Barnetegia aukeren lekua da
2014-04-01
Euskal Girotze Barnetegietan euskararekiko hurbiltasuna areagotzeko gaur egun erabiltzen ari diren lan-metodologiaren ildo nagusiak aztertzen dira ondoko testuan.
Barnetegi hauek ez dira atzo goizekoak. Hezkuntza Sailak 1985ean sortuta, haien meriturik handiena da metodologiaren alorrean etengabeko behaketa-, saiakera- eta berrikuntza-dinamikan ibili izana. Barnetegietako lan taldea egonkorra eta profesionala da, eta 21 kidez osatuta dago. Haien ardura nagusia da ikasturtero bertaratzen diren ikasleei lau eguneko egonaldi gogoangarria eskaintzea. Urtero, 140 ikasgelatako ikasleak izaten dira barnetegietan, 3.500 ikasle inguru, eta haiekin batera 180 bat irakasle. Ikasleei birkokatzeko aukera eskaintzen die barnetegiak, euskararekin duten harremanean birkokatzeko. Irakasleentzat, berriz, irakaskuntzarako laguntza- eta prestakuntza-zerbitzu dira barnetegiak.
Hainbat dira, dagoeneko, zentro hauen lanaren fruituak: argitalpenak, materialak, hitzaldiak, prestakuntza-saioak… Horietako batzuek gainditu egin dute barnetegien lan eremua, baina gehienek barne erabilera izan dute.
Barnetegiotako irakasle-monitoreak, oraingoan, “biluztu” egin dira: zer egiten duten azaldu digute, nola eta zergatik. Urte luzetako eskarmentuaren, saiakeraren eta hausnarketa sakonaren emaitza aurkezten digute, gaur egungo lan-metodologia gisa. Barnetegietan arrakastatsu gertatzen ari den lan-jardueraren gakoak antzeman dituzte. Horiek aurkezten dizkigute hemen.
Irakaskuntzan horren beharrezkoak ditugun “praktika on eta esanguratsu” horietako bat da Euskal Girotze Barnetegia. Testu hau ez da barnetegietako monitoreen praktikaren azalpen soila; horrez gain, haien lanaren atzean dagoen hausnarketa, metodologia eta ikasitako guztia partekatu nahi izan dute. Euskal Girotze Barnetegiaren saiakera baliagarria zaigu eskola bestelako begirada batetik ulertzeko eta tratatzeko, bere osotasunean: ikaslea, irakaslea, gurasoak, euskara bera…, metodologiaz haratago. Hona hemen euren hausnarketa:
Euskararen lanketa
Euskararen erabilera areagotzea edota euskararekiko jarrerak eraldatzea ez da gai sinplea. Errealitatea konplexua da, eta ezin da sinplifikatu; eta konplexua den errealitate edo gai batek ezin du eraldaketa errazik izan. Askotan, errealitate konplexu hori kanpotik aldatzen saiatzen gara. Kanpotik eraldatzeko, sariak edota zigorrak erabili behar dira, baina horrek min eta arazo handiak ekar ditzake; gainera, lortzen diren aldaketak azalekoak eta iraupen laburrekoak dira. Benetako eraldaketa barrutik kanpora egindakoa da. Horrela eginda bakarrik izango da aldaketa sakona eta iraunkorra. Presionatu gabe pertsonei eta taldeei aukerak eskaintzea da gure lanaren ardatzetako bat.
Etengabeko esperimentazioa da gure lanaren motorra. “Zertarako?”, galdetu behar dugu, egiten dugunaz kontziente izan, eta probak egin: “Probatzen duenak badaki, probatzen ez duenak, ez”. Gure metodologia eta egiten duguna zalantzan jartzea da gure jardunaren beste ardatzetako bat. Zalantza da berrikuntzaren iturria. Zalantza bai, baina beldurrik ez. Zalantzak aurrera egiteko balio dezake, beldurrak ez. Beldurrak blokeoa ekar dezake. Ikasi eta jakin beharko genuke zalantzaren eta beldurraren arteko tentsioa kudeatzen. Kezkak eta zalantzak hurrengo pausora eramango gaitu: berrikuntzara eta sormenera. Guk erakusteko daukaguna zera da: ez daukagula ezer erakusteko, egiten duguna zalantzan jartzea dela bidea. Bidea egitea da bidea. Bakoitzak berea. Sistema-ikuspegi batetik begiratuta, aldaketa txikiek garrantzi handia izan dezakete gerora.
Gizakiok bihotza, gorputza eta burua ditugu: sentitu, bizi eta adierazi egiten dugu. Ikasleek bizitakoa sentimenduekin eta emozioekin lotzea lortzen baldin badugu, horrek eragina izango du haiengan. Hurbiltze fisikoa eta afektiboa lortu nahi ditugu, afektua ezinbestekoa baita hizkuntza bat erabiltzeko garaian. Barnetegian, eraldaketa-prozesu bat bizitzeko aukera eskaini nahi dugu, norbanakoak eta taldeak beren prozesua jorra dezaten. Horra hor gure beste ardatzetako bat.
Pertsona erdigunean jarri nahi dugu, eta harengana iritsi, norbanakoa bere osotasunean onartu, izaera eta hizkuntza desberdinak errespetatu, ezagutu eta balioetsi. Pertsona aske eta osoa dugu helburu. Ikasleei, irakasleei eta taldeei esan nahi diegu: “Zu inporta zatzaizkit”. Haiek guri euskara inporta zaigula kontura daitezen lortu nahi dugu, baina haiek hizkuntza baino gehiago inporta zaizkigula. Eta hori goxo egin nahi dugu. Gehiago lortzen da ezti pixka batekin ozpin askorekin baino. Hori ere ardatza da guretzat.
“Ahaztuko dute esandakoa, inoiz ez sentitutakoa”
Eraldatze-prozesua
Barnetegietan dugun helburu nagusia hausnarketarako eta aldaketarako aukerak eskaintzea da, euskararekiko jarreretan eragingo duen aldaketa eragitea, eta prozesu baten bidez egiten dugu hori. Prozesu horren ezaugarrietako bat malgutasuna da. Programa malgua behar dugu, taldearen errealitate eta beharretara egokituko dena; baina, malgutasunarekin batera, planifikazioa ere behar-beharrezkoa dugu. Taldearekin gauzatu edo abian jarri nahi dugun prozesua ondo planifikatu behar da, helburuetatik ez desbideratzeko, nola gauzatu pentsarazteko, prozesutik ikasteko eta inertzian ez erortzeko.
Barnetegian, bi dinamika mota sustatzen ditugu:
Ekintza–Hausnarketa–Ekintza eta
Taldea–Pertsona–Taldea.
Denok ari gara beti besteena kopiatzen, besteekin elkarreraginean ikasten. Besteena hartu eta eraiki egiten dugu gurearen gainean, gure egiten dugu. Egonaldiak prozesuak dira, harremanak hobetuz taldea indartzeko aukera bat. Izaki sozialak gara, besteekin biziz ikasten dugu, ontzi komunikatzaileak izango bagina bezala. Planifikatzen eta gauzatzen ditugun jarduerak baino garrantzitsuagoa da nola gauzatzen ditugun eta ekintza hori egin eta bizitzean taldekideei zer gertatzen zaien. Esaterako, harreman afektiboei, hausnarketari, eraikuntza kolektiboari garrantzi handia ematen diogu. Eraldatzeko bidea abian jartzea da gure lana. Ez dago errezetarik horretarako, taldearen garapenean dago gakoa. Gure lana eraldaketa hori abiaraztea eta prozesua biziaraztea da, talde bakoitzak berea eraiki dezan, era positiboan eta bizipenetatik abiatuta.
Barnetegietako monitoreon lana
Gure lana, neurri handi batean, eredu izatea da, haurrentzako eredu izatea. Gu zubi izango gaituzte, euskararekiko bestelako ikuspegi baten bidean. Horregatik dira horren garrantzitsuak gure jarrerak. Gure zeregina ereitea eta ereitea da. Pazientzia handiz jokatu behar dugu, emaitzak azkar eta berehala ikusi nahi izateak sortzen duen antsietatea saihestu. Emaitzak etorriko dira, etorri behar baldin badute.
Taldearekin, ikasleekin eta irakasleekin konektatzen saiatzen gara, hurbiltasuna eta konfiantza-giroa sortzen. Guk barrutik hitz egiten badugu, besteek ere, agian, hala egingo dute. Gu irekitzen bagara, besteak ere errazago irekiko dira. Goxotasuna, samurtasuna eta babesa eskaini nahi ditugu, ilusioa, poza eta umorea. Giro goxo hori sortzeko, ezinbestekoa da norbanakoari eta taldeari entzutea. Guk, helduok, monitoreok eta irakasleok, gutxiago hitz egin behar dugu, eta gehiago entzun. Horretaz gain, bada beste alderdi garrantzitsu bat: gure ahalmena mugatua da, eta kontziente izan behar dugu horretaz. Horri lotuta, helduok kritikak naturaltasunez onartzen ikasi behar dugu. Kontrako iritziak eta kritikak haserretu gabe onartzen ditugula ikusten dutenean ikasleek, ireki egiten dira, eta taldea ere bai. Pertsona den bezala onartu behar dugu; saiatzen gara inor ez epaitzen, harremanak huts egiten baitu norbait epaituz gero. Horrela jokatuta, lehen aipatutako konfiantza-giroa handitu eta elkarrizketa errazago sor daiteke.
Dinamika horrek gatazkak azaleratu egiten ditu, nabarmendu. Baina dinamikak ez du tirabirarik sortzen. Hor zeuden gatazkak lehendik ere. Era honetan, ikusi egiten dira, kanporatu. Gatazkak harremanen parte dira, eta horregatik ikasi behar dugu haiei aurre egiten eta modu egokian kudeatzen.
Hizkuntzaren trataera
Barnetegietan, hizkuntzaren alde ez-formalean zentratzen gara. Ez diogu hizkuntzaren zuzentasunari erreparatzen, eta komunikazioa lehenesten dugu. Gure langaia hiztunaren hizkuntzarekiko jarrera da, eta badakigu hori oso errealitate konplexua dela, eta ezin duela eraldatze errazik izan. Osotasunaren ikuspegia behar dugu. Euskararekiko jarrera eralda dadin, beste arlo eta gai batzuk ukitu eta mugitu behar dira. Hizkuntza bat edo beste erabiltzea afektibitatearekin oso lotuta dagoen hautua da, afektuekin eta kontzientziarekin. Horregatik, hizkuntzarekiko harreman afektiboan eragin behar dugu. Horrela hobetuko dugu haien jarrera. Iruditzen zaigu jatorriz euskalduna ez den hiztunaren ama-hizkuntza onartzetik etor daitekeela, haren kultura balioestetik, hark gurea onartzea eta balioestea. Gu ez gara ibiltzen haurren atzetik “egin euskaraz” behin eta berriz errepikatzen.
Gure helburua da ikasleak entzule izatetik hiztun izatera pasa daitezen. Ikasleek hitz egin dezaten, aukerak eta egoerak sortu behar ditugu, modu ludikoan. Baina badakigu barnetegian lortutako erabilerak ez duela ziurtatzen horrek gerora jarraipena izatea. Horregatik, erabileran baino gehiago, hizkuntzarekiko jarreran zentratzen gara, jarreraren eraldaketan. Horretarako, hiztuna eta taldea jarri nahi ditugu erdigunean, ez hizkuntzaren erabilera. Hiztunaren jarreren sorreran dauden osagaiak hausnarketarako gai bihurtzen ditugu: sinismenak, aurreiritziak, pentsamendu mugatzaileak... Hausnarketa horietatik sor daitekeen eraldaketa, hori bai izan daiteke sakona eta iraunkorra.
Prozesu horretan, pazientzia pedagogikoz jokatu nahi dugu. Batzuetan, emaitzak azkar lortu edo ikusi nahi izateagatik pertsona behartzeko arriskua dago; eta hori ez da ona, ez guretzat, ez euskararentzat. Lasaitasuna emateak egin gaitzake erakargarri besteentzat. Euskararen gaira ez dugu hurbildu nahi ez galeratik, ez tentsiotik, ez eta frustraziotik ere. Egokiagoa da satisfaziotik hurbiltzea, alde positibotik gerturatzea, irabazteko aukera ematea. Euskararen inguruan hitz egiten ari garenean, harremanez ari gara: hartu eta eman; ez diogu hizkuntza inori saldu nahi. Eta hori guztia euskaraz egiten dugu, euskara entzun eta erabiltzeko aukera eskainiz, hizkuntza minorizatua elkarbizitzarako tresna baliagarria dela erakutsiz.
Hiztun kontzienteak lortu nahi ditugu, kontzienteagoak behintzat. Hori lortzeko prozesuan zentratzen da gure lan egiteko modua. Euskaraz hitz egitea ala ez, ez da hautu indibidual soila. Erabaki horretan, indar handia dauka kolektibitateak. Erabilera gizarte-gaia da, eta, beraz, bi planoak uztartu behar dira: norbanakoa eta taldea.
Guk ez dugu pertsona aldatu nahi. Euskararekin duen harremana jarri nahi dugu aldaketa bidean. Horregatik, hizkuntzarekiko harreman afektiboa berariaz zaindu behar dugu. Euskaraz aritzea arau izatetik norberaren printzipio edo oinarri izatera pasatzea da gakoa. Lehen “zenbat egin duzu euskaraz?” galdetzen genien; orain, hauxe esan dezaten nahi dugu: “Euskaraz egin nahi dut”. Baina erabaki, norberak erabakiko du, bakoitzak bere erritmoan.
