Zergatik planteatzen duzu ebaluazioak hil edo biziko garrantzia duela, nahiz eta horren garrantzi gutxi ematen zaion?

Oinarrian, ikasleek hau ulertzen dutelako: ikasteko, ebaluatzen dena da garrantzitsuena. Ebaluatzen ez dena ez dela garrantzitsua ikusten dute. Orduan, ebaluazioa (kalifikatzeko ebaluazioaz ari naiz orain, beste ebaluazio batzuk ere badaude eta) aldatzen ez bada, proiektuko galderak beti buruz ikasitako galderak baldin badira, sinpleak, batere adituak ez direnak, eta abar, nahiz eta eskolak oso bestelakoak izan, nahiz eta ikasleek parte har dezaten saiatu, nahiz eta proiektuak egin, azkenean ikasleak hau esango du: “Egin dugun guztia ongi iruditu zait, oso ongi pasatu dugu; baina, azkenean, axola duena bezperan ikasi eta hurrengo egunean ahanzten dudan hori da”.Hortaz, ebaluazioak asko baldintzatzen du ikasleak garrantzitsutzat hartzen duena eta ikasi behar duena. Ebaluazioa aldatzen ez bada, ezer ez dela aldatzen diot nik.Behin baino gehiagotan ikusi ditut, Lehen Hezkuntzan, batez ere, gauza polit asko egiten dituzten irakasleak, proiektuak egiten dituztenak, eta abar. Baina, azkenean, zer ebaluatu duten galdetzen diedanean, eskola tradizionalak balira bezala ebaluatzen dute. Horregatik, ebaluazioa funtsezkoa dela iruditzen zait.Edonola ere, kalifikatzeko ebaluazioari buruzkoa da aipatu dugun guztia. Normalean, mundu guztiak ebaluazio horri buruz hitz egiten du, ebaluazio hitza aipatzen duenean. Baina nik azpimarratzen dut ebaluazioaren emaitzak ebaluazio hezigarri osoaren arabera daudela. Frantsesek horrela deitzen diote, ebaluazio hezigarria, eta nik ebaluazio hezitzailea deitzen diot.Ebaluazio hezigarrian, doitzeko, ikasleari laguntzeko, gaizki egiten duena hobetzeko eta horrelako gauzak egiteko ardura irakaslearena da. Eta nik uste dut ikasleak beren burua doitzeko gai izan daitezen lortu behar dugula. Hau da, ikasleak berak konturatu behar du zer ez duen ongi egiten, zergatik ez duen ongi egiten, eta abar. Horregatik, lehendabizi horrek aldatu behar duela uste dut. Izan ere, hori aldatzen ez bada, azkenean emaitza txarrak ebaluatzekotan, hobe da ez ebaluatzea eta denborarik ez galtzea horretan.

Zergatik uste duzu dela horren garrantzitsua horrela lan egitea, jarraipen hori egitea?

Azken finean, pertsona autonomoek eta ekimena dutenek horixe egiten dutelako: beren burua doitzeko gaitasun hori landu; gauzak nola egiten ari zaren ohartu, zergatik eta zertarako egiten dituzun konturatu, egin nahi duzuna eta egiten ari zarena bat ote datozen ikusi… Hori da pertsona autonomoek egiten dutena. Bestela, menpeko neska-mutilak egiten ditugu, heldu batek esaten die zer egiten duten ongi eta zer gaizki. Beste pertsona baten menpe daude beti.Hortaz, nola hezi behar ditugu neska-mutil autonomoak? Beren burua doitzeko gaitasuna landuz. Eta, gainera, kooperazioan. Hau da, ez soilik hau pentsatuz: “Hori nola egiten dut nik”; hau ere pentsatu behar dugu: “Nola lagundu behar diet besteei, zer egin dezaket, eta zertan lagun diezadakete besteek niri?”.

Lan kooperatiboak ikasteko eta irakasteko prozesuan lagundu egiten du.

Noski. Nik beste bati ikasten laguntzen diodanean, nik neronek ere asko ikasten dut. Eta, beste batek niri ikasten laguntzen baldin badit, gauza bera, ni ere asko ari naiz ikasten. Funtsezkoa da hori.Dena dela, garrantzitsua da ezagutzan alde handiegirik ez egotea ikasleen artean, ezta?Bai. Aniztasuna behar da, denak berdinak baldin bagara ez baitago laguntzarik. Baina, Vigotskik zioen moduan, inguruko garapen gunean behar da aniztasuna. Ezin da alde handiegirik egon.

Gaur egun, konpetentziak lantzea bultzatzen da. Horrek lagundu al dezake autorregulazio eta autoebaluazio prozesu horretan?

Nik uste dut oinarri-oinarrian dagoela hori, eta horixe da defendatzen dudana.Gaitasunen inguruko lanean, lau ardatz daudela diot beti:1. Norberaren burua doitzea. Oso garrantzitsua.2. Komunikazioa, hizkuntza. Besteekin batera nire burua doitzeko, besteekin hitz egin behar dut, esplikatu egin behar diet, nik neure buruari ere esplikatu egin behar diot. Arlo guztietan landu behar da hizkuntza. Ez da Hizkuntza ikasgaiko kontua soilik.3. Talde lana. Ikaskuntza soziala baita. Eta, horretaz konbentzituta egon behar dugu. Irakasle askok ikaskuntza indibiduala dela pentsatzen du, ikasle bakoitzak ikasten duela. Eta ez. Besteekin batera ikasten dugu. Nik besteekin konparatzen dudanean ikasten dut; alegia, nik pentsatzen dudana eta haiek pentsatzen dutena gauza bera den edo ez ikustean. Besteak ez baldin badaude, ezinezkoa da ikastea. Beraz, garrantzitsua da talde lana.4. Garrantzizko ezagutza. Nire ustez, eskolan lan gehiago egin da informazioarekin ezagutzarekin baino. Eta uste dut bien arteko aldea nabarmendu egin behar dela. Ikasliburuetan eta eskolan egiten den asko informazioa eskaintzea da, kopiatzea, buruz ikastea, ahaztea… Aldiz, lan gutxi egiten da ikasleen burua antolatzen, ongi antola dezaten laguntzen. Beste modu batera esanda, gauza asko ikastea denbora galtzea izan ohi da. Nahikoa da oinarrizko ideia gutxi batzuk, argiak, funtsezkoak, baina indartsuak ikastea, eta gero, horiek lantzea.

Nola gabiltza lau gai horietan? Barneratuta al ditugu? Lantzen al ditugu?

Talde lana ulertzen da, baina askoz hobeto ulertu behar dela uste dut. Ez baita taldeka lanean jartzea, besterik gabe, baizik eta elkarri eragitea. Eta bi gauza desberdin dira. Elkarri eragiteko, aurrena pentsatu egin behar dut, bestela ezin diogu elkarri eragin. Beraz, eskola askok talde lana taldeetan jartzea dela uste dute, eta ez da hori.Hizkuntzaren edo komunikazioaren gaian, denok ados gaudela uste dut, baina, gero, hori nola egiten den beste gauza bat da.Ebaluazioaren edo norberaren burua doitzearen gaia ulertzea gehiago kostatzen da, baina bagoaz.Zailena laugarren ardatza da, garrantzizko ezagutzak irakastearena. Asko kostatzen da onartzea bizitza guztian irakatsi dudanak ez duela balio, eta beste gauza batzuk irakatsi behar ditudala. Urrun gaude hortik.

Lau ardatzak ezagututa, zein prozesu bete behar da gaitasunak lantzeko?

Egokiena proiektuen bidez lantzea iruditzen zait. Adibide bat jarriko dut.  Lehen Hezkuntzako 6. mailan, basoko suteen inguruko gaia landu genuen.Hasteko, arazoa planteatu genuen, eta gero, zer jakin behar genuen. Ez genuen prebentzioa landu, beti horretaz hitz egiten da eta. Sute bat gertatu ondoren zer egin behar zen landu genuen.Egunkariko berri batetik abiatu ginen. Handik gertuko herri batean, baso batean izandako sute baten ondoren, bildu egin ziren elkarte batean, eta proposamenak egin zizkioten administrazioari, inguruan erre zen basoa berritu zezaten, ez baitzeuden ados egin ziren gauza batzuekin. Orduan, ikasleei hauxe galdetu genien: “Elkarte horretako partaide bazinete, zer proposamen mota egingo zenukete, eta zergatik?Hortik abiatuta, hasteko zer jakin behar dugun eztabaidatu genuen (horixe izango litzateke gaitasuna): “Ni halako banintz, zer egiteko gai izango nintzateke? Zer proposatuko nuke?”.Abiapuntu horretatik, galdera ugari egiten hasten dira: zer dagoen basoan, zer zegoen erre aurretik, lehen zegoenak zer behar duen berriz ere haz dadin… Horrelako galderak egin behar dituzte beren burua doitzen ikasteko, hau da, beren burua doitzen jakiteko. Horretarako, helburuak argi eduki behar dira: ez baldin badakizu zerbait zertarako ari zaren ikasten, alferrik da. Kasu horretan, helburua basoa lehengoratzea zenez, erre aurretik zer zegoen jakin behar zuten.Horrela, bada, galderei erantzuten hasi ginen. Taldeetan bildu ginen, eta batzuek basoan bizi ziren ugaztunak margotu zituzten, beste batzuek, berriz, zuhaitzak; eta horrela, denon artean, maketa bat muntatu genuen. Orduan, eztabaidatzen hasi ginen: “Animalia horrek zer behar du bizitzeko eta hazteko?”. “Ura, jateko ez dakit zer, babesleku bat…”. Eta erantzun horiek honako galdera edo ideia orokor honekin lotu genituen: “Zer behar dute izaki bizidun guztiek bizitzeko?”. Galdera horren erantzunak edozein egoeratarako balio du, erretako basoen kasurako, desagertzeko arriskuan dagoen dortoka mediterranearraren kasurako zein beste edozein kasutarako.Hari horretatik tiraka, hausnarketa hauekin segitu genuen: “Denek elikatu behar dute; eta, zer esan nahi du elikatzeak? Denek ugaldu behar dute; eta, zer esan nahi du horrek? Denek dute besteen beharra, erlazionatzeko beharra; eta, zer esan nahi du horrek?”. Galdera horiei erantzutea ez da informazioa edukitzea, ezagutza eskuratzea baizik, eta transferi daitekeen ezagutza da, hots, beste kasu batean erabil daitekeen ezagutza. Eta ezagutza horrek arazo asko interpretatzeko balio du.

Hori guztia ahoz lantzen al duzue? Alegia, ahozko hizkuntza erabiliz?

Hasieran bai, hitz eginez ateratzen dugu ezagutza hori dena. Lehenengo, animaliak ukitzen dituzte, bigarren, maketan jartzen dituzte, eta hirugarren, horretaz hitz egiten dute.Horren ondoren, hizkuntza idatzira pasatzen gara. Izaki bizidunek hazteko zer behar duten hausnartzen dugunean, zer pentsatzen dugu? Ideia abstraktu batekin hasten gara, jada ez baitugu baso zehatz batean edo sute konkretu horretan pentsatzen; abstrakzioa egiten eta idazten saiatzen gara.Horren ondoren, berriro hizketan hasten gara. Baso zehatz horretara itzultzen gara. Ideia horiez hainbeste hitz egin ondoren, pentsatzen dugu ikasleak gai izango direla barneratzeko eta beren buruarekin horretaz hitz egiteko.Argudioak ematen hasten dira orduan: hegaztiak itzul daitezen, janaria behar dute, eta, horretarako, zuhaitzak behar dira. Batzuek hegaztiez hitz egiten dute, beste batzuek basurdeez, beste batzuek landareez… Egindako ideia horiekin argudiatzen dute abstrakzioa.Azkenean, proiektu horretan, proposamenak bidali zizkioten hasieran aipatutako elkarte hari: “Guk uste dugu…, iruditzen zaigu egokiak izango liratekeela proposamen hauek…”. Horrela, gutun bat idazten ikasi zuten: ongi argudiatuta, pauso guztiak ongi idatzita…

Nola ikasten dira kontzeptuak edo edukiak, horrelako proiektu batean?

Aurrera egin ahala. Adibidez, zientziaren gaiari dagokionez, izaki bizidunek hazteko zer behar duten eztabaidatzen hasten bagara, izaki guztiek zer behar duten landuko dugu. Eta transferi daitekeen ezagutza da hori. Horrez gain, gutun bat idazten ikasi zuten. Matematika ere landu zuten, maketa egiteko animaliak proportzioan egin behar izan zituztelako (hasieran, basurdea eta hegaztia neurri berekoak egin zituzten). Eduki edo kontzeptu askotarikoak aterako dira, eta maila abstraktura eramaten saiatzen gara beti, arazo edo gertaera zehatz horretan soilik ez gelditzeko. Esate baterako, proportzioa zer den ikasteak proiektu horretarako eta etorriko direnetarako balioko die.Adibidez, 5 urteko haur batek honako hau galde dezake: “Nola bizi da txita bat arrautza barruan?”. Galdera hori egiten badu, esan nahi du oso ongi egin duela honako ideia honen abstrakzioa: izaki bizidun guztiek arnasa hartu, elikatu… egin behar dute. Ideia hori barneratuz, beren buruari galdetuz, galdera onak sortzen dira barnetik, ez irakasleak azaldu dituenak.LHko 3. mailan, gaia landu eta handik 3 hilabetera, zuhaitz bat ikusi, eta hauxe galdetu zuen haur batek: “Nola hartzen du arnasa enborrak?”. Inoiz ez genuen hori azaldu, baina zuhaitzen enborrek arnasa hartzen dute.Kontzeptu bat egoera anitzetan aplika dezakete, eta hori da interesatzen zaiguna. Eta, horixe da, hain zuzen ere, ongi lantzen ez dena. Horregatik diot edukiak ere oso ongi landu behar direla.Adibidez, “Lore bat jarri, eta zer galdetzen duzue?”, galdetzen diet irakasleei. “Lorearen marrazkian zatiak idazteko”, erantzuten dute. Eta hori da loreari buruz irakasten duguna, ez besterik. Hori esanguratsua al da?Azterketarako galdera bestelakoa baldin bada, beste gauza batzuk irakasten dira. Galdera honako hau izan daiteke: “Mendira joan garenean, amak esan dit loreak ez puskatzeko. Zergatik?”. Hori da sozialki esanguratsua. Zergatik interesatzen zait lorearen zatien izenak jakitea?

Nola aukeratu proiektuetarako gaiak? Eta nork? Irakasleek ala ikasleek?

Ez nago ados haurrek proiektuak aukeratzearekin, askotan telebistan ikusten dutena errepikatzen baitute. Eta sozialki esanguratsuak diren gaiak bilatu behar dira. Adibidez, ikasleek piraten gaia aukera dezakete, eta landu daiteke. Baina, gure kasuan, Katalunian, gai hori lantzen baduzu, lan handia egin behar duzu, hori sozialki esanguratsua den gai batekin lotzeko.Nik uste dut aukeratzen den gaiak edo edukiak sozialki esanguratsuak diren gertaerak, egoerak edo arazoak esplikatzeko balio behar duela. Nik beti esaten dut Lehen Hezkuntzan proiektu interesgarriekin lan egiten duten eskola asko daudela; baina proiektu guztiak ez dira baliagarriak. Esan bezala, sozialki esanguratsuak diren gaiak bilatu behar dira. Esate baterako, herritartasun orokorrari lotutako gaiak, herrialde baten kultura, ekologia, osasuna… Sozialki esanguratsuak diren gertaerak interpretatzen laguntzen dute modu horretako ezagutzek. Gainera, eskolak interes arlo berriak bultzatu behar ditu, eta ez soilik erreproduzitu.

Ikasgai guztietan Hizkuntza lantzearen aldekoa zara. Ez dute hori denek horren argi ikusten. Zer planteamendu egiten duzu?

Bai, ulertzen dut denak horren aldekoak ez izatea. Duela urte batzuk, ikastetxe batean, beren hizkuntza proiektua osatzea erabaki zuten, eta zer egingo zuten ere erabaki zuten. Sustapen batzorde bat sortu zen, eta batzorde horrek egiten zituen proposamen guztiek zerikusia zeukaten hizkuntza ikastearekin. Horrenbestez, arau asko finkatzen ziren: zer zaindu behar dute irakasle guztiek? Ortografia, lexikoa… Joko arau batzuk finkatu ziren, eta denek partekatu behar zituzten. Hori zen egiten zutena.Handik 6 hilabetera, iraultza handia etorri zen. Irakasleek uko egin zioten hori egiteari. Zergatik? Gehienek esaten zuten Hizkuntza alorrekoek eskola ordu asko zeuzkatela hori lantzeko, eta beraiek ez zutela beren orduetan amore emateko asmorik. “Guk ordu gutxi dauzkagu; eta, gainera, Hizkuntzakoen gauzak egin behar al ditugu?”, galdetzen zuten.Gauzak horrela, zuzendaritzakoek gonbidatu ninduten, eta Zientziako eta Matematikako mintegietan izan nintzen, nire ikuspegia azaltzen. Nire ikuspegiarekin ados zeudela esan zidaten, hots, ikusi egin behar genuela zer esan nahi zuen hizkuntza proiektuak eta denek partekatua izateak. Izan ere, helburua hizkuntza ikastea da, bai; baina irakasleek, arlo guztietako irakasleek, jabetu behar dute ikasleek hobeto ikasten dituztela arlo guztiak, hizkuntza ondo landuz gero, ez dela soilik hiztegia, lexikoa, gramatika… ikastea. Hori besterik egiten ez bada, irakasleek lehen esan duguna esango dute: “Hori ez da nire lana”. Garrantzitsua iruditzen zait alderdi hori argitzea.Beraz, zer da irakasle guztien artean parteka daitekeen hori? Ikastetxeetako hizkuntza proiektua sortzeko oinarria.Hizkuntza da ikasteko oinarrizko bitartekoa, tresna bat da, eskoletan hitz egin eta idatzi egin behar delako. Vigotskik zioen hori. Ondo jabetu behar dugu, tresna erabiltzen jakin gabe, ezinezkoa dela beste irakasgaiak ikastea.

Baina jakintza arlo bakoitzak bere hizkuntza eredua edukiko du.

Bai, hala da, eta ideia hori ere ez dago horren hedatua. Jakintza arlo bakoitzak bere hizkuntza eredua dauka. Zientziari buruz hitz egitea ez da Matematikari, Gizarte Zientziei edo Literaturari buruz hitz egitea. Hots, jakintza arlo bakoitzak bere hizkera berezia dauka. Esparru bakoitzak bere hizkera espezifikoa du.Eta horrekin batera, bada beste ideia bat ere: ezin dira ikasi, alde batetik, hizkuntza eredua eta, bestetik, arloari dagozkion gaiak. Ezin da bakoitza bere aldetik ikasi. Biak aldi berean ikasi behar dira. Ezin da esan: “Orain, halako eskola ordutan, zientziari dagokion hizkera irakatsiko dut, eta, gero, zientziako edukiak irakatsiko ditut”. Biak aldi berean landu behar direla iruditzen zaigu.Azkenik, azpimarratu nahi nuke aipatu dudan guztiaren helburua ez dela hizkuntza ikastea. Helburua, Zientziako irakasle gisa, Zientzia ikastea da, noski. Baina, zalantzarik gabe, guk egiten dugun guztia eginez, ikasleak, beste gauza askorekin batera, hizkuntza bereganatzen ari dira, eta kultura, eta inguruan duten guztia.

Nola hasten zarete hizkuntza proiektua finkatzen?

Abiapuntu nagusia hauxe izaten da: argi izatea denok ez gatozela bat. Hau da, ikasleei zerbait esplikatzeko eskatzean, irakasle bakoitzak bere ideiak ditu esplikatzeari buruz. Hizkuntza-generoarekin zerikusia duten eskariek askotariko ikuspuntuak biltzen dituzte. Horregatik, lehenik eta behin, irakasleek ados jarri behar dute. Adostasuna lortu behar da, koherentzia bat, ikasleei gauza bat eskatzen diegunean, denok gauza berbera eskatzeko.Hori ikusita, hizkuntza eredua osatzen dugu. Jakintza eremu bakoitzak berea dauka. Adibidez, baso baten aurrean, hainbat gauza esan ditzakegu: “Pentsa ezazu poeta zarela; deskribatu basoa”; edo, “Pentsa ezazu geologoa zarela; deskribatu basoa”. Bietan objektua eta eskaria berberak dira, baina sortu behar dituzten testuak zeharo desberdinak dira.Beste egiteko bat askotariko aditzen zerrenda egitea izan ohi da. Izan ere, irakasleek beti “esplikatu, esplikatu…” aditza erabiltzen dute. Hori eskatzeko, egokia izaten da aditzen zerrenda osatzea, eta baita aditzen esanahia adostea ere. Uste baino zerrenda oparoagoa atera ohi da: arrazoitu, argitu, azaldu, justifikatu, definitu, laburtu, kontatu, alderatu, frogatu, azaldu, hipotetizatu…

Zer lantzen da horrela, hizkuntza ala zientzia?

Askoz hobeto hitz egiten ikasten dute, eta, aldi berean, zientzia ondo ikasten dute. Ez harritu. Irakasleei “arlo guztietatik hizkuntza lantzea” horixe dela esplikatzen zaienean, bat egiten dute. Aldiz, esaten baldin bazaie “arlo guztietan hizkuntza lantzea” ortografia eta abar lantzea dela, gehiago kostatzen zaie beste alorretako irakasleei proiektu partekatu horietan sartzea.

Hizkuntza eredu askotarikoak ere ikasten dituzte.

Horrekin zerikusia dauka testuingurua bereizten jakiteak. Testuinguru bakoitzak berari dagokion ereduan hitz egitea eskatzen du, eta hori ere landu egin behar da.Horregatik, ikasleek beren burua kokatzen jakin behar dute, eta horixe lantzen dugu txikitatik. Jabe daitezela zein den objektua, eta jakin dezatela hizkuntza eredu berezi bat aktibatu behar dutela. Hau da, gauzak esateko, komunikatzeko, deskribatzeko, kontatzeko… askotariko moduak dauzkatela aukeran. Hori oso garrantzitsua izan da, lan egiteko garaian. Gaztetxo gehienak ez dira ia inoiz ongi kokatzen, eta antzera hitz egiten dute testuinguru batean zein bestean.

Nola lantzen da ikuspegi kritikoa, hizkuntzaren aldetik eta arlo guztietan?

Abiapuntua da kritikoki irakurtzea datu edo iritzi bat; edota hitzaldi bat entzun, eta kritikoki aztertzeko gai izatea.Lehendabizi, hizlaria edo idazlea nor den pentsatu behar dugu, zertarako idazten duen, zer dagoen atzean, zein den haren helburua, nork ordaintzen dion…Bada beste ardatz garrantzitsu bat: ongi bereiztea zer den iritzia, zientifikoki oinarritutako argudioa, ikuspuntu bati erantzuten dion argudio ideologikoa, arrazoi etikodun argudioa… Artikulu bat irakurtzen dutenean edo hitzaldi bat entzuten dutenean, argudioen zerrenda egiten dugu, zer-nolako argudioak diren jakiteko: iritzia, datu baten oinarritutako argudioa… Asko lantzen dugu hori.Adibidez, egunkarietako iragarkiekin hasi ginen. “Krema zoragarria da”, “Honek oso ondo garbitzen du” eta horrelakoekin. Zera hasi ginen galdetzen: “Hori idatzi duenak sinesten ote du idatzi duena? Bai edo ez? Ba ote daki? Zergatik eta zertarako idatzi ote du? Zein da haren helburua?” Eta, horrela, ikasleak pentsatzen hasten dira.Gero, Al Gore-ren filma ikusi genuen eta, gauza bera, galderak egiten hasi ginen: “Nor da Al Gore, zergatik egin du film hau, zer irabazten du hori eginda? Ematen dituen argudioak frogatuta al daude? Argudiatuta al daude? Zer dira, iritziak edo datuak? Hori horrela den edo ez froga dezake inork?”Interneteko informazioa ere baieztatu egin behar dute: grafiko bat aurkitzen baldin badute, beste bat bilatu behar dute alderatzeko. Esate baterako, Harvardeko Unibertsitateko ikerketa batek esan du Internetek kutsatu egiten duela energia asko kontsumitzen duelako eta CO2 asko sortzen delako; Googlek, aldiz, ezetz dio. Bada, bien argudioak ikusten ditugu.