Etorkinez hitz egiten hasi aurretik, zein kontsideratzen dituzue haur etorkinak Bruselan?

Etorkinak hona lanera etorritakoak, errefuxiatu politikoak, errefuxiatu ekonomikoak, ilegalak... dira, talde horiek denak. Dena dela, etorkin hitza ez dugu erabiltzen normalean, autoktonoak eta aloktonoak baizik. Autoktonoak nazionalitate belgikarra dutenak dira, eta aloktonoak nazionalitatea belgikarra ez dutenak. Kontuan izan behar da etorkinen edo aloktonoen kasuan nazionalitate belgikarra 3. belaunaldiak eskuratzen duela automatikoki; aurrekoek eskatu egin behar izaten dute. Horri loturik, boto eskubidea belgikarrek soilik dute eta horrek eragin handia du, politikoek botoa eskuratzeko garaian zure aldeko gauzak egiten baitituzte. Orokorrean belgikarrek abantaila gehiago dituzte.



Zergatik iruditzen zaizu garrantzitsua proiektu bikulturala eskaintzea aloktonoei?

Hasteko, beren hizkuntza ezagutzeko eta jakiteko eskubidea dutelako. Batzuek etxean italiera, espainiera, turkiera edo arabiera hitz egiten dute eta hizkuntza hori ikasteko eskubidea dute. Beste batzuek jadanik etxean ez dute jatorrizko hizkuntza hitz egiten hirugarren edo laugarren belaunaldikoak direlako, baina beraien jatorrizko hizkuntza eta kultura ezagutzeko eskubidea badute.



Noiz eta non hasi zineten proiektu bikulturalarekin?

Orain dela 20 urte hasi ginen eta hiru hizkuntzakoak dauzkagu: italierakoa, espainierakoa eta turkierakoa. Guztira Bruselako zazpi ikastetxetan gabiltza: bitan italierako proiektuarekin, beste bitan espainierakoarekin eta beste hirutan turkierakoarekin.



Nondik sortu zen beharra edo eskera?

Hasieran Foyer kokatuta dagoen auzoan hasi ginen lanean, bertako etorkinen beharrei erantzuten: haurrei, emakumeei, gazteei... elkartzeko lekua eskaitzen zitzaien, ikastaroak, tailerrak, eskolako lanak egiteko laguntza... Baina lan horrek hezkuntza sisteman ere isla eta jarraipena izan behar zuela iruditzen zitzaigun eta horregatik sortu genuen proiektu bikulturala.

Noski, lehenengo lana proiektua ezarri nahi zuen ikastetxe bat aurkitzea izan zen. Italiera eskaini nahi izan zuen ikastetxe batekin hasi gin en. Behin hori eginda, ondoren espainierako, turkierako eta arabierako proiektuak etorri ziren.

Etorkinen komunitatean berehala zabaltzen da horren berri eta jatorrizko hizkuntza landu nahi dutenek horra bidaltzen dituzte seme-alabak, nahiz eta ikastetxea beraien auzoan ez egon. Beste batzuk, ordea, auzoko eskola normaletan gelditzeko hautua egiten dute.



Zer abantaila eskaintzen die ikasleei jatorrizko hizkuntza lantzeak?

Hasteko, errespetatuak sentitzen dira euren hizkuntza eta kultura aintzat hartzen direlako, eta horrek beste hizkuntzak ikastea, eta integrazioa bera, errazten du.

Bestetik, nortasuna lantzen dugu eta etorkinen komunitateei entzun egiten diegu. Gurasoekin, haurrekin, irakasleekin... egiten dugu lan eta beren bururi buruzko hausnarketa egiteko aukera ematen diegu. Horrek izugarri errazten du integrazioa.



Nola egituratzen da proiektu bikulturala eskolan?

Belgikan Haur Hezkuntza hiru urtekoa da eta Lehen Hezkuntza sei urtekoa. Hasieran, Haur Hezkuntzan, nederlanderan 20 ordurekin eta jatorrizko hizkuntzan 8 ordurekin hasten gara, eta jatorrizko hizkuntzako orduak pixkanaka-pixkanaka gutxituz joaten gara. Gure oinarria da ordu askorekin hasi eta gutxituz joatea. Hasieran oinarria hartzea oso garrantzitsua da eta horregatik hasten gara ordu askorekin. Ondoren, nahiz eta ordu gutxiago izan, jarraipena ematen zaio, jatorrizko hizkuntza baliagarria izan daitekeelarik hainbat gauza esplikatzeko.



Bigarren Hezkuntzan ez al du jarraipenik?

Orain arte ez, baina gure ideia jatorrizko hizkuntza Bigarren Hezkuntzan ere integratzea da. Legeak Lehen Hezkuntzan baino askatasun gehiago ematen du Bigarren Hezkuntzan beste hizkuntzak integratzeko. Nire ustez, sistema horretaz baliatu behar dugu eta atzerriko hizkuntzez gain, jatorrizko hizkuntza ere sartu. Holandan, esate baterako, horrela egiten dute: gela batean bi ordu daukazu frantsesa, ingelesa, espainiera, arabiera, turkiera... aukeratzeko eta azterketa ofizialak eta dena egiten dira. Sarritan bi gela antolatzen dira; bata hizkuntza badakitenentzat eta bestea ikasi nahi dutenentzat. Horrek aukera ematen die arabieraz, turkieraz edo italieraz interesa duten holandarrei hizkuntza horiek ikasteko.

Hori garrantzitsua iruditzen zait, eskaintza ez baita etorkinentzat soilik, baizik eta interesa duten guztientzat.

Hemen oraindik ez daukagu hori egiteko modurik, baina ahaleginak egiten ari gara proiektuari Bigarren Hezkuntzan jarraipena emateko.

Gainera, kontuan izanik Bigarren Hezkuntza derrigorrezkoa dela 18 urte arte, denbora daukagu haur elebidunak edo eleanitzak lortzeko. Ezin dugu pentsatu sei urtetan egingo dugunik. Ikasleek 18 urte arte eskolara joan behar dutenez, guk 18 urte arte daukagu denbora. Zentzu horretan, gure plangintzan lasaitasuna eta denbora aintzat hartzen ditugu.



Zer baldintza behar ditu ikastetxe batek proiektu bikulturala modu egokian aurrera eramateko?

Ikastetxe batean proiektua ezartzeko funtsezkoa da zuzendaritza ados egotea, eta baita irakasle gehienek borondatea edukitzea ere. Jendea oso garrantzitsua da. Proiektua ona izan liteke eta ondo antolatua eta egituratua egon, baina hori guztia pertsona batzuk gauzatzen dute. Egitura ona eduki arren jendeak nahi ez badu, ezin da aurrera egin. Beraz, lehenengo jendea da, jendeak nahi izatea eta sinestea, eta gero proiektua.

Alde horretatik, irakasleen papera funtsezkoa da. Nederlanderako irakasleek eta jatorrizko hizkuntzetako irakasleek balio eta erantzukizun bera eduki behar dute eta haurrek hori ikusi behar dute. Arabierako irakaslea baztetuta ikusten badute eta gainontzeko irakasleek gauza berezi bezala begiratzen baldin badiote, nola emango diegu haurrei konfiantza gehiago? Haurrek nederlanderak eta arabierak eskolan balio bera dutela sentitu behar dute.



Irakasleen arteko berdintasun aipatu duzu. Zer iritzi dute, bada, nederlanderako irakasleek jatorrizko hizkuntzako irakasleei buruz?

Batzuek ondo ikusten dituzte, baina beste batzuek ez dituzte onartzen. Esate baterako, arabiarrentzako proiektua ezarri genuen ikastetxean bost urte pasa genituen eta emaitza onak ematen ari zen. Baina halako batean kentzea erabaki zuten. Zergatik? Nederlanderako irakasleek ez zutelako onartu arabiera garrantzitsua zela haurrentzat. Dena nederlanderaz ikasi behar zutela pentsatzen zuten, arabieraz ikastea denbora galtzea zela.

Horregatik, irakasleen artean sentsibilizazio kanpainak egitea oso garrantzitsua da.



Zer emaitza eman dute orain arteko esperientziek?

Esate baterako, memento honetan italierako proiektuan dauden haurrak hirugarren belaunaldikoak dira, esan nahi baita euren aitona-amonak direla Italiatik etorritakoak. Etxean frantsesa hitz egiten dute eta eskolara etortzen direnean hasten dira nederlanderarekin eta italierarekin. Haur Hezkuntzan nederlanderaz 20 orduz aritzen dira eta italieraz 8. Logika horrekin, Haur Hezkuntzaren amaieran nederlanderan hiztegi aberatsagoa izango dutela pentsa liteke.

Probek, ordea, alderantzizkoa frogatu dute: italiera gehiago ezagutzen dutela. Orduan, zer gertatzen da? Ezberdintasun horren zioa hizkuntzarekiko harreman emozionala da. Haur bat italierako lehen hitzak esanez iristen denean etxera, familia guztia adi gelditzen da: telefonoa hartu eta Italiara deitzen dute "bambino" txikiaren hitzak entzun ditzaten. Nederlanderarekin, aldiz, ez da hori gertatzen. Familiak emozionalki ez du bizitzen nederlandera eta harreman emozionala da motorea.



Ikastetxe bakoitzean hizkuntza bateko proiektua daukazue: italierakoa, espainierakoa edo turkierakoa, nahastu gabe. Baina zentro berean jatorri ezberdineko haurrak baldin badaude, ez al duzue planteatu jatorrizko hizkuntza bat baino gehiago integratzea eskola berean?

Berez, posible da, baina izugarrizko antolaketa eskatzen du. Ikastetxe batek turkiar, marokoar eta espainiar asko baldin baditu, bakoitzarekin talde bana egin dezake. Baina horiez gain, taldetxo txiki bat geldituko da hiru greziarrekin, hiru belgikarrekin... eta talde hori aurrera eramatea zailagoa da. Horrelako kasuetan gurasoekin batera lantzeko proiektu bereziak egiten ditugu: nederlanderako ikastaroak, informatika... eta balio erantsi bat izaten dute gurasoentzat eta haurrentzat.

Dena dela, jatorri ezberdineko haurrak baldin badaude, beste proiektu mota bat egin beharko litzatekeela uste dut. Holandan, adibidez, ikastetxe askoren arteko kolaborazioa dela medio, haurrak bildu egiten dira. Borondatea baldin badago, badaude sistemak.



Brusela elebiduna da, baina zein da bi hizkuntzen egoera kalean eta hiztunen artean?

Haur turkiar bat etorkin asko dagoen Ambereseko auzo batean bizi baldin bada, hirian mugitzeko, trena hartzeko, erosketak egiteko... nederlandera beharko du. Nederlanderak bere bizitzan balio bat duela sentituko du: akaso goxokiak erosteko, baina balio bat du.

Bruselan, aldiz, nederlandera ez da ezertarako behar, ezertarako ere ez, frantsesa baizik. Lehen frantsesak indar ekonomiko eta prestigio handiagoa zuen. Gaur egun ez da horrela, nederlanderak lortu du leku hori eta edozein lanpostutarako eskatzen dute. Hala ere, oraindik eguneroko bizitzako hizkuntza, kaleko hizkuntza, komunikazio hizkuntza, frantsesa da Bruselan, eta ez nederlandera. Beraz, haurrek nederlandera eskolan ikasten dute, baina hortik kanpora ez dute hizkuntza hori erabiltzeko beharrik sentitzen, ezta etxean ere.



Beraz, haurrek eskolan soilik hitz egiten badute nederlandera, jatorrizko hizkuntza ikasteak ez al dio kalterik egiten nederlanderari?

Horren inguruan hainbat proba egin ditugu. Proiektu bikulturalean dauden zenbait haurrek nederlanderarekin arazo batzuk dituztela ikusi dugu. Baina beste faktore garrantzitsu batetaz ere ohartu gara: Sint Jan Berchmans ikastetxean espainierako proiektua daukagu, eta beraz, etorkin espainiarrek Haur eta Lehen Hezkuntza osoa espainierako gelan egiten dute eta beste haur etorkinek nederlanderaz. Bada, egindako probetan denek nederlanderako maila bera dutela ikusi dugu. Horrek esan nahi du ez dutela nederlanderaren maila galdu espainierako gelan aritu direnek. Beraz, teoriak dioena baiezten da: jatorrizko hizkuntza ezagutzeak beste hizkuntzak ikasten laguntzen duela.

Arazoa ez da jatorrizko hizkuntza ikastea, nederlandera irakasteko modua baizik, didaktika. Orain arte Belgikan ikastetxeek ez dituzte egokitu beren programak etxean nederlandera hitz egiten ez duten haurrentzat.



Baina komunikatzeko maila ona lortzen al dute nederlanderan?

Bai, lortzen dute. Hasieran gure helburua da nederlandera egoki ikastea: irakurketa-idazketa, hitz egitea, eskolako hiztegia, gero lanerako baliagarria izango den hiztegia... Gero, bigarren helburua da, ahal bada, harreman emozionalen arabera, zerbait gehiago lortzea: giro atsegineko esperientziak bizitzea hiztegi emozionalagoarekin.

Dena dela, hizkuntza guztietan gauza berdinak jakitea ezinezkoa da. Ni etorkin italiarra baldin banaiz, eta nederlandera eskolan ikasten badut, frantsesa kalean lagunekin eta italiera etxean, hizkuntza bakoitzeko hiztegia ezberdina izango da: nederlanderakoa eskolarra; frantsesekoa kalekoa, kiroletako...; eta italierakoa etxekoa. Eta hori ez da larria. Azken finean, hizkuntza bat baino gehiago ezagutzen dituen pertsonak bakoitza modu ezberdinean ezagutzen du. Gure helburua hizkuntza guztietan hiztegi bera edukitzea baldin bada, ez dugu inoiz lortuko.



Bruselatik at, beste eskualdeetan ez al dago etorkinei bideratutako proiekturik?

Bai badaude, baina ezberdinak dira. Walonian, adibidez, jatorrizko hizkuntzaren irakaskuntza ez dago eskolan integratua, ikastetxeetatik at ematen dituzte eskolak.

Flandesen jatorrizko hizkuntzari eskaintzen zaion ordu kopurua gutxiago da eta helburua laguntza ematea soilik da, hau da, haurrei oraindik nederlanderaz ulertzen ez dituzten gauzak azaltzeko erabiltzen da jatorrizko hizkuntza. Adibidez, matematika nederlanderaz irakasten dute eta azalpenak turkieraz ematen dituen irakasle baten laguntza edukitzen dute.

Niri ongi iruditzen zait irakasle laguntzailea edukitzea, baina gure helburua haratago doa. Gure xedea eleaniztasuna da, haur eleanitzak prestatzea. Haur etorkinei euren jatorrizko hizkuntza jakiteak integratzen laguntzen diela ikusten badut, horretan lagunduko diet.

Eta noski, eleaniztasun hori nortasunarekin lotuta dago, biak lantzen ditugu.

Beraz, gure proiektuak helburu gehiago dituenez, Hezkuntza Ministeritzari ordu gehiago emateko baimena eskatu genion, eta proiektu bezala baiezkoa eman ziguten. Gure kasua berezia da.

Aipagarria da, era berean, Ministeritzaren eta gure proiektuaren arteko ezberdintasun handi bat irakasleetan dagoela: haiek enbaxadako irakasleekin egiten dute lan eta guk ez. Eta nire ustez, enbaxadako irakasleen sistema txarra da. Nik sistema horrekin lan egin beharko banu, ez nuke egingo.



Zergatik diozu enbaxadako irakaslekin lan egitea ez dela egokia?

Enbaxadako irakasleak lau urterako etortzen dira Belgikara, nederlandera edo frantses izpirik jakin gabe, hemengo hezkuntza sistema ezagutu gabe eta hemengo haurren bizimodua nolakoa den jakin gabe. Haurrei irakastera etortzen dira, baina haurrak Turkian, Espainian edo Italian biziko balira bezala. Ez dute kontakturik gurasoekin nahiz eta haien hizkuntza jakin. Eta ez daukate guk daukagun mentalitatea.

Haatik, Ministeritzarentzat oso sistema erraza da eta debalde ateratzen zaio. Hezkuntza Ministeritzak badaki proiektu hau garrantzitsua dela haurrentzat, baina ez du dirurik gastatu nahi.



Eleaniztasuna edo bikulturalitatea haur etorkinentzat soilik planteatzen al da?

Orain arte bai, legeak ez baitu besterik baimentzen. Gure proiektu bikulturaletan haur etorkin espainiarrek, italiarrek eta turkiarrek soilik parte har dezakete. Guraso belgikar batek bere haurra bikulturaleko gelan sartzeko eskatzen badigu, ezin diogu baiezkorik eman legeak ez duelako uzten. Horrelako kasu bat eduki genuen. Hezkuntza Ministeritza flandiarrari gutun bat bidali genion esanez guraso flandiar batek bere semea italierako gelan sartu nahi zuela, eta erantzuna ezezkoa izan zen.

Edonola ere, orain gauzak aldatzen hasi dira. Orain arte Bruselako ikastetxe frantsesetan frantsesa baino ez zen irakasten, baina orain nederlanderarekin ere hasi dira. Hori ikusirik, noski, zentro nederlandarrak ere mugitu dira.

Batez ere gurasoen pentsatzeko era aldatu da azken urteotan. Maila sozial altua duten gurasoek zera pentsatzen dute: haur espainiarrek, italiarrek edo turkiarrek hiru hizkuntza ikasten baldin badituzte, gure haurrek zergatik ez?

Dena dela, nik arrisku bat ikusten dut: eskola elebidunak edukiko ditugula nederlanderarekin, frantsesarekin eta agian ingelesarekin, baina beste hizkuntza gutxituak sartzea oso zaila izango dela.



Hezkuntza sistema, proiektuak nahiz aukerak legearen baitan daude. Zer diote lege belgikarrek haur etorkinen hezkuntza eskubidearen inguruan?

1977an Belgikak hitzarmen europar bat sinatu zuen eta hark zioen etorkinen seme-alabek ikasgai bat beren jatorrizko hizkuntzan jasotzeko eskubidea dutela. Ministeritzak bere kabuz ez zuen ezer egin. Foyerrek 1982an lehen proiektu bikulturala jarri zuen martxan haur italiarrekin eta Ministeritzak hori erakutsi zuen Europan. Niri ez zait axola gure proiektua erabiltzea, baldin eta egokia iruditzen bazaio orokortzeko modua bilatzen badu. Orokortze horri ez dio ezetzik esaten, baina aurrerapausorik ere ez du ematen. Pauso bat aurrera eta bi atzera.

Ministeritzak 1991an jarri zuen haur etorkinentzako politika edo sistema berezi bat eta OBL izena jarri zion. Han zera esaten zen: ikastetxe bakoitzak landu behar dituela nederlandera, kulturartekotasuna, gurasoekiko harremana, arazoak dituzten haurrentzako programak, eta 20 edo 30 pertsonek eskatzen badute, kurtso bat antolatu behar duela.

Horren haritik, guk OETC (Irakaskuntza jatorrizko hizkuntzan eta kulturan) proiektua egin genuen eta OBL hezkuntza politikaren 5. puntua betetzen zuen, hots, oraintxe aipatu ditugunak: ikastetxe bakoitzak nederlandera landu behar duela, aktibitate interkulturalak antolatu, gurasoekin harremanak izan, arazoak dituzten haurrentzako programak eduki eta 20 edo 30 pertsonek eskatzen badute, kurtso bat antolatu.

Errealitatea, ordea, bestelako izan da. OETC aukera libre bezala utzi zuten, hots, ez zuten orokortu. Nik ulertzen dut aukera libre bezala uztea, sistemak enbaxadako irakasleekin funtzionatzen baitu eta horrelako sistema txarra ezin delako behartu.

Orain beste politika bat daukagu: GOK, aukera berdintasuna irakaskuntzan.



Zer aldaketa ekarri du GOK politika berri horrek?

Funtsean ezer ez, beste hitz batzuekin gauza bera eskatzen baitu: ikastetxe bakoitzak nederlandera landu behar duela, aktibitate interkulturalak, gurasoekiko harremanak, arazoak dituzten haurrentzako programak... eta OTEC aukera bezala uzten du.

Guretzat aldaketa hor dago: OTECi buruz ez baitute ezer esaten. Orduan, orain nola gaude? Ilegalak al gara? Diru laguntza jasotzen dugu, baina legeak ez du ezer esaten, babes legalik ez daukagu.



Hori aldatzeko aukerarik ikusten al duzue?

Aurtengo ikasturte amaierarako hezkuntza dekretu bat egingo dute haurren eskubideei buruz. OETC eskubide bezala integratuko dutela esan dute, baina orain arte ez dut ezer entzun.



Zergatik ez daukate interesik OETC eta zuen proiektua aintzatesten?

Ekonomikoki kostu bat daukalako, hori da arrazoi nagusia, eta baita ikastetxeek eta irakasleek ere nahi ez dutelako.