Historiako zertzeladak: IKAS, kultur elkartetik euskal pedagogia zerbitzura
2002-12-01
IKAS Euskal Pedagogia Zerbitzuak euskal irakaskuntzan du iparra; hots, euskarari eta euskarazko irakaskuntzaren hedapenari bultzatzeko jartzen du bere alea, ale handia eta esanguratsua, inondik ere.
Iparraldeko sare guztien zerbitzura dagoen erakundea da, eta euskarazko materiala eskaintzearekin batera, mailegu eta kontsulta zerbitzu zabala du.
IKASen ibilbideari so egiten baldin badiogu eta gibelera begira jartzen baldin bagara, 1959. urtera itzuliko gara. Hastapeneko kontuek garai hartara bideratzen gaituzte, eta nola ez, orduko euskaltzaleen ideiak eta lana begien bistan jartzen dizkigute.
Iparraldeko sare guztien zerbitzura dagoen erakundea da, eta euskarazko materiala eskaintzearekin batera, mailegu eta kontsulta zerbitzu zabala du.
IKASen ibilbideari so egiten baldin badiogu eta gibelera begira jartzen baldin bagara, 1959. urtera itzuliko gara. Hastapeneko kontuek garai hartara bideratzen gaituzte, eta nola ez, orduko euskaltzaleen ideiak eta lana begien bistan jartzen dizkigute.
XX. mendearen bigarren erdialdea, gerra ondoko garaia, era guztietako aldaketa sakonen abiapuntua izatera behartuta zegoen. Irakaskuntzari zegokionez, betiko jarriak ziruditen irakaskuntza metodoak ere aire berriaren beharrean zeuden. Giro horretan Iparraldean Eskualzaleen Biltzarreko eta Eskual Kulturaren Aldeko talde batek bideratu zuen bilkura bat egin zen, Baionako Euskal Museoan 1959ko abuztuaren 27 eta 28an, hain zuzen ere.
Ikerketa eta berrikuntzara zuzenduriko jardunaldi pedagogiko batzuk ziren, haurren heziketa bere inguru naturalera eta tokian tokiko bizimodura, hizkuntza barne zelarik, hobeto egokitzearen beharra aldarrikatzera zetozenak.
Orduan Eskualzaleen Biltzarreko lehendakari zen Louis Dassancek eman zion hasiera bilkurari. Haren hitzaldian eta ondoren jarraitu ziotenetan euskararentzat eta euskal kulturarentzat lekua egiteko proposamen sendoak eman ziren aditzera, bai pedagogian eta bai pentsakeran.
Frantzian lehen irakaskuntza derrigorrezkoa bihurtu zutenez geroztik, eskolari lehentasunezko zeregina ezarri zitzaion: frantses guztiek ikasi beharko zuten frantsesa, kultura komun bateko partaide izatea ahalbidetuko zielakoan. Ondorioz, euskarak eta euskara bezalako beste hizkuntzek, okzitaniera, bretoiera eta katalana kasu, aurkako eraso gogorra jasan zuten, herrialde horietako biztanle gehienek jatorrizko hizkuntza soilik hitz egiten zutela jakinda ere.
Europako beste hainbat herrialdetan, ordea, beste ideia batzuk zebiltzan, eta aditu askok arrazoitzen zuen herri kultura eta eskolaren arteko lotura lehenestearen beharra. Bilkura hartan elkartutako jendeak ere gauza bera pentsatzen zuen. "Gure arbasoek landu eta perfekzionatutako guztia, hain herentzia liluragarria galtzen uztea, ez al litzateke izango ukamen salagarria? Ez da, bada, harritzekoa izango haurren prestakuntza osatuago eta harmoniatsuago bat ziurtatzeko beste herri batzuek egin duten bidean abiatu nahi izatea". Horixe izan zen jardunaldi haietako helburu nagusia: metodo bat definitzea eta hura gauzatzeko beharrezkoak ziren baliabideak izendatzea.
Jardunaldi haietan bertan Pierre Laffitte apaizak ere azaldu zuen euskararen eta beste jatorrizko hizkuntzen aldeko lege bat edukitzearren egindako borroka eta horien irakaskuntzarako egindako saiakerak. Madeleine Jauregiberri Aloze-Zibozen irakasle zegoen andereak, berriz, zera zioen: "Pentsaezina da euskaldunek euren ama hizkuntza galtzen utziko dutenik, eta begirune handia zorko genioke eskolari gure euskara eder eta liluragarria berpizteko eta garatzeko ekarpena egingo balu". Han, diskoetan oinarritutako euskara irakasteko metodo bat aurkeztu zuten eta hura erabiliz berak Zuberoan egina zuen esperientzia berria aurkeztu zuen.
Eugene Goienetxe irakasleak ere parte hartu zuen jardunaldietan eta hark tokian tokiko geografia eta historiaren balio pedagogikoaz eta euren erabilpen praktikoaz jardun zuen. Horretarako, bi printzipio jakinetan oinarritu zen: haurrei irakasteko eta haurrengan interesa pizteko konkretutik abstrakturako eta berezitik orokorrerako bidea egin behar dela. Tokian tokiko historia eta historia orokorragoa osagarriak direla zioen, edozein fenomeno historikok baldintzatzen baititu ingurukoak.
Michel Labeguerie medikua elebitasunaren balio psikopedagogikoaz aritu zen bere esku-hartzean. Hala zioen hark: "gizadien hizkuntzak ez dira adierazpenezko mekanismo trukagarri soilak; hizkuntzak herri bakoitzaren izaeran barneratutako funtsezko legeak dira eta gure etorkizun intelektual eta espirituala gure hizkuntzari diogun leialtasunari erabat loturik doa".
Aipatu abantaila horiek guztiak baieztatzeko Jeanne Marie Malharin Mugerreko eskolako irakasleak Lapurdiko Lehen Mailako eskolan izandako esperientzia azaldu zuen eta Sauveur Narbaits Baionan irakasle zenak euskararen irakurketa eta idazketa lantzeko sortu zuen liburuxka eta haren edukiaren erabilera eman zituen ezagutzera.
Jardunaldien amaierarako, IKAS elkartearen sorkuntzari heldu zitzaion, Euskal Museoan bildu ziren guztiek estatutuak aho batez onartu zituztelarik. Kultur elkarte gisa sortu zen IKAS eta hauxek izan ziren garai hartan jarritako helburuak:
- Eskolan euskara eta euskarazko irakaskuntza helburu zuten iniziatiba guztiak, bai materialki eta bai moralki, bultzatzea, babestea eta laguntzea.
- Irakaskuntza publikoko nahiz pribatuko zentroak euskararen eta euskal tradizioko gaien (antzerkia, musika, dantza, folklorea, historia, geografia eta abar) irakaskuntzarako beharrezkoak diren baliabideekin hornitzea.
- Orokorrean, irakasleak euskara eta euskal kulturako arlo guztiak irakasteko bidean jartzea.
Lehen zereginak eta lorpenak
IKASen helburuak abiapuntutzat harturik, Paueko irakaskuntza nagusiari eskaera batzuk igorri zitzaizkion. Hasteko, euskarazko iraskasleak eskatzen ziren eta herritik urrun zeuden euskaldunei herrira itzultzeko erraztasunak ematea galdegiten zen, modu horretara euskara irakasteko jendea bil zedin. Horrekin batera, euskara irakasteko laguntzaile bat ezartzea ere eskatu zitzaion, eta irakasle ibiltariak balia zitzan ere bai.
IKASen zeregin nagusia euskarazko eta euskal irakaskuntzarako materiala eskaintzea izan da hasieratik, eta lehen lana ere huraxe izan zen: Ikas liburuxka egin eta hedatu zuten. Baionan irakasle zen Sauveur Narbaitsek egin zuen eta bera eta Jeanne Marie Malharain izan ziren eskola publiko zein pribatuetan hedatu zutenak. Ondoren, liburu gehiago ere argitaratu ziren, eta jende anitzek parte hartu zuen zeregin horretan: Eugéne Goyenetchek, Marie Jeanne Minaberryk, Piarres Charritonek... Ezagunak dira, besteak beste, Haurrak ikas zazue, Euskal texto bilduma, Historia, Geografia eta Bigarren Hezkuntzarako Euskal alorretik liburuak.
Tartean haurrentzako euskarazko lehiaketa ere bultzatu zuten. 1969an Eskualzaleen Biltzarra Saran bildu zen eta han proposatu zuen Pierre Narbaitz kaloje bikario jeneralak lehiaketa egitea. Jeanne Marie Malharin irakasleak eta Angela Errandonea Sarako Kontseiluko kide izendatu berriak eta Kanbo, Luhoso eta Hazparnen irakasle ibiltari zenak hartu zuten lehiaketaren ardura.
Hasierako ekimen haietatik hona jende andanak egin du lan IKASen inguruan; oro har, Iparraldeko euskaltzale guztiak bildu dituen elkartea izan da. Esate baterako, lehendakari izan dira Louis Dassance, Jean Haritxelhar, Danièle Albizu eta Xan Errotabehere. Gaur egun Mixel Jorajuria da kargu hori betetzen duena.
1996ko aldaketa
IKAS kultur elkarte gisa sortu zen eta 1996an euskal pedagogia zerbitzu bilakatu zen. Definizioz aldatu arren, hasierako xede berak dituela esan daiteke: euskarari eta euskarazko irakaskuntzaren hedapenari laguntzea, bai eta euskal ondarea eta kulturaren ezagutza bultzatzea eskoletan. Zentzu horretan, materialak eta dokumentu berriak sortzeaz eta hedatzeaz gain, mota guztietako dokumentalak kontsultatzeko edo mailegatzeko zerbitzua eskaintzen du Uztaritzeko Lota jauregian duen egoitzan. Gaur egun euskarazko 8.000 liburu, bideokasete, CD eta CD-ROM biltzen dira bertan irakasleentzat eta ikasleentzat. Dokumentazio zerbitzua edonork balia dezake lekuan bertan kontsultatzeko.
Pedagogia saileko animazioa eta ikerkuntza landuz, Idazleak ikastetxeetan programa, ipuin multimediak sortzeko lehiaketa eta abar ere martxan dituzte.
Horrez gain, IKASen web guneak (http://ikas.org) ere aukera ugari eskaintzen ditu; besteak beste, ikasmaterial elektronikoa jaisteko.
Material guztia lantzen eta ikuskatzen duen talde pedagogiko eta zientifiko bat dago, Hezkuntza Saileko ikuskariz eta euskaltzainez osatua.
Mixel Jorajuria IKASeko egungo lehendakariak honela definitzen du IKAS: "Ipar Euskal Herriko haurrak gogoan dituen elkarte bat da. Euskal kultura eta euskara hemengo haur guztien altxorra da, hartzen duten ontasuna. Aberastasun horien bereganatzeko, tresnak behar dituzte arlo guztietan (matematika, zientzia...), euskarri guztietan (liburu, CD-ROM, web gune...), programa ofizialei jarraikiz, sorkuntzan edo itzulpenetan oinarriturik, hemengo euskalkiak zainduz lehen mailan bederen. Ikasleak behar gorritan dira. IKAS hornitzaile aproposa da, elkarlanerako gune bat".
Gaur egun Ama Eskolatik Lizeoraino euskarazko irakaskuntzak 9.000 ikasle eta 250 irakasle inguru biltzen ditu, AEKkoak kontatu gabe. IKASek horiek guztiak, sare guztietakoak, hornitzen ditu: eskola publikoa, eskola giristinoak, Seaska eta AEK.
1995eko hitzarmenaren arabera, IKAS Akitaniako Centre régional de documentation pédagogique erakundearen partaide da eta horren baitan Baionako CDDPko adarra osatzen du. Hainbat material zentro horrekin lankidetzan hedatzen ditu.
Orain dela 43 urte sortutako IKASek bizirik eta indartsu jarraitzen du, denboraren karian jasandako aldaketak aldaketa, proiektu eta asmo berriei ekinez eta hasierako helburuei eutsiz.•
Bibliografia
- ZERBAITEN ARTEAN: "Journées Pédagogiques pour l´enseignement du basque" in Gure herria, (1959ko buruila), Ustaritz.
-ZENBAITEN ARTEAN: IKASek 40 urte, ikas, Ustaritz,2001.
Ikerketa eta berrikuntzara zuzenduriko jardunaldi pedagogiko batzuk ziren, haurren heziketa bere inguru naturalera eta tokian tokiko bizimodura, hizkuntza barne zelarik, hobeto egokitzearen beharra aldarrikatzera zetozenak.
Orduan Eskualzaleen Biltzarreko lehendakari zen Louis Dassancek eman zion hasiera bilkurari. Haren hitzaldian eta ondoren jarraitu ziotenetan euskararentzat eta euskal kulturarentzat lekua egiteko proposamen sendoak eman ziren aditzera, bai pedagogian eta bai pentsakeran.
Frantzian lehen irakaskuntza derrigorrezkoa bihurtu zutenez geroztik, eskolari lehentasunezko zeregina ezarri zitzaion: frantses guztiek ikasi beharko zuten frantsesa, kultura komun bateko partaide izatea ahalbidetuko zielakoan. Ondorioz, euskarak eta euskara bezalako beste hizkuntzek, okzitaniera, bretoiera eta katalana kasu, aurkako eraso gogorra jasan zuten, herrialde horietako biztanle gehienek jatorrizko hizkuntza soilik hitz egiten zutela jakinda ere.
Europako beste hainbat herrialdetan, ordea, beste ideia batzuk zebiltzan, eta aditu askok arrazoitzen zuen herri kultura eta eskolaren arteko lotura lehenestearen beharra. Bilkura hartan elkartutako jendeak ere gauza bera pentsatzen zuen. "Gure arbasoek landu eta perfekzionatutako guztia, hain herentzia liluragarria galtzen uztea, ez al litzateke izango ukamen salagarria? Ez da, bada, harritzekoa izango haurren prestakuntza osatuago eta harmoniatsuago bat ziurtatzeko beste herri batzuek egin duten bidean abiatu nahi izatea". Horixe izan zen jardunaldi haietako helburu nagusia: metodo bat definitzea eta hura gauzatzeko beharrezkoak ziren baliabideak izendatzea.
Jardunaldi haietan bertan Pierre Laffitte apaizak ere azaldu zuen euskararen eta beste jatorrizko hizkuntzen aldeko lege bat edukitzearren egindako borroka eta horien irakaskuntzarako egindako saiakerak. Madeleine Jauregiberri Aloze-Zibozen irakasle zegoen andereak, berriz, zera zioen: "Pentsaezina da euskaldunek euren ama hizkuntza galtzen utziko dutenik, eta begirune handia zorko genioke eskolari gure euskara eder eta liluragarria berpizteko eta garatzeko ekarpena egingo balu". Han, diskoetan oinarritutako euskara irakasteko metodo bat aurkeztu zuten eta hura erabiliz berak Zuberoan egina zuen esperientzia berria aurkeztu zuen.
Eugene Goienetxe irakasleak ere parte hartu zuen jardunaldietan eta hark tokian tokiko geografia eta historiaren balio pedagogikoaz eta euren erabilpen praktikoaz jardun zuen. Horretarako, bi printzipio jakinetan oinarritu zen: haurrei irakasteko eta haurrengan interesa pizteko konkretutik abstrakturako eta berezitik orokorrerako bidea egin behar dela. Tokian tokiko historia eta historia orokorragoa osagarriak direla zioen, edozein fenomeno historikok baldintzatzen baititu ingurukoak.
Michel Labeguerie medikua elebitasunaren balio psikopedagogikoaz aritu zen bere esku-hartzean. Hala zioen hark: "gizadien hizkuntzak ez dira adierazpenezko mekanismo trukagarri soilak; hizkuntzak herri bakoitzaren izaeran barneratutako funtsezko legeak dira eta gure etorkizun intelektual eta espirituala gure hizkuntzari diogun leialtasunari erabat loturik doa".
Aipatu abantaila horiek guztiak baieztatzeko Jeanne Marie Malharin Mugerreko eskolako irakasleak Lapurdiko Lehen Mailako eskolan izandako esperientzia azaldu zuen eta Sauveur Narbaits Baionan irakasle zenak euskararen irakurketa eta idazketa lantzeko sortu zuen liburuxka eta haren edukiaren erabilera eman zituen ezagutzera.
Jardunaldien amaierarako, IKAS elkartearen sorkuntzari heldu zitzaion, Euskal Museoan bildu ziren guztiek estatutuak aho batez onartu zituztelarik. Kultur elkarte gisa sortu zen IKAS eta hauxek izan ziren garai hartan jarritako helburuak:
- Eskolan euskara eta euskarazko irakaskuntza helburu zuten iniziatiba guztiak, bai materialki eta bai moralki, bultzatzea, babestea eta laguntzea.
- Irakaskuntza publikoko nahiz pribatuko zentroak euskararen eta euskal tradizioko gaien (antzerkia, musika, dantza, folklorea, historia, geografia eta abar) irakaskuntzarako beharrezkoak diren baliabideekin hornitzea.
- Orokorrean, irakasleak euskara eta euskal kulturako arlo guztiak irakasteko bidean jartzea.
Lehen zereginak eta lorpenak
IKASen helburuak abiapuntutzat harturik, Paueko irakaskuntza nagusiari eskaera batzuk igorri zitzaizkion. Hasteko, euskarazko iraskasleak eskatzen ziren eta herritik urrun zeuden euskaldunei herrira itzultzeko erraztasunak ematea galdegiten zen, modu horretara euskara irakasteko jendea bil zedin. Horrekin batera, euskara irakasteko laguntzaile bat ezartzea ere eskatu zitzaion, eta irakasle ibiltariak balia zitzan ere bai.
IKASen zeregin nagusia euskarazko eta euskal irakaskuntzarako materiala eskaintzea izan da hasieratik, eta lehen lana ere huraxe izan zen: Ikas liburuxka egin eta hedatu zuten. Baionan irakasle zen Sauveur Narbaitsek egin zuen eta bera eta Jeanne Marie Malharain izan ziren eskola publiko zein pribatuetan hedatu zutenak. Ondoren, liburu gehiago ere argitaratu ziren, eta jende anitzek parte hartu zuen zeregin horretan: Eugéne Goyenetchek, Marie Jeanne Minaberryk, Piarres Charritonek... Ezagunak dira, besteak beste, Haurrak ikas zazue, Euskal texto bilduma, Historia, Geografia eta Bigarren Hezkuntzarako Euskal alorretik liburuak.
Tartean haurrentzako euskarazko lehiaketa ere bultzatu zuten. 1969an Eskualzaleen Biltzarra Saran bildu zen eta han proposatu zuen Pierre Narbaitz kaloje bikario jeneralak lehiaketa egitea. Jeanne Marie Malharin irakasleak eta Angela Errandonea Sarako Kontseiluko kide izendatu berriak eta Kanbo, Luhoso eta Hazparnen irakasle ibiltari zenak hartu zuten lehiaketaren ardura.
Hasierako ekimen haietatik hona jende andanak egin du lan IKASen inguruan; oro har, Iparraldeko euskaltzale guztiak bildu dituen elkartea izan da. Esate baterako, lehendakari izan dira Louis Dassance, Jean Haritxelhar, Danièle Albizu eta Xan Errotabehere. Gaur egun Mixel Jorajuria da kargu hori betetzen duena.
1996ko aldaketa
IKAS kultur elkarte gisa sortu zen eta 1996an euskal pedagogia zerbitzu bilakatu zen. Definizioz aldatu arren, hasierako xede berak dituela esan daiteke: euskarari eta euskarazko irakaskuntzaren hedapenari laguntzea, bai eta euskal ondarea eta kulturaren ezagutza bultzatzea eskoletan. Zentzu horretan, materialak eta dokumentu berriak sortzeaz eta hedatzeaz gain, mota guztietako dokumentalak kontsultatzeko edo mailegatzeko zerbitzua eskaintzen du Uztaritzeko Lota jauregian duen egoitzan. Gaur egun euskarazko 8.000 liburu, bideokasete, CD eta CD-ROM biltzen dira bertan irakasleentzat eta ikasleentzat. Dokumentazio zerbitzua edonork balia dezake lekuan bertan kontsultatzeko.
Pedagogia saileko animazioa eta ikerkuntza landuz, Idazleak ikastetxeetan programa, ipuin multimediak sortzeko lehiaketa eta abar ere martxan dituzte.
Horrez gain, IKASen web guneak (http://ikas.org) ere aukera ugari eskaintzen ditu; besteak beste, ikasmaterial elektronikoa jaisteko.
Material guztia lantzen eta ikuskatzen duen talde pedagogiko eta zientifiko bat dago, Hezkuntza Saileko ikuskariz eta euskaltzainez osatua.
Mixel Jorajuria IKASeko egungo lehendakariak honela definitzen du IKAS: "Ipar Euskal Herriko haurrak gogoan dituen elkarte bat da. Euskal kultura eta euskara hemengo haur guztien altxorra da, hartzen duten ontasuna. Aberastasun horien bereganatzeko, tresnak behar dituzte arlo guztietan (matematika, zientzia...), euskarri guztietan (liburu, CD-ROM, web gune...), programa ofizialei jarraikiz, sorkuntzan edo itzulpenetan oinarriturik, hemengo euskalkiak zainduz lehen mailan bederen. Ikasleak behar gorritan dira. IKAS hornitzaile aproposa da, elkarlanerako gune bat".
Gaur egun Ama Eskolatik Lizeoraino euskarazko irakaskuntzak 9.000 ikasle eta 250 irakasle inguru biltzen ditu, AEKkoak kontatu gabe. IKASek horiek guztiak, sare guztietakoak, hornitzen ditu: eskola publikoa, eskola giristinoak, Seaska eta AEK.
1995eko hitzarmenaren arabera, IKAS Akitaniako Centre régional de documentation pédagogique erakundearen partaide da eta horren baitan Baionako CDDPko adarra osatzen du. Hainbat material zentro horrekin lankidetzan hedatzen ditu.
Orain dela 43 urte sortutako IKASek bizirik eta indartsu jarraitzen du, denboraren karian jasandako aldaketak aldaketa, proiektu eta asmo berriei ekinez eta hasierako helburuei eutsiz.•
Bibliografia
- ZERBAITEN ARTEAN: "Journées Pédagogiques pour l´enseignement du basque" in Gure herria, (1959ko buruila), Ustaritz.
-ZENBAITEN ARTEAN: IKASek 40 urte, ikas, Ustaritz,2001.
