<i> Lagunarteko Hizkerarekin jolasean </i>. TTAKUN Kultur Elkartea eta URTXINTXA Astialdiko Eskola.
2003-06-01
Lagunarteko Hizkerarekin jolasean Lasarte-Oriako Ttakun Kultur Elkarteak eta Urtxintxa Astialdiko Hezitzaileen Eskolak elkarlanean garatutako egitasmo bat da, DBHko ikasleei zuzendurikoa.
Urtxintxa eskola Euskal Herriko hiriburuetan aisialdirako formazio intebentzioetan eta egitasmoetan lanean aritu da 16 urtez eta Ttakun Kultur Elkartea, berriz, Lasarte-Orian euskararen erabilera bultzatzeko asmoz sorturiko elkartea da. Talde honetan ere aisialdirako ekitaldi ugari prestatu eta garatu izan dituzte.
Lagunarteko hizketan, erregistro ez formalean, gaztelaniaren erabilera ugaria dela eta euskaraz egokiak ez diren egiturak ere maiz entzuten direla errealitate bat da. Gazteak horretaz kontura daitezen eta pixkanaka ohitura eta errekurtso berriak erakusteko asmoarekin atera dute Lagunarteko Hizkerarekin jolasean proiektua aurrera, ludikotasun kutsu handia duelarik.
Guztia Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuko Euskara Zerbitzuak arazo horri aurre egiteko proiektu eskaera egin zuenean hasi zen. Urtxintxa eta Ttakun elkarteek, lehenagotik ere elkarlanean arituak zirenez eta helburu bateratuak zituztenez, proiektua elkarrekin aurkeztea erabaki zuten, Urtxintxako Jaime Altunak eta Ttakuneko Iñaki Eizmendik adierazi digutenez. Konturatzerako lanean ziharduten lagunarteko euskal hizketaren inguruan, gai berri eta entretenigarria izanik hauxe.
Programa 2001-2002 ikasturtean jarri zen martxan eta lau ikastetxetan frogatu zuten lehendabizi: Alaitz institutuan, Lekarotzeko institutuan, Biurdanako institutuan eta Lizarrako ikastolan. Emaitza baikorrak izan zituztenez, 2002-2003 ikasturtean beste ikastetxe hauetan ere jarri da martxan: Nafarroan Garraldako institutuan, Etxarriko-Aranatzeko Andra Mari ikastolan, Eunate ikastetxean, Altsasuko institutuan, Zizurreko institutuan eta Gipuzkoan Aretxabaletako Almen ikastolan, Lasarte-Oriako institutuan eta Landaberri ikastolan.
Arduradunek adierazi digutenez, datorren ikasturtean ere jarraitzeko asmoa dute, oraingoz hamabi ikastetxetan: Altsasu, Barañain, Berriozar, Burlata, Doneztebe, Garralda, Larraintzar eta Otsagiko institutuetan, Iruñeko Eunate eta Iturrama institutuetan eta Donostiako hiru ikastetxetan. Azpeitiko gaztetxoak ere izango dute Lagunarteko Hizkerarekin Jolasean programarekin gozatzeko aukera. Azken herri honetan zortzi talde osatu dira.
Euskaraz ligatzen, adarra jotzen eta haserretzen
Programa honen baitan antolatutako saioak dinamikoak eta jolasez beteak izaten dira. Jolas hauek bi orduko bost saioetan egiteko antolatuak daude eta saio batetik bestera 15 eguneko tartea egon ohi da jarraipen bat izan dezaten eta ikasleek edukiak barnera ditzaten.
Lagunarteko hizkera lantzeko hiru gai aukeratu dituzte nagusiki eta gai horren inguruko esalmoldeak eta hiztegia lantzen dituzte. Aipatu gaiak haserretzea, adarra jotzea eta ligatzea dira. "Gai hauen deigarritasuna ezin uka daiteke, baina hiru atal hauetako esamoldeak lantzeaz gain, bestelakoak ere landu daitezke baldin eta sortzen badira edo egoerak hala eskatzen badu" argitu digu Iñaki Eizmendik.
Azken urteetan euskararen normalizazioaren inguruan lanean aritu denak ez du ukatuko egoera informaletan euskarazko erregistro kolokiala lantzearen beharra handia dela. Herrialde euskaldunetan ere, gaztelania edo ingelesa askotan aukeratzen dira erregistro kolokial gisa erabiltzeko, nahiz eta euskarak horretarako aukera eskaintzen duen. Eta oraindik gehiago nabarmentzen da gaztelaniarako joera hori euskararen egoera hain ona ez den tokietan, noski. Gainera, ikastetxeetan beti irakatsi izan ohi da hizkuntza formala, eta informala lantzeari ere bere garrantzia emateko garaia da.
Lagunarteko Hizketarekin Jolasean programarekin alderdi horiek landu nahi dira, baina batez ere gazteek hizkuntzarekin jolastea eta ondo pasatzea da helburu nagusia. "Gazteei beraiek erabiltzen dituzten esamoldeak adierazteko aukera ematen zaie eta berriak ere eskaintzen zaizkie" diosku Jaimen Altunak. "Jakina da ingurunearen eta komunikabideen eragina oso handia dela eta programa honek ez dituela ikasle hauen ohiturak bat-batean aldatuko, baina esamolde erabilgarrien berri emateaz gain, erabiltzeko eta berriak sortzeko gonbitea luzatzen zaie, horretarako motibazioa pizteko helburuarekin".
Hori dela eta, metodologiak garrantzi handia duela azpimarratzen dute programaren arduradunek. Lehen aipatu bezala, metodologia erabat dinamikoa eta parte-hartzailea da eta jokoen nahiz antzerkiaren bidez garatzen dute. "Horretarako, dinamizatzaileak edo saioen gidariak ere gazteak dira eta horrek berdinetik berdinerako tratuak eskaintzen duen gertutasuna eta enpatia ditu abantaila gisa. Beti ere, normalean irakasle batekin edo helduago batekin jokatuko ez luketen naturaltasunez jokatzeko bidea ematen die gazteei detaile horrek". Begiraleek, beraz, dinamikoak eta parte-hartzea erraztuko dutenak izan behar dute. Beraiek izango dira esamoldeak zaindu beharko dituzten lehenak, kontuan hartu behar baitute beraiek direla gazteentzat eredu, hau da, ezin dute esamolde batzuen erabilera bultzatu beraiek ez badituzte sekula erabiltzen eta erabat arrotzak egiten baldin bazaizkie. Horregatik, ikasleengandik gertuko hizkera erabiltzea ere garrantzizkoa da. Hori lortzea ez da hain erraza izaten euskararen tokian tokiko izaera dela eta, baina ahalik eta egokiena izan dadin ahalegindu behar dute.
Bestalde, euskarak gertutasuna adierazteko duen erregistro naturala hitanoa da, baina hitanoa inoiz entzun ez duten gazteekin hika aritzeak helburuak lortzen lagundu baino oztopatu egin dezake, gazteen eta begiraleen artean konplizitatea eta giro erosoa sortzea zaila izango baita. Hala ere, hitanoak presentzia duen tokietan hika erabiltzea bultzatzen da, jakina.
Gazteekin erregistro kolokiala lantzeko garaian, kontuan hartu beharreko oinarri nagusiak bi dira hasiera batean. Batetik, gazteengandik gertukoak diren eta benetan erabiltzeko aukera izango duten esalmoldeak eskaintzea. Horregatik, nahiz eta esalmolde batzuk oso aberatsak izan, ez dituzte erabiltzen edo bultzatzen. Eta bestetik, esamolde horiek erakargarriak izan behar dute, graziadunak eta esanguratsuak. Gauzak honela, esamoldeen sailkapena egiterakoan ere bi irizpide izaten dituzte: zein egoeratan erabiltzeko esamoldeak diren (ligatzeko, adarra jotzeko...) eta euskararekin zein lotura duten. Hain zuzen ere, euskararekin duten lotura hori aztertzeak merezi du eta beharrezkoa da arduradunen hitzetan.
Esamoldeak bereizteko irizpide hauek jarraitzen dituzte: tradizioa duten esamoldeak edo euskaldun peto-petoek erabiltzen dituztenak (adarra jo, pitzatuta egon...), euskal senik ez dutenak, euskaraz pare-parekorik izan ez dutenak (esate baterako, liatu beharrean korapilatu, edo enrollatu beharrean kateatu esatea), euskaraz pareko ordainak badituztenak (tocar los huevos, arrautzak ukitu moduan hartzen denean, potroak zirikatu esatea egokiagoa dela erakustea) eta azkenik, euskaldun zaharrek aspalditik erabiltzen dituztenak (ume ostia, txistosua...). Esamolde hauek aukeratzekoan, beraz, berauen egokitasuna zaintzen dute, eta baita balio aldetik egokiak diren edo ez ere, hots, sexistak, mingarriak eta baztertzaileak alboratu egiten dituzte.
Ikastetxetik kanpo ere erabilgarria da
Programak duen izaera irekia dela eta, eskolaz kanpo ere egin daitezke saio hauek, eta zergatik ez, egun osorako irteera eta aisialdi garaietan ere bai, horretara moldatuz gero.
Modu honetan metodologia ez da ikastetxean erabiltzen den ohikoa, aisialdiarekin zerikusi gehiago duena baizik. "Egoera komunikatibo naturalak sortzen ahalegintzen gara. Egitasmo antolatu bat den heinean, badakigu erabateko naturaltasuna sortzea ia ezinezkoa dela, baina egoera horietatik gertu daudenak probokatzea posible izaten da" gaineratzen du Altunak.
Ekintza horiei guztiei laguntzeko Kuxkuxeroa izeneko txatgunea eta "lagunarteko hitzontzia" izeneko liburuxka ere atera dituzte, esamolde erabilgarrienekin, esku-eskura.•
Lagunarteko hizketan, erregistro ez formalean, gaztelaniaren erabilera ugaria dela eta euskaraz egokiak ez diren egiturak ere maiz entzuten direla errealitate bat da. Gazteak horretaz kontura daitezen eta pixkanaka ohitura eta errekurtso berriak erakusteko asmoarekin atera dute Lagunarteko Hizkerarekin jolasean proiektua aurrera, ludikotasun kutsu handia duelarik.
Guztia Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuko Euskara Zerbitzuak arazo horri aurre egiteko proiektu eskaera egin zuenean hasi zen. Urtxintxa eta Ttakun elkarteek, lehenagotik ere elkarlanean arituak zirenez eta helburu bateratuak zituztenez, proiektua elkarrekin aurkeztea erabaki zuten, Urtxintxako Jaime Altunak eta Ttakuneko Iñaki Eizmendik adierazi digutenez. Konturatzerako lanean ziharduten lagunarteko euskal hizketaren inguruan, gai berri eta entretenigarria izanik hauxe.
Programa 2001-2002 ikasturtean jarri zen martxan eta lau ikastetxetan frogatu zuten lehendabizi: Alaitz institutuan, Lekarotzeko institutuan, Biurdanako institutuan eta Lizarrako ikastolan. Emaitza baikorrak izan zituztenez, 2002-2003 ikasturtean beste ikastetxe hauetan ere jarri da martxan: Nafarroan Garraldako institutuan, Etxarriko-Aranatzeko Andra Mari ikastolan, Eunate ikastetxean, Altsasuko institutuan, Zizurreko institutuan eta Gipuzkoan Aretxabaletako Almen ikastolan, Lasarte-Oriako institutuan eta Landaberri ikastolan.
Arduradunek adierazi digutenez, datorren ikasturtean ere jarraitzeko asmoa dute, oraingoz hamabi ikastetxetan: Altsasu, Barañain, Berriozar, Burlata, Doneztebe, Garralda, Larraintzar eta Otsagiko institutuetan, Iruñeko Eunate eta Iturrama institutuetan eta Donostiako hiru ikastetxetan. Azpeitiko gaztetxoak ere izango dute Lagunarteko Hizkerarekin Jolasean programarekin gozatzeko aukera. Azken herri honetan zortzi talde osatu dira.
Euskaraz ligatzen, adarra jotzen eta haserretzen
Programa honen baitan antolatutako saioak dinamikoak eta jolasez beteak izaten dira. Jolas hauek bi orduko bost saioetan egiteko antolatuak daude eta saio batetik bestera 15 eguneko tartea egon ohi da jarraipen bat izan dezaten eta ikasleek edukiak barnera ditzaten.
Lagunarteko hizkera lantzeko hiru gai aukeratu dituzte nagusiki eta gai horren inguruko esalmoldeak eta hiztegia lantzen dituzte. Aipatu gaiak haserretzea, adarra jotzea eta ligatzea dira. "Gai hauen deigarritasuna ezin uka daiteke, baina hiru atal hauetako esamoldeak lantzeaz gain, bestelakoak ere landu daitezke baldin eta sortzen badira edo egoerak hala eskatzen badu" argitu digu Iñaki Eizmendik.
Azken urteetan euskararen normalizazioaren inguruan lanean aritu denak ez du ukatuko egoera informaletan euskarazko erregistro kolokiala lantzearen beharra handia dela. Herrialde euskaldunetan ere, gaztelania edo ingelesa askotan aukeratzen dira erregistro kolokial gisa erabiltzeko, nahiz eta euskarak horretarako aukera eskaintzen duen. Eta oraindik gehiago nabarmentzen da gaztelaniarako joera hori euskararen egoera hain ona ez den tokietan, noski. Gainera, ikastetxeetan beti irakatsi izan ohi da hizkuntza formala, eta informala lantzeari ere bere garrantzia emateko garaia da.
Lagunarteko Hizketarekin Jolasean programarekin alderdi horiek landu nahi dira, baina batez ere gazteek hizkuntzarekin jolastea eta ondo pasatzea da helburu nagusia. "Gazteei beraiek erabiltzen dituzten esamoldeak adierazteko aukera ematen zaie eta berriak ere eskaintzen zaizkie" diosku Jaimen Altunak. "Jakina da ingurunearen eta komunikabideen eragina oso handia dela eta programa honek ez dituela ikasle hauen ohiturak bat-batean aldatuko, baina esamolde erabilgarrien berri emateaz gain, erabiltzeko eta berriak sortzeko gonbitea luzatzen zaie, horretarako motibazioa pizteko helburuarekin".
Hori dela eta, metodologiak garrantzi handia duela azpimarratzen dute programaren arduradunek. Lehen aipatu bezala, metodologia erabat dinamikoa eta parte-hartzailea da eta jokoen nahiz antzerkiaren bidez garatzen dute. "Horretarako, dinamizatzaileak edo saioen gidariak ere gazteak dira eta horrek berdinetik berdinerako tratuak eskaintzen duen gertutasuna eta enpatia ditu abantaila gisa. Beti ere, normalean irakasle batekin edo helduago batekin jokatuko ez luketen naturaltasunez jokatzeko bidea ematen die gazteei detaile horrek". Begiraleek, beraz, dinamikoak eta parte-hartzea erraztuko dutenak izan behar dute. Beraiek izango dira esamoldeak zaindu beharko dituzten lehenak, kontuan hartu behar baitute beraiek direla gazteentzat eredu, hau da, ezin dute esamolde batzuen erabilera bultzatu beraiek ez badituzte sekula erabiltzen eta erabat arrotzak egiten baldin bazaizkie. Horregatik, ikasleengandik gertuko hizkera erabiltzea ere garrantzizkoa da. Hori lortzea ez da hain erraza izaten euskararen tokian tokiko izaera dela eta, baina ahalik eta egokiena izan dadin ahalegindu behar dute.
Bestalde, euskarak gertutasuna adierazteko duen erregistro naturala hitanoa da, baina hitanoa inoiz entzun ez duten gazteekin hika aritzeak helburuak lortzen lagundu baino oztopatu egin dezake, gazteen eta begiraleen artean konplizitatea eta giro erosoa sortzea zaila izango baita. Hala ere, hitanoak presentzia duen tokietan hika erabiltzea bultzatzen da, jakina.
Gazteekin erregistro kolokiala lantzeko garaian, kontuan hartu beharreko oinarri nagusiak bi dira hasiera batean. Batetik, gazteengandik gertukoak diren eta benetan erabiltzeko aukera izango duten esalmoldeak eskaintzea. Horregatik, nahiz eta esalmolde batzuk oso aberatsak izan, ez dituzte erabiltzen edo bultzatzen. Eta bestetik, esamolde horiek erakargarriak izan behar dute, graziadunak eta esanguratsuak. Gauzak honela, esamoldeen sailkapena egiterakoan ere bi irizpide izaten dituzte: zein egoeratan erabiltzeko esamoldeak diren (ligatzeko, adarra jotzeko...) eta euskararekin zein lotura duten. Hain zuzen ere, euskararekin duten lotura hori aztertzeak merezi du eta beharrezkoa da arduradunen hitzetan.
Esamoldeak bereizteko irizpide hauek jarraitzen dituzte: tradizioa duten esamoldeak edo euskaldun peto-petoek erabiltzen dituztenak (adarra jo, pitzatuta egon...), euskal senik ez dutenak, euskaraz pare-parekorik izan ez dutenak (esate baterako, liatu beharrean korapilatu, edo enrollatu beharrean kateatu esatea), euskaraz pareko ordainak badituztenak (tocar los huevos, arrautzak ukitu moduan hartzen denean, potroak zirikatu esatea egokiagoa dela erakustea) eta azkenik, euskaldun zaharrek aspalditik erabiltzen dituztenak (ume ostia, txistosua...). Esamolde hauek aukeratzekoan, beraz, berauen egokitasuna zaintzen dute, eta baita balio aldetik egokiak diren edo ez ere, hots, sexistak, mingarriak eta baztertzaileak alboratu egiten dituzte.
Ikastetxetik kanpo ere erabilgarria da
Programak duen izaera irekia dela eta, eskolaz kanpo ere egin daitezke saio hauek, eta zergatik ez, egun osorako irteera eta aisialdi garaietan ere bai, horretara moldatuz gero.
Modu honetan metodologia ez da ikastetxean erabiltzen den ohikoa, aisialdiarekin zerikusi gehiago duena baizik. "Egoera komunikatibo naturalak sortzen ahalegintzen gara. Egitasmo antolatu bat den heinean, badakigu erabateko naturaltasuna sortzea ia ezinezkoa dela, baina egoera horietatik gertu daudenak probokatzea posible izaten da" gaineratzen du Altunak.
Ekintza horiei guztiei laguntzeko Kuxkuxeroa izeneko txatgunea eta "lagunarteko hitzontzia" izeneko liburuxka ere atera dituzte, esamolde erabilgarrienekin, esku-eskura.•
