mundua euskara normalizatuz; edo, bederen, saia gaitezen gure eremuetan aldatzen. Horregatik, euskararen normalizazioak bide bat hartu behar du; gainerako menpekotasun guztien erronka bera izan behar du. Euskararen normalizazio horrek feminista izan behar duela uste dut, eta, aldi berean, uste dut, feminismoak euskararen bidea hartu behar duela.
Nola erantzuten diozue inklusibotasunaren erronkari euskaratik?
Gu geu inklusiboak izanda. Guztiontzat balio dezakeen begirada izanda. Eta, normalean, umeek badute begirada hori, zeren, ume batentzat eskailerak igotzea zaila bada, esan nahi du jende askorentzat izan daitekeela zaila. Haurrek badute sentsibilitate hori, txiki izate hutsak ematen dielako. Inklusibotasuna proiektuak berak du, eta umeen euren begiradak dauka. Udal batek ere izan behar du; ertzetan dauden guztiak biltzeko aukera eman behar du, edo, bederen, horientzat guztientzat ona izango den zerbait proposatzeko obligazioa dauka.
Euskara inklusiboa da. Euskalduna euskaraz dakiena da, hau da, hizkuntza jakitea nahikoa da horra sartzeko; areago, hizkuntza jakin gabe ere, guk besoak zabalik dauzkagu. Gurea ez da harresi bat, harrera egiteko leku bat izan nahi baitu. Edozeinek ateak irekita dituen bezala, euskarak ateak irekita izan behar ditu. Euskarari atea ixtea, kasu batzuetan, emakume bati edo etorkin bati atea ixtea bezala ikusten dugu. Gure oxigenoa da euskara. Beste hizkuntza batzuetako jendea ere egon dadin jarriko ditugu bideak, baina ez dugu hizkuntza-ordezkapenik egingo.
Oarsoaldeko proiektua ez da bere horretan hartu eta beste herri batean aplikagarria, tokian tokiko errealitatea aintzat hartu behar baitu. Baina izango ditu oinarri batzuk, beste herri batzuetan eta ikastetxeetan aplika daitezkeenak. Zein dira umeen parte-hartzea eta euskararen biziberritzea bultzatzen lagunduko luketen oinarri horiek?
Gure ustez, batera doaz euskararen biziberritzea eta umeen parte-hartzea, edo, bederen, joan daitezke. Eman umeei hitza, benetan eman, errespetatu eta ireki bide bat non hor erabakiko diren gauzak.
Hezkuntza-sisteman, adibidez, jarri gune batzuk horretarako, eta gune horiek izan daitezela euskaraz, bere logika ideologikoa duelako, senidetuta dauden bi borroka izan daitezkeelako (beste borroka asko bezala). Gure esperientzia hori da: umeari benetako boterea ematen diozunean eta botere hori txikia denean ere —gela bat, aulki bat, mahai bat aldatzeko aukera...—, erantzun egiten du.
Francesco Tonucciren hitzak ekarriko ditugu gogora. Hauxe galdetu zioten behin: “Nola ikusten duzu zuk jolas-orduen kontua, irakasleok antolatu beharko genuke, ala haurrak libre utzi beharko genituzke?”. Hark gutxi-asko erantzun zuen: “Fuera jolas-orduak,
ikaskuntza-prozesuak berak jolas bat izan behar du”. Jolasaren ideia hori ekarriko dugu euskarara, baita helduontzat ere, gustukoa den horrek laguntzen baitu hizkuntzari gozagarritasuna ematen.
Badakit, ordea, hezkuntza-sistema antolaturik dagoen bezala oso zaila dela tarte horiek eraikitzea, eta jolas-ordua kentzea, adibidez. Errespetu osoa diet irakasleei eta hezkuntza-sistemari; muga handiak dituzte, eta eskaera handiak egiten dizkiogu gizartetik, gurasoek, bereziki. Uste dut ezin diola horri erantzun estamentu bakarrak. Gure proiektuetan, irakasleak, ikastolako zuzendariak, gurasoak, hezitzaileak... daude; guztion baturatik atera daitezke gauzak, eta zabaldu daitezke gune batzuk. Askotarikoak eta pluralak izango gara, euskaratik hasten baldin bagara.
