Ikerketaren oinarriak

Ikerketa honetan curriculuma teorikoki aztertuz abiatuko gara, curriculuma ulertzeko moduak hezkuntza zientzien bilakaerarekin batera aldatu izan baitira.

Paradigma positibistak emaitzetan jartzen du garrantzia, eta ezagutzaren objektibotasunaren izenean, curriculumaren izaera soziala aipatu ere ez du egiten. Ikuspegi praktikoan, aldiz, gelako lanari ematen zaio garrantzi handia. Hezkuntzaren eta irakaskuntzaren izaera soziala onartu eta ezagutza zientifikoaren neutraltasuna salatu arren, ez da kolokan jartzen eskolaren bidez irakasten dena. Ikuspegi kritikoaren arabera, bestalde, curriculuma testuinguruarekin lotuta dago, ez da neutrala. Curriculumaren teoria teoria soziala da, sortzen den gizartearen araberakoa eta interes eta balioen menpekoa. Teorialari kritikoek defendatzen dutena da curriculuma eskolatik kanpo erabakitzen dela, eta curriculumean inoren intereseko diren edukiak ezartzen direla. Horrela, eskolarako aukeratzen den ezagutza talde baten eta ideologiaren araberakoa da, arbitrarioa da, baina eskolaren bidez legitimatua, gainbaloratua, eta eskolako edukietatik kanpo geratzen dena diskriminatua izango da, desbaloratua. Hezkuntzaren, curriculumaren edota edukiaren inguruan egindako azterketek, curriculuma eta edukia eraikuntza sozio-historiko moduan ulertzera garamatzate. Young, Bernstein, Lundgren edo Apple izan dira, besteak beste, eskolan lantzen den ezagutzaren edo edukiaren izaera hori azpimarratu dutenak.

Curriculumeko edukien gaineko gorabeherak testu liburuetan ere agertzen dira. Testu liburuetan islatuko da gizartearen ezagutza legitimoa eta benetakoa, egiazko ezagutza moduan ulertu eta onartuko dena. Modu horretan testu liburuak irakasten dutena normaltasun osoz onartuko da, egia balitz legez. Bizitzan, ordea, talde espezifikoa da testu liburuen egilea, ezagutza ofiziala mugatzen duena, ez gizarte osoa. Ondorioz, talde horren ideologia izango da testu liburuetan agertzen den kultura ezaugarriak baldintzatuko dituena

Horrenbestez, testu liburuek, talde jakinen eskuetan dauden neurrian, talde horien ikuspuntua islatuko dutela adierazten dugu, zeren erabili ere errealitatea interpretatzeko euren jokamoldea baitarabilte eta transmititu nahi dituzten ezagutzak aukeratzen baitituzte.

Torres-ek edukien hautaketan erabil daitezkeen modu edo bideak honela azaltzen ditu:

- Isiltzea: errealitateko zenbait gertaera, pertsonaia, data eta abar edo ez dira aipatzen edo ezabatu egiten dira, benetako datuei eta gertaerei garrantzia ukatuz.

- Gehitzea: gertaerak asmatzea edo datu berriak, ez benetakoak, ematea. Errealitatea aldatu egiten da kasu honetan ere.

- Itxuragabetzea: datuak errealitatea estaltzeko moduan ematen direnean.

- Arreta desbideratzea: benetakoak barik beste datu, pertsonaia edo gertaerak azpimarratzea, egiari arretarik jarri gabe.

Horrela, talde soziokultural txikiak dira galtzaile ateratzen direnak, eurenetik oso gutxi agertzen baita eskolako edukietan.





Testu liburuaren garrantzia

Curriculum ofizialaren eta irakaslearen bitartean kokatzen da testu liburua. Presta da, erabilerraza, eta horrexegatik erabiltzen dira asko eskolako lana bideratzeko. Testu liburuak kode idatzia eta ikonografikoa erabiltzen ditu informazioa lantzeko. Biak dira indartsuak, informazio bera hainbat modutara lantzen laguntzen dutelako. Ikerketa honetan kode biak elkarrekin irakurri ditugu, biak era batera, batak dioena besteak azpimarratu edo nabarmendu egiten duelako, edo kontrakoa, gerta baitaiteke idatziak eta ikonoak diotena bat ez etortzea.

Bestalde, testu liburuetako testu idatzian eta ikonografian sasoi bakoitzeko gizartearen balioak, ideologiak edo estereotipoak aurki daitezke. Ondorioz, testu liburuaren irakurketak emango digu sasoian sasoiko curriculumaren berri. Oso tresna garrantzizkoa da, datu asko gordetzen ditu eta. Hala eta guztiz ere, ez dugu behar den neurrian baloratzen. Ez dira behar bezala zaindu. Ez diraute inon gordeta; ez eskolan, ez argitaletxeetan, ez unibertsitateetan, ez dago testu liburuen fondorik. Ados gaude Choppin-ekin, testu liburua jagotea guztiz bertan behera lagata egon dela dioenean. Desagertzeko zorian ere badaude. Euskal Herrian berton ere ez dugu aurkitu testu liburuen bildumarik eta, kasu batzuetan, guztiz zaila izan zaigu behar genuena aurkitzea. Hausnartu beharreko arazoa da hau, ardura hartu beharrekoa, lehengo zein oraingo liburuen errolda egiteke baitago. Uste dugu hain ondare aberatsa, ikerketarako hainbesteko balioa duen liburugintza zein irakaskuntzan erabili den tresneria, berandu baino lehen bildu behar dela. Gizartearen garapenean hain eragin handia daukan eskolak eta bertan erabiltzen diren tresnak eta liburuak zaintzeko premia handia daukagu. Gure eskolaren historia jaso eta gordetzeaz gain, ikerketa bideak zabaldu beharrean gaude.

Choppin-en esanetan, testu liburuen gaineko ikerketa, batez ere, 1960tik aurrera hedatu da. Edukiaren azterketa harrezkero egiten dela dio, ageriko edukiaren gainean zein ezkutuan geratzen den edukiaren inguruan. Esaten denak garrantzia badauka, esaten ez dena ere baloratu beharrekoa da, izan ere, ez presentziak edo absentziak era bateko diskurtsoa baitarama. Ezkutuko curriculumaren bidez, esan barik esanez, errealitatearen aspektu batzuk nabarmendu egingo dira, beste batzuk diskurtsotik kanpo geratuko dira, errealitateari mugak jartzen baitzaizkio. Horrela irakurleari, ikasleari, oinarrizko unibertsoa inposatzen zaio. Beraz, diskurtsotik kanpo geratzen diren ideiak, kontzeptu edo edukiak zein diren ikertzeak interes handia dauka, ezkutuko curriculumak daukan protagonismoa handia baita.





Testu liburua ikergai

Braunschweig-eko Georg Eckert institutua da Europan testu liburuen gaineko ikerketagunerik handiena. Suedian, berriz, Selander-ek zuzentzen duen institutuak parametro sozialek eta instituzionalek duten garrantziaz ikerketa ildo berriak zabaldu zituen, azterketa moduetan ere berrikuntzak ekarriz. Frantzian Institut National de la Recherche Pédagogique delakoak garrantzi handia dauka. Ezagunak dira bertan ari diren ikerlariak -Choppin, Chervel.... - -baita eurek zuzentzen duten Enmanuelle programa ere. Espainian, bestalde, UNED delakoaren eskutik Manes proiektua jarri dute abian. Ipar Amerikan ere Shaver, FOX, Hess edo Apple ezagunak dira arazo sozialek edo ideologiek testu liburuetan duten agerpena ikertzen dute eta.

Ondoan agertzen den 1. taulan gure arteko ikerketa nagusiak ikusten dira: historiako edukia, deskribapen orokorrak edo garapena azaltzen dituzte.



1. taula: testu liburuen gaineko ikerketak

Gureetan edukiaren izaerari heldu diogu, zientzia eta teknologiaren garapena, edo lurraldetasuna eta historia zein euskal kulturaren definizioa aztertuz.



Euskal Herrian curriculum desberdinak

Ikerketa honetan, curriculum ofizialaren ibilbidea arakatzeaz gain, Ferry-ren legetik edo Moyano-renetik Euskal Herriari buruzko edukietan curriculum ofizialek nolako eragina izan duten aztertzea jarri dugu helburutzat.

Izan duten bilakaera kronologikoan, lekuan lekuko hizkuntza edo dialektoak irakasteko ardura Frantziako hezkuntza kontseiluak hartu zuela lehenengoz, konturatuko gara, 1951an.. Bitartean, Geografia eta Historiari edo bestelako arloei buruzko aldaketak badauden arren, 1995ekoa da lekuan lekuko hizkuntzaren eta kulturaren irakaskuntza berriztatzeko agindua. Hizkuntza eta dialekto gaietan zein lurraldeari buruzkoetan edo historian, guztietan, estatua da erreferentea, Errepublika.

Hegoaldera bagatoz, Moyano-ren legea da irakaskuntza sistema espainola ezarriko duena. Aipatzekoa da Bizkaiko Aldundiak sortutako eskoletan euskaraz irakasten zela, baina jasotako kritiken ondorioz eskola elebiduna alboratuta geratu zela. Bitartean, lege frankistaren menpean irakaskuntza guztia gaztelaniaz egingo da. Haur guztien prestakuntza intelektualaz gain, erlijioari eta patriotismoari leku handia eskaintzen zaie. 1975era arte ez dira hizkuntza natiboak irakasteko arauak ematen. Euskararen presentziaren hasiera izango da hau, muga garrantzizkoa, bai pedagogikoki bai hizkuntza aldetik berriztatze baten abiapuntua baita. Hegoaldeko lurrak eskualde edo nazionalitate izendatzen ditu 1982ko hezkuntza legeak, irakaskuntza elebidunaren zabalkundea eta bertan erabiltzeko testu liburuen garapena bultzatu zuenak. Estatuko argitaletxe gehienek euren materialak itzuli edo moldatu egin zituzten eta bertokoek euskaraz sortu zituzten. HSAOL delakoaren ondoren Nafarroak eta Euskal Autonomia Erkidegoak curriculum desberdina erabiltzen dute, biak oinarri berekoak.



Irudia: hiru curriculum desberdinak

Horrela, gaur egun hiru curriculum ofizial darabiltzagu Euskal Herriko eskoletan: Eusko Jaurlaritzak argitaratutakoa, Nafarroakoa eta Iparraldekoa, Frantzia osorako balio duena.



Ikerketarako epeak

Curriculumaren gaineko gertaerek zein gizartearen garapenean izandako gorabehera historiko-politikoek eragin zuzen-zuzena izan dute euskal liburugintzan. Eskola liburuak XVI. mendetik erabili diren arren, euskarazkoak XX. mendean izango du garapenik handiena. 1970eko hamarkadan forma eta diseinu berriko liburuak sortuko dira, joera pedagogikoek eta aurrerapen teknikoek bultzatuta. Hainbat egileren lanetan euskarazko ekoizpenaren garapena ikusirik, hiru epe edo aro mugatu ditugu gure azterketarako: lehenengoa -1876tik 1974ra doana- Iparraldetik abiatzen dena, foruen galera eta Eusko Pizkundearen sasoia ere badena. Auzo eskolak eta lehenengo ikastolak, Eusko Jaurlaritza eta euskararen batasuna ere epe horretakoak dira. Eusko Ikaskuntzaren eskutik etorriko dira testu liburu asko. Amaieran Pedagogiaren arloko teorizazio berriak zein Gordailu edo Iker talde pedagogiko berritzaileak sortuko dira.

Bigarren aroak testu liburugintzarako gora bidea dakar. 1975etik 1991ra bitartean euskarazko irakaskuntza zabalduz doan heinean, testu liburu berriak ekoizten dira. Horren eraginez, Elkar, Erein edo Ibaizabal argitaletxe komertzialak sortuko dira, eta lehengo talde pedagogikoak desagertu. Hegoaldean euskara zein euskarazko irakaskuntza arautzen dira, eta euskarazko ikasmateriala bultzatzen da. Sasoi honetan hasten dira estatuko argitaletxeak testu liburuak euskaraz argitaratzen eta euskarazko irakaskuntzan erabiltzen.

Hirugarrenean, 1992tik gaur arte luzatu dugunean, Hegoaldeko lege aldaketak eskolarako liburu asko argitaratzea dakar, gehienak kanpoko argitaletxeen lanak diren arren. Iparraldean ere, talde pedagogikoen eskutik batik bat, euskaraz argitaratzen dira batzuk, testu liburu frantsesetatik moldatuta gehienetan.



Ingurunea ezagutzeko arloko edukiak aztertuz

Modu integratuan edo modu agregatuan antola daitezke ezagutzak curriculumaren barnean. Lehenengoa da Hegoaldeko curriculum ofizialetan darabiltena, arlo bakarraren barnean -Ingurunearen Ezagueran--, elkarrekin nahasiz ordenatzen baitira edukiak. Iparraldean, ostera, banaka lantzen dira, geografia, historia, edo zientziak eta teknologia. Horrela, ezagutzak modu agregatuan lantzen dira han.

Curriculumaren bidez eskolan irakasten diren ezagutza guztietatik egun Ingurunearen Ezaguera deritzana aukeratu dugu azterketarako, Iparraldean Géografie, Historie, edo Sciences et Technologie -ren parekoa dena. Arlo honetan lantzen dira ikaslearen identitatearen eraikuntzan funtsezkoak diren ezagutzak, eta bertotik egiten zaio erreferentzia, bereziki, ikaslearen ingurune hurbilari. Euskal Herria, gai moduan, arlo honetan jorratzen da; 11 urteko ikasleek lantzen dute, Hegoaldeko Lehen Hezkuntzako 5. mailan eta Iparraldean hirugarren zikloko CM2an. Ikerketa honetan euskaraz argitaratu den guztia arakatu da, euskaraz argitaratu diren testu liburuak hartzen baitira ildo nagusi moduan. Hauen parean erabili diren eta erabiltzen diren erdarazkoak -gaztelaniazkoak zein frantsesezkoak- ere aztertu diren arren, konparaketarako, alegia.

Lagina, beraz, honela antolatu dugu: guztira 70 testu liburu XX. mendekoak eta sei oraingoak, 2000tik honakoak. Euretan 14.318 orri irakurri eta 24.282 ikono neurtu, kokatu eta deskribatu ditugu.



Testu liburuetako ikonografiaren garapena

Orri eta ikono horiek guztiak arakatuta, testu liburuen garapenea teknologiak, pedagogiak eta psikologiako teorizazio berriek eragina izan dutela ikusi dugu. Asko aldatu dira Comenius-en Didaktika Magna -tik hona. 1925ekoa den Xabiertxo liburuan, adibidez-sasoiko euskal curriculumaren ikuspegitik osotutakoa eta asko erabilia ikastolen hastapenetan--, testu idatziaren kopurua handia da, gehiago dauka idatzia ikonoa baino. Oro har, epe horretako testu libururik gehienen eredua da orriko ikono bakarra izatea. Iparraldeko Iguzki Lore oso modernoa da, benetako erradiografiak erabiltzen ditu odolaren, bihotzaren eta horrelakoen funtzionamendua adierazteko. Oraingo testu liburu gehienen moduan ikono asko ditu, bi edo hiru orriko.

Ikus daitekeenez, ikonografia bera aldatuz joan da. Azken hamarkadako testu liburu bi alderatuta esate baterako, argazkiekin, mapekin eta eskemekin batera lehen marrazki asko erabiltzen zirela ikusten da. Orain, ostera, taula eta marrazki gutxiago dago.

Taulan ikus daiteke gora doazela eskemak, argazkiak eta mapak. Argazkiak eta mapak bikoiztu egiten dira eta eskemak zazpi bider gehiago erabiltzen dira. Garrantzia handia ematen zaie oinarrizko kontzeptuak adierazteko.



Euskal Herria testu liburuetan

Gure ikerketan Euskal Herriari dagokion edukia mugatu dugu, eta oraingo honetan hiru multzo aukeratu ditugu azterketarako. Lehenengoan, paisaiari dagozkion ezaugarriak bildu ditugu: mendiak, itsasoa, herriak, baserriak edo hiriak. Ezaugarri horiek guztiak ingurunearen itxura adierazten dutenak dira. Bigarren lekuan lurraldea eta hori azaltzeko erak arakatu ditugu; eta azkenean, pertsonak. Testu liburuetan erakusten diren pertsona batzuk oso ezagunak dira. Zientzialariak, politikariak, historiari lotutakoak, errege-erreginak edo idazleak izaten dira, besteak beste, Lehen Hezkuntzako testu liburuetan aurkitzen direnak. Pertsona horien adina, generoa eta lanbidea ere begiratu ditugu.



Euskal Herriko mapak

Euskal Herriko lurraldeak edo Espainia edo Frantziako estatuen mugak edo Europako zein munduko lurraldetakoak agertzen diren aztertuta, garbi ikusi dugu, lurraldearen berri emateko mapak erabiltzen dituztela testu liburuek.



Grafikoa: lurraldeak aroka

Grafiko honetan ikus daitekeenez, lehenengo aroan, 1974 arte doanean, lurralde guztiak agertzen dira mapetan, Nafarroa Beherea salbu. Hor Nafarroa bakarra dela uler daiteke. Bigarren aroan -1975etik 1991ra bitartean- aurkitu dugu mapa gehien. Sasoi horretako testu liburuek asko darabilte euskarri hau. Landu Hegoaldeko lurraldeak lantzen dira, ez Iparraldekoak. XX. mendearen azken hamarkadara mugatzen den hirugarren aroan ikusten dena da lurralde guztiak agertzen direla, baina Hegoaldea gehien, eta Iparraldea gutxiago. Argi dago Araba, Gipuzkoa eta Bizkaia direla maiztasunik handienarekin agertzen direnak. Hego Euskal Herriko egoera juridiko-politikoa atzeman daiteke horren atzean, lurraldearen antolamendu autonomikoa, alegia.



Euskal Herriko paisaiak

Lurraldearen irudia diren paisaiak ere erabiltzen dira testu liburuetan. Paisaia lehenengo hamar aldagairik erabilienen sailkapenean egon da beti, aroz aro gero eta gorago, mendearen azken hamarkadako testu liburuetan lehenengo lekuan jarri arte.

Paisaia mota guztiak aurkitu ditugu testu liburuetan. Herriak eta hiriak gero eta gehiago agertzen dira; mendiak eta ibaiak edo kostaldeak eta itsasoak maiztasun handia duten arren, testu liburuetako edukiak gero eta urbanoagoak dira. Baserriak, ostera, gero eta urriago direla esan genezake. Kostaldea eta itsasoa erakusten dutenak ere asko dira, eta gainera, oso argazki politak dira. Monumentuek, eraikuntzek edo euskaldunentzako garrantzizkoak diren sinboloek ere badute lekua testu liburuetan. Gernikako arbola eta juntetxea testu liburu askotan dator.



Testu liburuetako pertsona ospetsuak: generoa, adina, lanbidea

Pertsonetara bagatoz, ikusten da garrantzizkoak izan direla XX. mendeko testu liburuetan, ezen aro guztietan hartu baitute edukiaren % 30 ingurua. Generoari eta adinari begiratuta baiezta dezakegu gizonezko heldua dela estereotiporik erabiliena.

Gizonezkoen presentziak garrantzi handia izan du beti, aro guztietan %80tik gora agertzen dira eta. Emakumeak, gehienetan, gizonezkoekin batera agertzen dira. Eurak bakarrik, aldiz, oso gutxitan. Zenbakietara jota, oraingo testu liburuetan %3an daude eurak bakarrik eta %14an gizonezkoekin batera. Curriculumean generoen arteko desberdintasunak zaindu beharra agertu arren, praktikan, eskolan, ez da hori islatzen. Neskentzat mutilentzat baino zailagoa da identifikaziorako eredu egokiak aurkitzea eskolan erabiltzen diren testu liburuetan.

Oraingo joera pertsona gutxiago agertzea da. Amaitu berri dagoen kurtsoko testu liburuetan aurkitu ditugunak, gizonezkoak izateaz gain, botereari lotuak dira: Gaztela Leongo erregeak, Bianako printzea, Averroes...

Frankismoari eusten lagundu zion enciclopedia Alvarez ezagunean zetozen Hernán Cortés, Cervantes eta El Cid Campeador berriro aurkitu ditugu 2002an argitaratutako testu liburu batean. Nola uler daiteke atzeranzko bidaia hori? Noren historia ordezkatzen dute? Historiatik kanpo sorturiko pertsonaien moduan agertzen zaizkigu, gaurko estatu uniformearen ikuspegitik moldatuak.

Bestalde, argitaletxe batzuek bertsio desberdina dute EAErako eta Nafarroarako. Horietariko batek Lope Garcia de Salazar darabil Euskadin eta bere lekuan Karlos III. Nafarroakorako egiten duen bertsioan, edo Bizkaiko lehenengo kondea Euskadin eta, han, Eneko Aritza, Nafarroako lehen erregea. Baina Nafarroako liburuan datorren Antso Erregeak ez dauka ordezkorik. EAErako argitaratzen den testu liburuan ez da aipatzen Antso Erregea.

Pertsona ospetsuekin jarraituz, ikusi dugu Barandiaran Ramon y Cajal-ek ordezkatzen duela Nafarroako alean. Ramon y Cajal zientzialaria da eta Barandiaranen lanbidea tradizioak biltzea dela esaten du.

Lanbidearekin jarraituta, hona hemen sektore aipatuenak. Hirugarren arotik ikusita goranzko joera dago honakoetan: komunikabideetan, aisialdian, kulturgintzan, ikuskizunetan, hezkuntzan (eskolan edo ikerkuntzan) eta merkataritzan. Nekazaritza lehen aroan sektorerik garrantzitsuena izanik, egun ere, sektorerik aipatuena da, baina orain ez da lotzen baserriaren munduarekin, ustiapen industrialak sortu dituen negutegiei, lur-moten sailkapenari eta uzta zein merkataritzari lotua agertzen da. Garraioak ere agerpen gutxiago du.

Lehen aroan hegazkinak, errepideak edo telefonoak aipatzen ziren eta egun teknologia zibernetikarekin eta astronautikarekin lotuta dator. Hortaz, eduki berria eta modernoagoa.



Edukia lekutzeko moduak

Gure lanean testuaren eta ikonoaren arteko koherentzia eta lekutzeko modua definitzen dira. Orriz orri mezu idatzia eta ikonografikoa biak batera irakurrita, testu liburu bakoitzean edukia non kokatzen den mugaturik, ikusi dugu Euskal Herriari buruzko edukiei ematen zaien erreferentzia aldatuz joan dela XX. mendean, eta gaur egun argitaratzen ari diren testu liburuetan ere badirela aipatu beharreko gorabeherak. Euskal Herriko kultura modu honetan definitzen da testu liburuetan, paisaia, euskara edo hizkuntzaren azalpena eta bestelako ezaugarri hauek: jaiak, gastronomia, kirolak, pertsonaiak, mitologia eta musika eta dantzak. Euskara eta euskal kultura lantzeko moduaz gain, aldagai bakoitzari ematen zaion maiztasuna eta testuingurua ere aldatuz doaz.

Lehenengo aroan, baserria, jaiak, kirolak, mitologia eta musika-dantzak ikuspegi soziokulturaletik landuta agertzen dira, Euskal Herriaren testuinguruaren barnean. Paisaiarik gehienek, berriz, estatua dute erreferentzia, baita pertsonaiek eta ohiturek ere. Bigarrenean ere horrela da, baserria da ikuspegi soziokulturaletik lantzen den bakarra. Beste guztiak ikuspegi hegemonikoan kokatzen dira.

Bigarren aro honetan sortuko da aurrerantzean garrantzi handia hartuko duen ikuspegi juridikoa, zeinaren bidez aldagai askok -paisaiak, hizkuntzak zein gainerakoak--Euskal Herriarekiko izan duten erreferentzia galduko duen.

Horrela, egungo paisaiak Euskal Herrian kokatuta lantzen direla pentsatu arren, ikuspegi juridikoa agertzen dute, baita gainerakoek ere. Ikuspegi hegemonikotik lantzen dira ezaugarri guzti-guztiak, dela egoera autonomikoa islatuz, dela estatuaren markarekin, den-denek galdu dute artean izan duten Euskal Herriarekiko lotura.

Euskara da salbuespen bakarra, euskara Euskal Herriarekin lotzen baita. Estatua edo autonomia markadun zutabeek gora egin badute ere, oraindik ez da guztiz galdu ikuspegi soziokulturala.

Datuak uler daitezen, azpimarratu beharrekoa da ezagutza arlo edo ikasgai hau estatuak, hots, botere hegemonikoak, beretzat gorde duen curriculumaren zatirik handienetako bat izan dela beti. Iparraldearen kasuan, osorik bere eskuetan gelditzen den bitartean, Hegoaldean zati garrantzitsu bat beretzat gordetzen du Estatuak. Frantsesak "L´État continue à definir les objectifs généraux de la politique d´éducation. Il conserve la responsabilité de la définition des orientations pédagogiques, des contenus d´enseignement et des diplômes qui sanctionnent les formations ainsi dispensées. L´État conserve la gestion des personnels (recrutement, formation, rémunération)" dio. Espainiakoak bere LOGSEko 4. atalak dakarren curriculumaren definizioaren bidez lotzen du hezkuntzaren kontrol osoa: "1. A los efectos de lo dispuesto en esta ley, se entiende por currículo el conjunto de objetivos, contenidos, métodos pedagógicos y criterios de evaluación de cada uno de los nieveles, etapas, ciclos, grados y modalidades del sistema educativo que regulan la práctica docente. 2. El gobierno fijará en relación con los objetivos expresados en términos de capacidades, contenidos y criterios de evaluación del currículo, los aspectos básicos de éste que constituirán las enseñanzas mínimas, con el fín de garantizar una formación común de todos los alumnos y la válidez de los títulos correspondientes". Hegoaldearen kasuan, bestalde, argigarria da Estatuaren esku gelditzen den curriculumaren esparrua eta eduki horien izaera eta proportzioa. Angulo Rasco-k dio, LOGSEren bitartez Estatuak eskuratu dituen konpetentziak gehiegizkoak direla, hala kantitatez nola kalitatez. Oinarrizko gutxienezko irakaspenetatik Estatuak beretzat esklusiboki gorde du proportziorik altuena "conocimiento del medio natural, social y cultural" edo Ingurunea deritzon arloan. Horrez gainera, beretzat gorde du eduki kontzeptualen, jarrerazko eta prozedurazko edukien eta ebaluazio irizpideen esparruetako zatirik handiena.

Hego Euskal Herriaren kasuan, LOGSE legea indarrean jarri denetik hona, argitaletxeen testu liburuen ekoizpen berrietan Euskal Herriari loturiko agerpena gero eta murritzagoa da, Ingurune arloari dagokionez, behintzat. Egun, LOGSE legea indarrean badago, ez dago motiborik beherakada kualitatibo hori gerta dadin, ezen curriculumaren edukia ez baita aldatu. Horregatik, beldur gara, azken errunaldiko testu liburu horiek ez ote diren LOCE legeari begira jarriak. Oraindik ez dakigu LOCE legetik eratorritako curriculuma nola gauzatuko den gure herrian, baina gure ikuspuntutik begiratuta, honako hiru atal hauetan datozen berrikuntzek etorkizunean eragina izan dezakete gure artean:

Bat: I. Atalburuko I. kapituluko 8. atalak "Curriculo" du izena. Lehen aipatutako LOGSEko 4. artikulutik edaten du, 2. puntuan izan ezik. Aldaketa nabarmena dago: orain arte izendaturiko "oinarrizko gutxienezko irakaspenak" hemendik aurrera "irakaspen komunak" deituko dira. Hauek, bestalde, hezkuntza transferiturik dagoen autonomietan ordutegiaren % 55eko arreta izango dute, nahitaez, -LOGSEren kasuan ez bezala, % 55, gehienez-.

Bi: Lehen Hezkuntzako Ingurune arloaren izendapen berria. Hemendik aurrera "Ciencias, Geografía e Historia" izendatuko da. Zein ote, baina, edukia?

Hiru: Batetik, testu liburua jainkotu egiten da ikasmaterial gisa. Bestetik, -lehengoz Hego Euskal Herriko derrigorrezko irakaskuntzan gertatzen da-_ testu liburuak ez du beharko Hezkuntza Administrazioaren onespena, ez editatzeko ezta irakaskuntzan erabiltzeko, legearen "De los libros de texto y demás materiales curricularres" izeneko 3. Erabaki Gehigarriak dakarrenez.

Hari honi jarraituz, ikerketa honetan Euskal Herriari buruzko edukiaren erreferentzia soziokulturala aztertuta, ikusi duguna da testuinguru soziokulturalean lantzen diren edukiak galduz joan direla XX. mendean, eta horrela jarraitzen dutela XXI. mendearen hasieran ere.

Gure lanean nabarmen agertzen da ikuspegi soziokulturalaren beherakada (ikus 4. grafikoa). Lehenengo aroan ehuneko handian lantzen dena, bigarren aroan nabarmen jaisten dela ikus daiteke grafikoan. Han, mendearen hasierako testu liburuetan Euskal Herria da edukia lekutzeko oinarria, erreferentzia nagusia. Gero, aldatuz doa oinarri hori, eta mendearen azken hamarkadan beherakada handia agertzen du erreferentzia soziokulturalak. Erein eta Elkar kenduta, besteak ez dira heldu ere egiten %20ra.

Mendearen aldaketarekin argitaletxe batzuek testu liburu berriak ekoiztu dituzte, eta beste batzuk osatzeko bidean dabiltza. Horietariko batzuetan Euskal Herriari ematen zaion trataera nolakoa den begiratuta, ikusi dugu azken hiru urteko testu liburu berrietan, Euskal Herria errealitate soziokultural moduan hartuta ez dela %1era ere heltzen. Hori, agertzen den kasuetan.

XXI. mendeak ez digu etorkizuna bermatzen, gaurko testu liburuetako edukiak Euskal Herriarekin gero eta lotura txikiagoa agertzen baitute. Euskal Herria ez da testu liburuetako edukiaren erreferentzia, egungo edukietan ez baita testuinguru soziokulturala aintzakotzat hartzen.

LOCE delako lege horrek ekarri dituen berrikuntzak -ostean gehiago ekarriko ditu eta- gauzatuta ikusten ditugu testu liburu berrietan, hain zuzen ere, 2000tik honako urteetan EAErako eta Nafarroarako argitaratu direnetan. Azken baten, argi azaltzen da testu liburuari garrantzi handiagoa ematen zaiola, papereko euskarriaren erabilera indartu egiten dela. Gainera, joera ezaguna da euskara eta bestelako ezaugarriak lekutzerakoan estatuaren antolaketa juridikoan oinarritzea. Horren guztiaren ondorioz, Euskal Herria ente soziokulturala izan baden arren, saihestu egiten da. •





Bibliografia

- ANGULO RASCO, J. F.: "El gato por liebre o la descentralización en el sistema educativo español", in Cuadernos de Pedagogía, 222 (1994), 74-83, Bartzelona.

- BILBAO BILBAO, B.: Kultura erreferenteak oinarrizko curriculumean Euskal Herriko eskoletan, EHU, Bilbo, 2002.

- CHOPPIN A.: "Pasado y presente de los manuales escolares" in RUIZ BERRIO, J.: La cultura escolar de Europa, Biblioteca Nueva, Madril, 2000, 107-166.

- EZKURDIA ARTEAGA, G.: Lurraldea eta Historia Lehen Hezkuntzako testu liburuetan, doktore tesia, argitaratzeke, 2003.

- JOHNSEN, E.: Libros de texto en el caleidoscopio, Pomares-Corredor, Bartzelona, 1996.

- PEREZ URRAZA, K.: Zientzia, teknologia eta lanbideen agerpena Euskal Herriko testu liburuetan, EHU, Bilbo, 2003.

- TORRES, J.: El curriculum oculto, Morata, Madril, 1992.