Euskal irakaskuntzaren ibilbidea legea sortu aurretik

Duela 10 urte jarri zen indarrean Euskal Eskola Publikoaren Legea EAEn; 1993ko maiatzaren 25a zen ikastolek publifikatu edo ez erabakitzeko azken eguna. Tentsio handiko garaiak izan ziren, iritzi tea interes ezberdinek elkar jotzen baitzuten. Soka luzeko prozesua zen euskal irakaskuntzarena, aurretik ere hari asko zituena.

Praktikoki Euskal Herriak frankismo garaira arte ez zuen euskal irakaskuntzarik izan, ez Iparraldean eta ez Hegoaldean. Alde batetik eskola nazionalak zeuden eta bestetik eskola erlijiosoak. 50eko hamarkadan sortu ziren hastapeneko kimuak, baina batez ere 60ko eta 70eko hamarkadetan garatu zen euskal irakaskuntza fenomeno zabal bezala eta Euskal Herri osoan, hots, euskal lurralde historiko guztietan. Noski, lehen urrats haiek instituzioetatik eta boteretik at eman ziren; herriko sektore batek bultzatu eta sostengatutako proiektu bezala sortu zen. Hura izan zen ikastolen fenomenoa.

Pixkanaka-pixkanaka mugimendu hura finkatuz joan zen, baina boterearen legitimaziorik eta babesik gabe; are gehiago, boterearen presioaren aurka.

Hegoaldean 1978ko konstituzioa onartu zenean fenomeno berri bat eman zen: legitimazio instituzionalik ez zeukan orori irtenbidea ematen hasi zitzaion. Era guztietako erakundeek irteera behar zuten: alderdi politikoek, sindikatuek... eta tartean ikastolek. Garai beretsuan Eusko Jaurlaritza eratu zen eta ordura arte Madrilgo eskuduntza ziren eskola nazionalak Gasteizko eta Iruñeko gobernuen eskuetara pasa ziren. Beraz, Eusko Jaurlaritza bere eskola publikoarekin eta ikastolekin aurkitu zen. Ikastolek euskal eskola publikoa zirela aldarrikatzen zuten eta juridikoki hala izan nahi zutela. Aldi berean, Eusko Jaurlaritzak bere eskola publikoa zeukan. Lehenengoek legitimazio soziala zeukaten eta legitimazio hori instituzionala bilatzeko gogo eta borondatea ere bai. Aldiz, eskola publikoak legitimazio instituzionala bazuen, baina soziala falta zitzaion, hots, euskal irakaskuntzarekiko identifikazioa.

Egoera horrek sortutako tentsioa 1980, 1981 eta 1982ko ikastola batzuen publifikazioarekin baretu zen. Nekazal giroko herri txikietako ikastolak publifikatu egin ziren, alegia, bi eskola moten proiektuentzat aldi berean lekurik ez zegoen herrietan.

Era berean, 80ko hamarkadan Eusko Jaurlaritzak sekulako inbertsioa egin zuen eskola publikoa euskalduntzeko. Irakasleen euskalduntze prozesu azkar bat eta A, B eta D ereduen bitartez eskolaren euskalduntze prozesua planteatu ziren. Modu horretan, 80ko hamarkadaren amaieran, eskola publikoak, zeukan legitimazio instituzionala mantentzeaz gain, legitimazio soziala irabazi zuen. Bien bitartean, ikastolek hasieran zeukaten legitimazio soziala mantendu zuten, baina ez zuten legitimazio instituzionalik lortu.

Ikastolen, eskola publikoaren eta eskola erlijiosoaren elkarbizitza ez zen ez erosoa, ez gogokoa. Beste modu batera arautzeko eta antolatzeko nahia begien bistakoa zen. Horrela, 1978an akordio politiko bat egin zen. Ikastolek eskola publiko bakarra eraiki behar zela eta hori konbergentzia prozesu baten bidez egingo zela onartu zuten. Hori egin bitartean ikastolek finantziazioa jasoko zutela hitzartu zen.

Giro horretan, euskal eskola publiko berri bat sortzeko ametsa, ilusioa, esperantza, gogoa eta indarra bildu ziren irakasleen, gurasoen eta herritarren artean, eta hainbat ekimen, adostasun eta proposamen lortu ere bai (nagusiki SORTZEN plataforma). Boterearen aldetik, PSOEk, EEk eta EAJk eskola itunerako akordio politikoa egin zuten, eta horren puntuetako bat izan zen Euskal Eskola Publikoa (EEPL).

Gaur egun EEPL dago EAEn, baina ez dago euskal eskolaren legerik.

10 urte pasa dira EEPL onartu eta indarrean jarri zela. Besteak beste, bi helburu hauek zituela esan liteke:

1.- Euskal Eskola Publikoa berritzea eta aldatzea.

2.- Ikastolek titularitate publikoa izatea.



* Zein neurritan lortu dira bi helburu horiek?

* 10 urte beranduago, zein balorazio egiten duzu?

Galdera horien inguruko balorazioa eskatu diegu unibertsitateko irakasle bati, politikariei eta sindikatuetako kideei. Jarraian ikus eta irakur daitezke erantzunak.







IZTUETA, Paulo.

EHUko Hezkuntza Zientzien Fakultateko irakaslea



Euskal eskola publikoaren legea: hamar urteko balantzea

Behar bada, hamar urte ez dira asko ordutik hona lortu denaren eta ez denaren arteko alderdi desberdinez ondorio erabakigarriak ateratzeko, baina behin-behineko balantze moduko bat egiteko adina datu badauzkagula uste dugu. Guk hemen arrasto batzuk bakarrik markatuko ditugu. Ez da dena zuri, edo dena beltz epealdi honetakoa.

Ezaguna den bezala, Eusko Jaurlaritzak,1993ko maiatzaren 25eko legearen bidez, Ikastolen mundua bitan zatituta utzi zuen, batzuk sare publikoan eta besteak pribatuan sartzera behartuz. Orduan publifikatzea erabaki zutenen asmo nagusien artean, hauek zeuden: ikastetxe publikoak antolakuntzaren zein funtzionamenduaren aldetik euskalduntzea, zatiketa administratiboen gainetik Euskal Herri osoan zehar era koordinatuz batez jokatzea, ikastetxe bakoitzak bere hezkuntza-eredu autonomoa izatea, euskal curriculuma garatzea. Hitz batez esateko, Euskal Eskola Publiko Berriaren bidean, hezkuntza sistema propioa lantzea zen, eta da, Sortzen-Ikasbatuaz elkartearen egitekoa. Ikastolen Konfederazioaren betiko helburua ere beretsua izan da, eta da, hots: euskal eskola nazionala eratzea, esparru pribatutik ari izanda, titularitate publikoa aldarrikatuz.

Hamar urte pasa eta gero, euskal irakaskuntzaren oroimen historikorako gogorarazi behar den lehen datua da, lege hura Buesa kontseilariak gauzatua izan zela, baina Eusko Jaurlaritzaren onarpenarekin eta Ikastolen Konfederazioaren obedientziarekin, honek ere erresistentziaren aldapari ekin orduko makurtu baitzuen bere burua botere autonomikoaren aurrean. Neurri batean, jokabide hura normaltzat hartzekoa ere bazen, Ikastolen aparatu administratiboa EAJkoen eskuetan baitzegoen, subentzioen politikari atxikia. Ez da ahaztu behar Ikastolen Konfederazioko buruzagi batzuk EAJko hautagaiak izan zirela.

Buesaren legearekin euskal irakaskuntzan ziklo berri bati ematen zitzaiola hasiera uste izan genuen. Usteak betetzen ari dira, orduan gauzatu zen zatiketak indarrean segitzen baitu. Alde batean ikastolak daude, eta bestean ikastetxe publifikatutakoak, sektore bakoitza bere antolakuntzarekin. Bi elkarte hauetakoen artean ez da gauzatu kooperazio-lanik eta beren arteko harremanak gehienbat formalak dira. Bakoitzak bere bidea egin du, bakoitzak beren ekarpenekin eta beren hutsuneekin. Zertan aurreratu den eta zertan ez -ez bederen hainbeste-, zehazteko orduan, mailak eta mailak bereizi behar dira.

Lehenik, hizkuntza ereduei dagokionez, euskararen ildoa nola doan jakiteko, ia beti lehen aldiz matrikulatzen diren Eskolaurreko haurren kopurua neurtzen da. Hori batetik, eta bestetik, B eta D ereduak bateratuta ematen dira. Egia da, euskalduntze-tasa aldagai horien arabera neurtuz gero, EAEn B eta D ereduetan ikasten zutenen indizea 1982-83 ikasturtean % 48koa zela Eskolaurrean, % 19ko OHOn, % 8koa UBIn, % 3koa Lanbide-Eskolan, eta handik hogei urtera, 2001-2002 ikasturtean, nabarmenki igo egiten direla indize horiek, Haur-Hezkuntzan % 77koa izanik, Lehen Mailan % 66koa, DBHn % 55ekoa, Batxilergoan % 38koa eta Lanbide-Eskolan % 15ekoa. Administrazioak emaitza horiek erakusten ditu. Dena den, esan dezagun 30 puntutik gorako igoera hori gehienbat lehen hamarkadan eman zela, ez Euskal Eskola Publikoaren legea finkatuz gerozkoan.

Baina bada indize horiek irakurtzeko beste modu bat ere, euskarazko irakaskuntzaren egoera zuzenago islatzen duena, eta da jakitea ea zenbatek bukatzen dituzten obligaziozko eskolatzea eta goiko zikloak D ereduan. Noski, euskalduntzea eredu horretara mugatuz gero, indizeak asko apaltzen dira, 2001-2002 ikasturtean DBH euskara hutsean bukatu zutenak % 35,9 bakarrik izan baitziren, Batxilergoa % 36,9 eta Lanbide Eskola %11,3. Uste baino defizita handiagoak daude, beraz, azken ziklo horietan. Garrantzitsua da euskarazko irakaskuntza B eta D ereduetan zenbat haurrek hasten duten jakitea, baina askoz erabakigarriagoa gertatzen da beren ikasketak D ereduan zenbatek egiten dituzten egiaztatzea, azken hauek bakarrik izango baitira euskararen erabiltzaile potentzialak. Beste datu hau ere kontuan hartu beharrekoa da: indize horiek ahulduz doazela EAEko Administraziotik besteetara, alegia. Nafarroan, adibidez, 1999-2000 ikasturtean, % 17 ikasle zebiltzan DBHn eta Batxilergoan, berriz, 13 besterik ez.

Bigarrenik, goian aipatu diren bi maila horien arteko bereizketa egin eta gero, emaitza positiboen mailan aipatzekoa da euskarazko irakaskuntzak orokorrean sare publikoan egin duen gorakada. Oinarritzat Hego Euskal Herriko 1999-2000 ikasturteari dagozkion datuak hartuta, zehazki DBHn, egiaztatzen da ikastetxe publikoen euskalduntze-tasa pribatuetakoa baino dezente garaiagoa dela %57,8rekin B eta D ereduetan, eta diferentzia hori areagotu egiten dela, batez ere D ereduan, 12 puntuko aldearekin. Datu honek badu bere garrantzia, baldin kontuan hartzen bada DBHko ikasle gehienak (%54) ikastetxe pribatuetara joaten direla. Badirudi, beraz, euskal eskolaren bultzada gehienbat sare publikotik doala, oraingoz bederen bai, nahiz ez dugun elementu aski prozesu horretan ikastetxe publifikatuek zenbaterainoko eragina izan duten jakiteko.

Hirugarrenik, emaitza positiboen ondoan, hutsuneak ere ageriegiak dira ez ikusteko. Kalitatezko irakaskuntzan oinarrituta, Ikastolek gora egitea espero zen, baina ez dirudi aparteko hazkunderik eman denik. Egia da, Buesaren legeaz geroztik, sortu dira ikastola berriak, hiruren bat edo, Beasain, Azpeitia eta Elorrion, baina horien sorrerak barne-liskarren barruan kokatu beharreko arrazoi koiunturalei dagozkienak direla esango genuke. Bestalde, titularitate publikoa lortzeko itxaropena ihartutzat eman daiteke. Orobat, ikasketxe publifikatuen sektorean ere jadanik galdutzat eman daitezke ikastolak izan zireneko garaian zituzten oinarrizko zenbait elementu, hala nola irakasleen egonkortasuna, irakasleak hautatzeko ahalbidea eta curriculumaren gaineko esku hartzea. Funtzionamenduaren aldetik, beraz, euskal irakaskuntzan azken hamar urte hauetan bide aski autonomoa egin duten lau sektore desberdindu koexistitzen direlakoan gaude: sare publikoan, tradizio zaharreko ikastetxe publikoak eta publifikatuak, eta sare pribatuan, tradizio zaharreko pribatuak eta ikastolak.

Laugarrenik, datu horiek eskuan, ondoko hiru ondorio hauek ateratzen ditugu:

Bat: Euskal irakaskuntzak duen oinarrizko arazoa, lehen bezala orain ere, pedagogikoa baino askoz harago politikoa dela, zerbait estrukturala, alegia. Ez da dena lege-kontua, baina ukaezina da botereak bere kontrola ezartzen duela. Euskal irakaskuntzak egiturazko arazo politikoak ditu, euskal lurraldea maila juridikoan zatituta egoteak euskal kulturgintza eta euskal irakaskuntza nazio-proiektu bateratu baten gerizpean eta era koordinatu batez garatu ahal izatea ezintzen baitu. Hola edo hala, egungo egoera honi bukaera eman behar zaio. Euskal Herriko klase politikoaren hutsune larriak garbiki islatzen dira hezkuntza-mailan ere. Euskal Herriko Administrazioetan horrelako desoreka egotea, Nafarroa eta Iparraldearen kasuan bederen garbiki, lege-mailako diskriminazioari zor zaiola jakiteko aski da Arabara begiratzea, beste biak baino erdaldunagoa den eskualde honetan, 1999-2000 ikasturtean, DBHn D ereduan zebiltzanak % 22,2 baitziren, Nafarroan baino ia 5 puntu gehiago.

Bi: Hezkuntza elebidunaren politika auzitan jarri beharra dagoela, batetik, gizarte-eskeari erantzuten ez diolako eta, bestetik, bigarren mailako irakaskuntza bukatzean ikasle guztiak euskalduntzea lortzen ez duelako. Azken arrazoi hau da garrantzitsuena, EAEn indarrean dagoen legeak, hizkuntz ereduak ezartzean, bete ezin dezakeen zerbait eskaintzen baitu. Iruzurra eginez segitzen du, oso ondo baitaki ikasleria euskalduntzeko eredu bakarra D eredua dela, ikastoletan erabili izan den betikoa. Elebitasunak ez du balio, elebitasunean bizi den komunitaterik ez dagoelako. Eta ez dago, nonahiko hiritar gehien-gehienak, eleaniztunak izan ala ez, beren eguneroko bizitzan elebakarrak direlako. Horrela Espainian bezala Frantzian, eta Europako beste estatuetan.

Eskoletan euskarazko irakaskuntza ziurtatu ez, eta, gainera, eleaniztasunaren aldeko egitaratuetan atzerri-hizkuntzak -ingelesa, batik bat- bultzatzeari oinarri sendorik ez diogu ikusten, ez bederen euskarazko irakaskuntza oraindik gutxiengo-egoeran aurkitzen den ikastetxe publiko zein pribatuetan. Ikastoletan, agian, besterik litzateke, hauetan kalitatezko hezkuntzaren xedeetako bat ikasle eleaniztunak sortzea izan baita, berez zerbait aberasgarri dena maila pertsonalean eta, orobat, errentagarria gizarteko harremanetan. Baina aukera horrek euskarazko irakaskuntzaren kalitatea lermatzea suposatuko lukeen neurrian, handik eta hemendik entzuten gatozen bezala, eleaniztasunaren eredu hori ere auzitan jarri beharrekoa izango litzateke. Gure ustez, oraindik goizegi da orain arteko emaitzak behar bezala aztertu eta baloratzeko.

Hiru: Testuliburuen edukiari buruzko azterketa desberdinek erakutsi dutenez, azken hamar urte hauetan egon den hutsunerik larriena, agian, euskal curriculumaren esparruan egon dela, eta dagoela, horietan lurraldez zatitu eta kultura folklorikoz jantzitako Euskal Herria islatzen baita. Nortasun nazionalik ez duen herri baten irudia da horietan eskaintzen dena. Eta neurri handi batean hori horrela gertatu da, azkenaldian atzerriko argitaletxeak ere hemengo merkatuan indar handiz sartu direlako itzulpenen bidez, tarteka-marteka moldaera batzuk eginez. Oso urruti gaude euskal curriculumaren nondik norakoa diseinatu eta lantzetik, testuliburuen edukietan LOGSEk berak ahalbidetzen duenaren laurdena -%11 inguru- besterik ez baita betetzen. Euskal hezkuntza-sistema nazionalaren oinarria euskal curriculumaren baitan aurkitzen da. Bada garaia hezkuntzako arduradunek arazo espezifiko hau serioski eta sakonki aztertzen has daitezen, erakundeko eta gizarteko egileekin bat eginda, eta ez orain arte bezala, Ikastolen mundua alde batetik eta Administraziokoena bestetik. Euskal curriculumak bakarra izan beharko luke, hots, nazionala. Hau da, ez besterik, euskal hezkuntza-sistema nazionala eraikitzen joateko bidea, azken hamar urteko ibilaldiak irakatsi diguna.







BANDRES, Luis Mari.

EAJ. Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura diputatua



Egindako galderei erantzuna behar den bezala eman ahal izateko, orain dela hamar urte geneukan eskolaren egoera nolakoa zen gogoratu behar da. Mendebaldeko herrialde normalizatu guztietan bi eskola mota izan dira XX. mendean zehar, publikoa eta pribatua, hain zuzen. Gurean, berriz, eta normalizatuta ez zegoen heinean, hiru eskola mota geneuzkan: erdarazko nolabait betiko eskola publiko eta pribatua, alde batetik; eta bestetik, batez beste orain dela hogeita hamar urte edo hasitako ikastolak, euskaraz, noski.

Egoera hura ez zen desiragarria, ez eta normala ere. Urte haietan zehar ikastola gehienek publikoak izateko beren behin eta berriro adierazi zuten. Bestalde, Eusko Jaurlaritzak hiru ereduen plana indarrean jarri zuen, hots, A, B eta D ereduena. Horrela, urteak joan eta urteak etorri, sare publikoan eta pribatuan zenbait ikastetxetan A ereduarekin jarraitzen zuten bitartean, besteetan B eta D ereduak jarri ziren martxan. Horrekin batera, ikastola ereduak aurrera jarraitzen zuen. Beraz, eta besteak beste, nolabaiteko nahaste-borraste hura zuzendu nahirik, Euskal Eskola Publikoaren Legea onartu eta indarrean jarri genuen.

Alde batetik, lege haren bitartez ikastolei titularitate publikoa izateko aukera eman zitzaien eta batzuek, egia esan, aldez aurretik pentsatzen eta esaten zenaren aurkako bideari ekin zioten, hots, publikotasunari heldu beharrean nahiago izan zuten pribatu izatea; beste asko, aldiz, publiko bihurtu ziren. Baina bide bat edo bestea hartu ondoren, sarea, alde horretatik behintzat, normalizatuta gelditu zela esan beharra dago. Beraz, helburu hori eta ez arestian jarritakoa, hau da, "ikastolek titularitate publikoa izatea", erabat lortu zela esan dezakegu.

Bestalde, izandako uztarketaren bitartez, hots, ohiko eskola publikoaren eta zenbait ikastolaren artekoa, gehi legean aurreikusten zen zenbait urratsen bitartez lortutako Euskal Eskola Publikoa orain dela hamar urtekoa baino askoz hobea, modernoagoa eta herrian errotuagoa delakoan nago.

Beraz, orain dela hamar urte hartu genuen bidea guztiz egokia izan dela pentsatzen dut, eta gaur egun gure Herrian (Nafarroa eta Iparraldea alde batera utzita) eskola egoera normalizatuan izateaz gain, gurasoen borondatearen arabera, gure hizkuntza propioan ikasteko sare publikoan nahiz pribatuan aukera badagoela aitortu behar dugu, bai eta kalitate handiko mailarekin ere.







CELAÁ, Isabel.

PSEko Hezkuntza arduraduna



Euskal Eskola Publikoa berritu eta aldatu

1993an onartu zen Euskal Eskola Publikoaren legea 1992an indar politikoen eta sozialen artean sinatutako Eskola Itunaren fruitua izan zen, zeina Fernando Buesak zuzendutako Hezkuntza Sail Sozialistaren iniziatiba izan zen.

Lege hark, Euskal Eskola berritzeaz gain, Euskal Hezkuntza bere osotasunean eraldatu du eta Eskola Publikoa erreferentzat hartu du.

Lege honi jarraiki, eskola plurala, elebiduna eta demokratikoa daukagu, euskal gizartearen zerbitzura dagoena eta sozialki eta kulturalki errotua dagoena.

Dena dela, badaude Legean biltzen diren eta garatu ez diren zenbait alderdi.

Bi aipatuko ditut. Lehenengoa ikastetxeen autonomiari dagokiona da. Oraindik ikertzeke eta gauzatzeke dago zentroen autonomia, eta ez pedagogikoa eta antolakuntzakoa soilik, baita ekonomiko-finantzieroa ere. Garapen horrek, zalantzarik gabe, Euskal Eskola biziagoa edukitzea ahalbidetuko du bere eskaintza euskal hiritarrei gerturatzerakoan.

Bigarren alderdiak ekitateari egiten dio erreferentzia. Gaurkoz, Eskola Publikoak, praktikoki berak bakarrik, ezberdintasun guztiak berdintzen ditu aniztasuna integratuz. Ia Premia Bereziko Heziketa eta Inmigrazio guztia Eskola Publikoan kontzentratzen da. Diru publikoz mantentzen diren zentroen artean banatu beharko litzateke aniztasun hori, eta erronka izaten jarraitzen du horrek.



Ikastolei titularitate publikoa eman

Legearen zazpigarren xedapen gehigarriaren arabera, hiru hilabeteko epea irekitzen zen ikastolen eta eskola publikoaren konfluentziarako. 1998ko Konfluentzia Legearen babesean, hainbat ikastolak hitzarmenak sinatu zituzten garai hartan Jose Ramon Rekaldek zuzentzen zuen Sail Sozialistarekin, eta, hitzarmen horien arabera, Eskola Publikoaren legea onartu ondoren aukera egitekotan gelditu ziren.

Praktikoki ikastolen erdia sare publikora pasa zen eta balantzea positiboa da. Bi eskolen kulturak herriaren zerbitzura dagoen kultura bakar bat bilakatu ziren.







ERKIZIA, Tasio.

1993an Herri Batasunako Hezkuntza arduraduna



Iruzurra eta atzerapausoa

1993. urtean Baskongadetako Parlamentuak onartu zuen legea iruzurra izan zen euskal gizartearentzat eta Euskal Eskola Nazionala eraikitzeko prozesuan, berriz, atzerapauso nabarmena. Iruzurra izan zen, denborak begien bistan utzi digulako ustez bere baitan jarri zituzten helburuak faltsuak zirela. Euskal Eskola Publikoaren Lege gisa aurkeztu zuten, baina funtsean "ikastolen mugimendua zatitu eta desegiteko ahalegina" bilakatu zen. Beraz, hamar urteren buruan, bere garaian egin genuen iragarpena zoritxarrez bete egin dela aitortu beharrean gara: Eskola Publikoa ez da hobetu baina, aldiz, ikastolen mugimenduarentzat hankatrabatze galanta izan da.

Basgongadetako Eskola Publikoak ez du hobekuntza nabarmenik ezagutu, askotan aipatu arren Lege hark inoiz ez zuelako garapenik izan. Hitzetik hortzera erabili zen eskolaren autonomiari buruzko lege propioa argitaratzeko aukerak ematen zituela, baina errealitate gordina zera da: inoiz ez dela argitaratu. Eta gauzak oso argi gelditu ziren urte gutxira, PSOEk berberak estatu osorako balio zuen Lege Organiko berria argitaratu zuenean, hain zuzen ere LOPEGCE deitu zutena, haren arabera ikastetxeen funtzionamendua lurralde guztietan berdina izango den. Hainbat Eskola Publikotan aurrerakuntzak bideratzen dirautela? Esperientzia berriak abian direla? Dudarik ez dago, baina ez legeari esker, lege eta oztopo guztien gainetik, irakasleen eta gurasoen eraginagatik baizik.

Eskola Publikoan lege hark ez zuen eragin positiborik izan. Egunerokotasunak argi utzi digu lege hori ez zegoela Eskola Publikoaren berrikuntzarako pentsatua eta egina. Ez da nabarmendu inolako aldaketa edo hobekuntzarik ez autonomian, ez bere barne funtzionamenduan, ez irakasleen estatusean, ez gurasoen partaidetzan, ez ikasleen protagonismoan.

Ikastolen mugimenduari dagokionez, aldiz, legeak eragin zuzena izan zuen. Ikastoletan izugarrizko nahasmena, enfrentamenduak, egonezina eta zatiketa latza sortu zituelako. Lege hark ez zuen Ikastolen izaera propioa errespetatzen. Soilki, dagoen sare publikoan integratzea proposatzen zuen. Ez zegoen sare ezberdinen arteko konbergentziarik, proposamena ikastolen asimilazioa onartzea zen. Hainbeste urtean egindako bide eta sare propioa eraikitzeari uko egin eta Baskongadetako Administrazioak kudeatzen duen Espainiako Estatuaren sare publikoan sartzea proposatzen zitzaien. Baina hori bai, bi hobekuntza nabarmenekin: gurasoek ez zuten ordainduko ezer eta irakasleak funtzionario izanen ziren.

Teorian, atxikimendu libre eta bolondresa zena, praktikan txantaje izugarria izan zen. Zenbait ikastoletako egoera ekonomikoak eta beste hainbestetan irakasleen interesak eragin zuzena izan zuten. Eztabaida oso nahasturik egon zen interes pertsonalak eta ikuspegi pedagogikoak guztiz gurutzatuak egon zirelako. Buesarentzat lorpen handia, baina, aldiz, Euskal Hezkuntza Sistema Propioa bat eraikitzeko bidean atzerapausoa.







ARANBURU, Martin.

EAko kidea



Euskal Eskola Publikoaren Legearen azterketa egiteko garaian balantze positiboa da nagusi Eusko Alkartasunaren aburuz, nahiz eta, Eak lege honekiko izan duen erlazioa berezia izan den, alde batetik legearen egile izan ez zelako eta bestalde, azken urteotan legearen kudeatzaile nagusia izan delako.

1993an, orduko legealdian, Eusko Alkartasuna ez zen gobernuko kidea eta PSE alderdiaren erantzunkizun zuzena zen Hezkuntza Saila, bera izan zelarik nagusiki legeari bultzada eman zion alderdia. Bere garaian, legearen beharra ulertzen genuen, Eskola Publikoaren kalitatezko hazkuntzarako ezinbestekotzat jotzen baikenuen abiapuntu funtzioa izango zuen araudi berri bat arautzea, hots, eskola publikoaren lege bat. Finean, bat egin genuen lege bat egitearen beharrarekin, nahiz eta Legebiltzarreko dinamikak berak alderdiei inposatzen zigun eginbeharraren ondorioz, oso kritikoak izan ginen legearen edukiaren hainbat alderdirekin. Halere, orokorki hezkuntzaren eta zehazki eskola publikoaren garrantziaz jabeturik, Eusko Alkartasunak jarrera arduratsua izan zuen, gure aburuz ezinbestekoak ziren alderdiak mahai gaineratuz eta azterketak, planteamenduak eta kritikak objetibotasunez eginez.

Ukaezina da, halere, lege horren kudeatzaile nagusiak izan garela, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Saila gure esku izan baita azken legealdietan. Eta legearen analisia egiteko garaian, azterketa modu eraginkorrena, nire iritziz, Eskola Publikoak izan duen garapenaren azterketaren berri ematea da.

Azpimarratu beharreko lehendabiziko alderdia zentroen autonomia da. Zentzu ekonomikoan, zein pedagogikoan, zein antolakuntzakoan zentroen autonomia erabat garatu da azken hamar urte hauetan. Pertsonalgoaren gaia alde batera utziz, autonomiaren garatze orokorra eman da ondorio positibo nagusi bat ekarri duelarik: kalitatea.

Kalitatea da, hain zuzen, azpimarratu nahi dudan bigarren alderdia. Estatuan ez da hemen ezagutzen dugun eskola sistemaren parekorik kalitate baremoak kontuan hartzen baditugu, eta lorpen horretan, herri honek hezkuntzan dituen profesionalen saritu ezineko lanaz gain, Euskal Eskola Publikoari onartu egin behar zaio garapena posible egin duten hainbat tresna eman dizkiola hezkuntzari. Sistemaren diagnostikoa zuzena izan zen eta baita garapena bideratuko zuten baldintzen ezarpena ere.

Euskalduntzeak ere oso garapen positiboa ezagutu du. Ez ditut datuak emango, aski ezagunak dira eta, baina ukaezina da herri hontako kulturaren altxorra dugun euskararentzat hezkuntza sistemak duen ezinbesteko funtzioa. Eta ikuspegia galdu gabe, garai hartan hezkuntzan euskararen hedapena zein zen ahantzi barik, zoriontzekoa da euskararen ezagutzari buruz gaur egun ditugun datuak.

Parte-hartzeaz bi hitz esan nahi nituzke, aipagarria baita eskolako kide diren guztien arteko parte-hartzeak, interlokuzioak eta interakzioak sakondu egin direla. Zaila da, halere, Eskola Publikoaren Legeak merezi duen sakontasunarekin azterketa bat egitea artikulu baten bidez, baina azken hamar urte hauetan egindakoak hurrengo hamar urteetako abiapuntu berri bat eskaini digu kalitatezko hezkuntza eleanitz eta moderno bat lortu ahal izateko.







LARRAMENDI, Jesus Mari.

ELA



Hamar urte igaro dira 1993ko otsailean Gasteizko Legebiltzarkideek Euskal Eskola Publikoaren eta Unibertsitateaz Kanpoko Irakaskuntzako Irakasleen Legeei oniritzia eman zietenetik.

Orain, irakaskuntza alorreko arduretatik at egonik, eta legeztatuari eta bere ondorioei gainbegirada labur bat eginik, zera aipatuko nuke:

Alde batetik, bere garaian salatu genuen eztabaida irekirik eza, zahar berria den joera dela, zeren eta tamalez, gaur egun ere, Euskal Herriko arduradun politikoekin ditugun eztabaidetan antzeko joerak salatu beharrean aukitzen baikara.

Bestalde Lege haietan onarturiko eta betetzeke geratu diren bide batzuk mentatu nituzke: bi Hezkuntza Sare geratuko zirela azpimarratzen bazen ere, onerako edo txarrerako, lehenik zeuden hirurak mantendu direla; sare pribatu kontzertatuko langileen baldintzak publikakoekin parekatzea aldarrikatzen bazen ere, oraindik lan baldintza kaskarragoetan mantentzen direla; edota euskalduntze prozesuan aurrerapauso nabariak eman badira ere, asmoak betetzeke daudela.

Ezin da ahaztu gogoeta honetan ikastolei irekitako publifikazio aukeraren inguruan sortu ziren gatazkak batere zentzurik gabekoak zirela, zeren eta nabari geratu da, niretzat behintzat, euskara maila, metodologia aurrerakoiak eta abar mantendu egin direla, eta bide batez, ikastetxeen beraien iraupena ziurtatu.

Azkenik, ez nuke bukatu nahi zera esan gabe: bere garaian lege ausartiagoak eskatzen genituela, aukera zegoelakoan. Haatik, legeak onartu zituztenek ez ziguten kasurik egin, eta orain aurrerantz jotzeko dauden zailtasunez gain, Madrildik -hemengo zenbaiten laguntzarekin- ditugun mozketen aurrean askoz ere egoera larriagoan gabiltza.

Batzuei gehiago edota beste zenbaiti ez gustatu nik diodana, horrela azaltzen dizkizuet nire gogoetak, laburki bada ere.







ARRONDO, Belen.

STEE-EILAS



Orain dela hamar urte, Euskal Eskola Publikoaren Legea onartu zenean, irakaskuntzako partaideen artean eztabaida luzeak eta sakonak izan genituen. Gaiari buruzko gogoetak askoz ere lehenago hasiak ziren. Legeak, ez zuen asetu gure nahia eta hutsune ugari zeudela argi zegoen, baina hala ere, batzuek, irakaskuntza Publikoa indartzearen alde egin genuen apostua. Prozesu hartan, hiru probintzietako ikastola ugari eta ikastetxe pribatu batzuk sare publikora joan ziren.

Urte hauetan, Eskola Publikoak izandako garapena baloratzerakoan, alde onak, ez hain onak eta alde txarrak ikusten ditut. Zaila da sistema honen azterketa osoa laburbiltzea eta horregatik atal batzuk soilik aipatuko ditut.

Zalantzarik gabe, gaur egungo Eskola Publikoa orain hamar urte genuena baino euskaldunagoa da. Euskalduntze bidean pauso garrantzitsuak eman dira, azken urteetako matrikulazio datuak eta irakasleen euskalduntze kopurua ikustea besterik ez dago. Irakaskuntzan, euskaduntze prozesuak aurrera egin badu, beste eragile batzuen artean, eskola publikoari esker izan da, eta zalantzarik gabe, irakasleek eta langileek egindako ahaleginei esker. Maila honetan, sare publikoa sendotu eta indartu egin da.

Ikastetxeen Autonomia, legean jasota zegoena, garatu gabe dago eta hori eskoletan nabaria da. Urrats txikiak eman dira, baina gauza asko daude oraindik, non administrazioaren erabakiak, eskola komunitatearen iniziatibak eta erabakitzeko aukerak baldintzatzen duten. Nire ustez, aurrerantzean, autonomia da erronka garrantzitsuenetariko bat.

Irakasleriaren egonkortasun ezak, gehienbat herrietan, herri txikietan, arazo izaten jarraitzen du. Betidanik defendatu dut irakasle taldearen egonkortasunaren garrantzia edozein lan egitasmo aurrera eramaterakoan. Beharrezkoa da plantila egonkortzea eta horretan ardura berezia du Hezkuntza Sailak hainbat urteetan gai honen inguruan izandako jarrera.

Egunetik egunera lege uniformizatzaile eta zentralista gehiago datozkigu Madrildik eta horrek ere baldintzatzen du hemengo hezkuntza sistema osoa, bai sare publikoa baita pribatua (azkenekoa Kalitate Legea deiturikoa).

Komunitate Autonomoko instituzioetatik, Hezkuntza Sailetik, ez dago benetako apusturik eskola publikoaren alde. Batzuetan irizpide ekonomizistak soilik erabiltzen dituztelako eta askotan irakaskuntza pribatuaren alde jokatzen dutelako. Azken adibidea 0-3 urteko etaparekin gertatutakoa da.

Baina, hala ere, eta zuen galderetariko bati erantzunez, Eskola Publikoak aurrerapauso garrantzitsuak eman arren, etorkizunean erronka ugari dituela uste dut.

Prozesu hartan, arrazoi ezberdinak erabiliz, ikastola batzuk ez ziren publifikatu eta bere bidea jarraitu zuten. Hala eta guztiz, hamar urte geroago, Eskola Publikoak Hezkuntza Sistemaren ardatz nagusia izan behar duela pentsatzen jarraitzen dut.







ARIN, Joseba.

LAB





Hezkuntza alorrean hiru sare egoteak, bata osorik euskalduna eta Euskal Herri osoan hedatuta, konpondu gabeko arazo baten isla zen, eta hala da oraindik ere. Ez dut uste Autonomia Erkidegoko garai hartako agintari politikoek, Legea egiterakoan, zuek esandako helburuak zituztenik.

a) Aldatu eta berritu da Eskola Publikoa Autonomia Erkidegoan?

Aldaketa ia bakarra kuantitatiboa izan da. Ikastola batzuk sare publikoan sartzean, ikastetxe eta irakasle euskaldunen kopurua handitu egin zen eta hori onuragarria gertatu zen ordura arte Eskola Publikoan eginiko ahalegina sendotzeko eta indartzeko.

Eskola publikoan irakasle, eta aita ere bai naizen aldetik, esan behar dut lege horrek ez duela aldaketarik ekarri. Administrazioarekiko betiko mendekotasunaz funtzionatzen da orain ere. Ikastetxeen autonomia oso eskasa da. Harrigarria egiten zait langileen estatus zaharkitua eta egonkortasun eza (edozein eskola-proiektu serio eta sendo lantzeko ezinbestekoa dena); milaka interinokin funtzionatzen duten arren, ikastetxeek hitzik ere ez izatea kudeaketa horretan.

b) Ikastolek titularitate publikoa izatea?

Juridikoki ez zitzaien ikastolei aukera berririk eskaini, bi eredu zaharren artean aukeratu beharra baizik. Ikastolak zatitu egin ziren, batzuek sare publikoan sartzea eta besteak titularitate pribatuarekin jarraitzea erabaki zuten. Administrazioak eta politikoek berriro ere antzutasuna erakutsi zuten Euskal Herrian bizi zen errealitate bati irtenbidea eskaintzeko orduan, bai Autonomia Erkidegoan ere, hezkuntza eskumenak zituzten arren. Eskumenak edo kudeaketa soila?

Balorazioa

Lehen datorkidan hitza frustrazioa da, aukera galdua. Euskal Herrian herri borondatearen bidez sortu diren beste hainbat ekimenekin bezala honekin ere, politiko-agintariek, herritarren indarrak kudeatu ordez zaramara bota zituzten. 1993an ikastolak desagertuko zirela erabaki zuten, eta legez egin zuten. Publifikatu ez zirenak, berriz, zigortu egin dituzte.

Ikastoletan hainbat urtetan eskola euskalduna, herritarra, berria, Euskal Herrikoa, bertako nahi eta beharrei egokitutakoa eraikitzen, kontraesan guztiekin egindako bidea zatiketa mingarri batekin amaitutzat eman nahi izan zen. Hala ere ez zuten lortu; gogo horrek bizirik dirau. Geure hezkuntza propioa garatzeko ditugun mugak nabarmen gertatu ziren orduan, eta are nabarmenago azken urteotan; Madrilek eztula egin duten bakoitzean, Unibertsitate legea, Kalitate legea, Lanbide Heziketa, Curriculuma, ikasmaterialgintza... Jaurlaritzak aurpegia ezkutatu besterik ez du egiten.

Berriro ere herri ekimenen bidez "Gunea", "Bilgunea"... jarraitu beharko diogu Euskal Herriak behar duen eskola propioa eraikitzeko lanari, bakoitzak bere lekutik.







ARAMENDI, Juanma.

CCOO



Geurea, euskal eskola publikoa

Hamar urte igaro dira Recalde eta Buesa Hezkuntza sailburuen ekimena medio, euskal gizarteak geure hezkuntza sistema "propioa" garatzeari ekin genionetik. Estatu mailan LOGSE abian zen jada autonomia erkidego gehienen kontsentsuari esker, Euskadi barne. 1988. urtean ikastolen konfluentziarako legea onartua zuen Eusko Legebiltzarrak. Eta kontsentsu giro horretan, PNV, PSE eta EEk "Eskola pakturako akordio politikoa" sinatzea lortuz euskal hezkuntza sistemaren oinarri gertatuko ziren ondorengo planifikazio, finantziazio eta euskalduntze esparruetan garatu beharreko ekimena adostea lortu zuten.

Kontsentsutik at geratu zen talde politikoa, hain zuzen EA, 1995. urtetik aurrera Lege horren gestioaz arduratu zela gogoratzea komeni da, horrela, lege horren aurkaririk nabarmenetariko bat, Inaxio Oliveri jauna, ostera sailburu izango zelarik.

Hamar urte hauetako ibilbide honetan EEPk patroi politiko horien eragin bat baino gehiago jasan behar izan ditu; hots, ikastolekiko lehentasunak mantentzean, eskola mapa ustel bat finkatzean, eskainitako finantziazioaren truke sare ezberdinen arteko matrikulazio kuoten desoreka sare pribatuaren mesederako bilakatzen ustean, edota azken aldi honetan Iztueta andrearen ekimenari esker 0-3 urteko hezkuntza eskaintza ikastetxe publikoetan bermatzeari uko egitean.

EEPko irakasleriari dagokionean ere, hamar urte hauetako gestio beltz honen ondorioz, prekaritateak egin duen gorakada nabarmena gertatzen da, plantillaren %25 behin-behinekoa delarik. Egia esateko, hiru sindikatu abertzaleen babes osoa izan dutela aitortu beharra dago baita ere.

Gestio ilun horrek, ordea, ez du inolaz ere baliogabetzen geure hezkuntza sistema propia garatzeko, gaur egun egun oraindik, baliogarria gertatzen den baliabide bat. Lamien kantuekin zorabiatu gabe, pluraltasuna eta elebitasuna bermatzeaz gain, sozialki errotutako eskola demokratiko bat garatzeko baliabide bat da EEP legea. Horretarako, ezinbestekoak dira, noski, kontsentsua eta politika integratzaileak. Gizarte plural, demokratiko, elebidun, integratzaile eta solidario baten euskarri gerta daiteke eta gertatu nahi du Euskal Eskola Publikoak, nahiz eta bere arduradun politikoek, Anjeles Iztueta buru, bere itomenerako ekimenean gogor jardun eguna joan eta eguna etorri.

Hasitako lekutik amaitzeko, agur eta ohore Euskal Eskola Publikoa sustatzeko lanaren ordaina, terroristen balei esker, beren larrutik pagatu behar izan duten Recalde eta Buesa jaunei.