GIZARTE ZIENTZIAK INGELESEZ
2017-05-01
‘Eleanitz’ proiektuaren ikerketarako ikuspegi teorikoa
Ikasleak eleaniztasunean hezteko plan eta proiektu ugari jarri ditu abian gure gizarteko hezkuntza-sistemak. 25 urte pasatu dira jada hainbat proiektu ezarri zirenetik, eta garatzen ari dira gaur egun ere. Horrek guztiak argi erakusten digu, etorkizuneko gizartean bizi, lan egin eta mugitu beharko duten gaur egungo ikasleek gizarteratze-prozesuan arrakasta lortzeko aukera handiagoak izango dituztela, eleaniztunak diren heinean.
Baina bermatua dago eleaniztasuna, Eleanitz proiektuarekin edota antzeko beste hezkuntza-egitasmo batzuekin? Zergatik aukeratu da Gizarte Zientziak irakasgaia, eta ez beste bat, ingelesez emateko? Zer ondorio eduki ditzake edukiak barneratzeari begira Gizarte Zientziak ingelesez ikasteak? Eta eleaniztuntzat hartzen ditugun ikasle horiek gai dira hizkuntza batean ikasten dituzten edukiak beste hizkuntza batean adierazteko? Zer-nolako eragina dute ikasleen ama-hizkuntzak eta etxean erabiltzen den hizkuntzak edukiak hizkuntza batean edo bestean adierazteko gaitasunean? Orain dela hamahiru urte, 2001-2002 ikasturtean alegia, DBHko 3. mailako gure ikastaldea izan zen gure ikastolan Gizarte Zientziak irakasgaia lehendabiziko aldiz ingelesez eman zuena, Eleanitz proiektuaren hastapenetan, hain zuen, eta horixe izan da ikerlan hau egitera bultzatu nauen oinarrizko motibazioa. Proiektuko lehenengo belaunaldia izatea gertaera gogoangarria izan zen niretzat, eta esango nuke gertaera huraxe izan zela gaur egun hizkuntzetarako dudan zaletasunaren arrazoietako bat. Horregatik, ikerketa honen bidez, zera ikusi nahi nuke: proiektua abian jarri zenetik hamar urte baino gehiago pasatu ondoren, ea proiek-tua abian jartzeko unean zeuden arrazoiek gaur egun berdin jarraitzen duten, eta ea proiektuaren bidez erdietsi nahi zena lortzen ari diren. Zehazki:Irakasgai bat ingelesez ikasteak eragin negatiboa du edukietan? Hau da, ikasleek eduki apalagoak barneratzen dituzte?Ingeles maila hobetzen dute ikasleek horrela?Gai dira ikasleak kontzeptuak beste hizkuntza batean adierazteko?Ikerketa hau egiteko eta burura datozkidan galderei erantzuna emateko asmoz, egungo egoera azaltzen saiatuko naiz lehenengo, gaiaren inguruan irakurritakoaren laguntzarekin, eta esparru teorikoa finkatzen ahaleginduko naiz. Gaiaren egungo egoera eta oinarri teorikoakGlobalizazioaren mende honetan, bere hizkuntza propioa bultzatu eta gorde nahi duen euskal gizartean, ezinbesteko gertatzen da ama-hiz-kuntza hau Espainiako edota Frantziako estatu mailako hizkuntzekin batera ikastea, gure kulturaren parte den bereizgarri hori galduko baitugu bestela. Hala ere, eleaniztasunean bizitzeko gai izan behar dugu euskal biztanleok, gero eta globalagoa den mundu honetako gizartean mugitzeko eta gizarte horretan parte hartu ahal izateko. Eleaniztasuna pil-pilean dagoen gaia dugu, eta berebiziko garrantzia hartzen ari da gizarteko alor gehienetan.Hezkuntza-esparruari dagokionez, argi dago gizarteko aldaketa sakonei erantzun behar diela hezkuntzak, hezkuntzaren funtsezko helburua baita ikasleei gizarteratze-prozesuan laguntzea. Horregatik, azken hamarkadetan eleaniztasuna garatzeko ikastetxeek abian jarritako prozesuak ez dira aldaketa horien beste adibide bat besterik.Eleaniztasunaren inguruan sakonago aritu aurretik, argi adierazi behar da Euskal Autonomia Erkidegoan hiz-kuntzen trataerak bilakaera bat izan duela hezkuntzan. Lasagabasterrek azaltzen duenaren ildotik, euskararen eta gaztelaniaren koofizialtasuna ezarri zuen 1979ko Autonomia Estatutuak Euskal Autonomia Erkidegoan, eta, horrekin batera, unibertsitateaz kanpoko hezkuntzan hizkuntzen erabilera arautzeko balio izan zuen azaroaren 24ko 10/1982 Oinarriz-ko Legeak, Euskararen Erabilera Arautzen duenak. Halaber, gaur egun oraindik euskal hezkuntza-sisteman ezagunak diren hiru hizkuntza-ereduen oinarriak ezarri zituen lege horrek (Lasagabaster, 1998):A eredua: gaztelaniaz irakasten dira irakasgai guztiak, gaztelania baita ikasleen ama-hizkuntza. Euskarari bost ordu eskaintzen zaizkio astean, eta hiru, berriz, ingelesari (biok irakasgaiak dira, eta ez komunikazio-hizkuntzak).B eredua: erdara eta euskara dira lingua franca (bietan irakasten dira edukiak), ikasle gehienen ama-hizkuntza erdara bada ere. Ingelesari hiru ordu eskaintzen zaizkio astean.D eredua: euskara da lingua franca eredu horretan. Gaztelaniaz, bost ordu ematen dira astean, eta ingelesez, berriz, hiru. Ikasleen ama-hizkuntza euskara da oro har, nahiz eta ama-hizkuntza gaztelania edo bi hizkuntzak dituzten ikasleak ere egon daitezkeen.Ikusten denez, ingelesari hiru ordu besterik ez zaio eskaintzen kasu horietan guztietan. Bestalde, hizkuntza-eredu horiek egungo hezkuntza-sisteman jarraitzen badute ere, Euskadiko Eskola Kontseiluak 2004-2005 ikasturtean egindako datu-bilketari jarraiki, gero eta guraso gehiagok matrikulatzen dituzte seme-alabak D ereduan (% 62,8 EAEn, 2004-2005 ikasturtean), 90eko hamarkadan gertatzen zenarekin alderatuta (% 41,8 D ereduan, eta % 58,2 A ereduan). Horixe ikus daiteke goiko grafikoan.Ondorio argi bat atera dezakegu hortik: euskal gizartea elebakartasunetik elebitasunera doa, hezkuntza-sistemari dagokionez behintzat; eta, gizarte elebiduna izanda, eleaniztasunaren bidean jartzea izan da bai gobernuak eta bai hezkuntza-sistema osoak hartutako erabakia.Hala ere, inguruak baldintza batzuk eskaini behar ditu eleaniztasuna sustatzeko, hainbat ikertzailek diotenaren arabera. Cenoz-en (2000) aburuz, adibidez, gure gizarteko ikasleek eskolan lortutako ingeles maila baxua izan da betidanik. Haren ustez, hauek izan daitezke horren arrazoiak, besteak beste:Euskal Hezkuntza Sistemak tradizio txikia du ingelesa irakasten.Gure komunitateko hizkuntzek distantzia tipologiko handia dute ingelesarekiko, jatorri germanikoko beste komunitate batzuetako hainbat hizkuntzekin alderatuta (alemana, holandesa eta daniera, adibidez).Telebistan eta beste hainbat hedabideetan, bikoizketak egiten dira. Gainera, Cenozek dioenez, bi modu ezagutu izan dira betidanik gure gizartean ingeles maila sustatzeko: ingeleseko eskola partikularrak jaso-tzea eskolaz kanpoko ekintza moduan, eta ingelesarekiko esposizioa areagotzea ikastetxeetan, edota ingelesezko irakaskuntzaren kalitatea hobetzea. Eskola partikularren kontua oso hedatuta dago aspalditik gure gizartean, eta Cenozek dio gutxienez hiru arazo dakartzala:Gehiegizko lana ikasleen eguneko jardunaldian.Gurasoei kostu ekonomiko gehigarria dakarkienez, familia guztientzat eskuragarria ez izatea.Irakasleei zailtasunak ekartzea horrek, homogeneotasun gutxiko ikastaldeak baitituzte, ingeles mailari dagokionez. Horregatik guztiagatik, argi dago egokiagoa dela ingelesaren irakaskuntza eskola-ordutegiaren barruan eta eskolan bertan bultzatzea; horretarako, hainbat proiektu jarri dira abian azken hamarkadetan, gure ikasleen artean ingeleserako gaitasuna sustatzeko. Lehen proiektu gisa, Gipuzkoako Ikastolen Elkarteak 1990-1991 ikasturtean abian jarri zuen egitasmoa aipa daiteke; adin goiztiarrean (4 urterekin) ingelesa ikasten hastea zen egitasmoaren muina, bi helburu nagusirekin: alde batetik, adin goiztiarretan ikasleek hizkuntzak barneratzeko duten erraztasunaz baliatzea; eta, bestetik, derrigorrezko hezkun-tzaren plangintzaren barruan, ingelesa ikasteko orduen kopurua handitzea, euskararen nagusitasuna arriskuan jarri gabe, betiere. (Euskal Herriko Ikastolen Konfederazioa, 2009). Dena den, adin goiztiar batean atzerriko hizkuntza bat ikasten hastea ez da ideia egokia, ikertzaile guztien ustetan, eta eztabaida ugari sortu izan du gai horrek. Izan ere, Ruiz Bikandiren (1998) aburuz, adin goiztiarrean ingelesa irakasten hastea ez da gurasoaren presiopean marketin-behar batzuei emandako erantzuna besterik. Gainera, ama-hizkuntza gaztelania duten haurrentzat, euskararen ikaskuntzaren kaltetan izan daitekeela dio, hizkuntza bat oraindik ondo jakin gabe beste bat ikasteak bi hizkuntzetan maila baxua lortzea izan baitezake ondorio. Bestalde, esan beharra dago gure hezkuntza-sisteman abian jarritako hainbat proiektuk CLIL metodologia dutela oinarrian. Proiektu horiek azaldu aurretik, komeni da metodologiaren ezaugarriak azaltzea. ISEI-IVEI erakundeak 2007an egindako ikerketa batean, “Ikasle hirueledunak bigarren hezkuntzan: egoera berri bat” izenekoan, jasotzen denez, hauek dira CLIL metodologia (Content and Language Integrated Learning/Edukien eta Hizkuntzen Ikaskuntza Integratua) garatzeko kontuan hartzen diren oinarrizko printzipioetako batzuk:Ikasteko eta, bide batez, komunikatzeko erabiltzen da hizkun-tza. Irakasgai bakoitzak zehaztuko du zer hizkera mota behar den. Hizkuntza bat erabiltzen dugunean, garrantzitsuagoa da hitz-jarioa zehaztasuna baino.Halaber, teorialarien aburuz, lau printzipio hartu behar dira kontuan CLIL abian jartzeko: edukia, komunikazioa, kognizioa eta kultura; hau da, curriculumeko 4C deritzenak (Content, Comunication, Cognition eta Culture). Horien arabera (Coyle, 1999), CLIL metodologian irakasgai bat egoki planteatzeko, honako elementu hauek bateratu behar dira: Edukiak: ezagutzan, trebetasunetan eta curriculumeko gai espezifikoak ulertzean aurrera egitea. Komunikazioa: hizkuntza ikasteko erabiltzea, hizkuntza hori ikasten den bitartean.Kognizioa: kontzeptuak (abstraktuak eta konkretuak), ezagu-tzak eta hizkuntza lotzen dituzten trebetasun kognitiboak lantzea. Kultura: nor bere buruaz eta besteen izateaz ohartarazteko, askotariko ikuspegiak eta ezagutza partekatuak erakustea.CLIL metodologiaren bidez, kontzeptuak, trebetasunak eta jarrerak barneratzea eskatzen duten ikaskuntza-prozesuak bultzatzen dira. Atzerriko hizkuntzan, ikasleek input gehigarri bat behar dute kontzeptuak ulertzeko, eta, gainera, desberdintasun ugari izan ohi dira hizkuntza eta kultura horien artean. Horregatik, CLIL metodologiek oso kontuan hartzen dituzte jarduera bakoitzaren eskaera kognitiboak, eta, horretarako, honako baliabide hauek erabiltzen dituzte: ahalik eta ikus-entzunezko estimulu gehien eta lankidetzako ikaskun-tzako baliabide gehien (taldeka edo binaka); euskarri kontzeptualak (eta, egoki denean, irakasleen laguntza handiagoa), eta pentsamendu sinple bat eskatzen duten trebetasunetatik konplexuagoetara gero eta maizago salto egiteko bideak. Badu zailtasunik, eta, abian jarriz gero, zenbait konpetentzia metodologiko eskuratu behar dituzte irakasleek. Argi dago abantaila kognitibo horiek lor daitezkeela ama-hizkuntzan ikasita ere.Dena den, CLIL metodologien inguruan egindako esperimentazioan, argi ikusi da irakaskuntzako hizkun-tza aldatzeak aldaketa nabaria ekar dezakeela, bai irakasleek irakasteko duten moduari dagokionez, bai ikasleek zenbait eskola eta institututan ikasten duten moduari dagokionez. Hezkuntzaren hobekuntzarako katalizatzaile gisa jokatzen du irakaskun-tza-baliabideen aldaketa horrek. CLIL metodologien adibidea dugu ikerlan honen oinarrian aztergai izan dugun proiektua, Eleanitz proiektua, hain zuzen. Egitasmo horren xedea ingelesa adin goiztiarrean ikasten hastea zen; eta beste pauso garrantzi-tsu bat eman zen gero: 14 urtetik 16 urtera bitartean, hots, DBHko azken zikloan, SSLIC (Social Science and Language Integrated Curriculum) programan sartzea, Gizarte Zientziak ingelesez eskaintzean datzan programa horretan, zehazki (Muñoa, 2011).