Basajaunekin jolasean euskaraz
2012-01-01
Otsagabiko eskolan Basajaunaren haitzuloa jolasa sortu zuten duela bost urte, haurrek gelatik kanpo ere euskaraz egin zezaten, eta izan dituen emaitza onak ikusirik, Nafarroako hainbat ikastetxetara zabaldu dute jolasa.
Ikastorduetatik kanpo, gelatik atera eta berehala haurrek erdarari heltzen ziotela ikusirik, Otsagabiko eskolako hainbat irakasle burua astintzen hasi ziren... “Zer egin dezakegu haurrek euskaraz egin dezaten guk inposatu gabe?”. Duela bospasei urte hasi ziren euskara modu ludikoan txertatzen eskolako eremu guztietan: “ohartu ginen haurrei euskaraz egin zezaten modu negatiboan eskatzen geniela beti, eta horrela ez genituenez gure hizkuntzara gerturatzen, jolasten hasi ginen”, azaldu du Ane Barberia irakasleak, euren egitasmoa aurkezteko. Buruan buelta eta buelta ibili ondoren, euskararen erabilera bultzatzeko Basajaunaren haitzuloa jolasa sortu zuten irakasleek.
“Kaixo lagunak! Ni Basajaun naiz eta Oriko haitzulo batean bizi naiz Basandererekin. Joan den irailean, Otsagabira hurbildu nintzen eta eskolako ikasleak jolas orduan erdaraz jo eta su entzun nituen. Ni oso zaharra naiz, zaharregia agian, horregatik ibar honetan euskararen erabileraren beherakada pairatu behar izan dut aspalditik. Eskolan D eredua jarri zutenean poztu egin nintzen, eta, nahiz eta pixkanaka izan, euskararen erabilerak gora egin du azken urteotan, baina nik ez dut nahikoa ikusten eta gorakada hori indartzeko Basajaunaren haitzuloa jolasa proposatu nien Otsagabiko ikasleei. Gainera, eskola barruan Basajaunen hiru morroi (hiru irakasle) aurkitu nituen, eta haiek lagundu didate lan guztia aurrera eramaten”.
Horrela laburbiltzen du Basajaun pertsonaiak berak Leire Elices, Ane Barberia eta Tasio Sanz irakasleek 2006an Otsagabiko eskolan abian jarri zuten proiektua, eta hurrengo urtean Ainhoa Zumeta irakaslea ere sartu zen Oriko Basajauna euskara taldean. Basajaun pertsonaia sortu eta horren inguruan jolas bat asmatu zuten, ikasleek “denbora librean” euskara erabiliko zutela bermatzeko. Gaur egun, bost urte geroago, eskolaren bizitzan eta programan erabat txertatua dago jolasa, eta Otsagabiko eskolako Euskara Bultzatzeko Taldeak gidatzen du, astean horretarako ordu bat hartuz.
“Jolasaren mamia honako hau da”, azaldu du Elicesek: “Gelaz kanpoko eremuan gaztelaniaz hiru hitz baino gehiago entzuten badizkiozu ikaskideari, basatxanpon bat eman behar dizu hark”; hau da, ikasleak eurak dira ikaskideen artean euskaraz egiten dela bermatzen dutenak.
Giro erdaldunean, euskararen bidez talde konpromisoa garatuz
Otsagabiko eskola Zaraitzuko ibarrean dago, eta Zaraitzu, Nabaskoze eta Otsagabiko haurrak joaten dira hara, guztira zazpi herritako haurrak. Ikastetxetik kanpo, giro erdalduna da nagusi Otsagabian.
Lehen Hezkuntzako lehen mailatik seigarrenera bitarteko D ereduko haur guztiak (ikasleen % 80tik gora) taldeetan banatzen dituzte jolasean parte hartzeko, adin guztiak nahasten diren taldeetan. A ereduko haurrak ere gonbidaturik daude jolasean parte hartzera. Taldeka banatuta, ahalik eta basatxanpon gehien eskuratzea eta Basajaunen haitzuloaren ibilbidean pausoak ematea da jokoaren helburua, Ori mendiaren irudia agertzen duen taula handi batean txapela eskuratzeko. Abiatzeko, astelehenero lehenengo orduan taldeko ikasle bakoitzak bost basatxanpon aurkituko ditu mahai gainean, eta gero, antzararen jokoan bezala, Oriko ibilbidean urratsak aurrera egiteko puntuak eskuratu behar dituzte jokalariek, euskaraz hitz eginez edo jolas osagarrietan puntuak eskuratuz. Amaierara iristea lortzen duen taldeak eskuratuko du txapela.
Euskararen erabilera bultzatzearekin batera, talde konpromisoa eta motibazio pertsonala sustatu nahi dituzte jolasarekin. Oro har, ikasleen parte hartzea oso aberatsa dela diote irakasleek, “maila txikienetan hartzen dute ilusio handienarekin jolasa, baina, oro har, guztien jarrera oso ona da”, azaldu du Zumetak. Motibazio horri eusteko eta ahal den neurrian areagotzeko, astearen bukaeran, ostiralean, basatxanpon gehien dituzten ikasleen argazkiak jartzen dituzte Basajaunen haitzuloaren taulan, izar moduan. Eta horrez gain, ikasle bakoitzak bere taldearen kutxan sartzen ditu berak irabazitako basatxanponak. “Segituan konturatu ginen denek edo ia denek euren argazkia ikusi nahi zutela taulan, eta jolasean gero eta gehien ari zirela murgiltzen ikasleak; horrela, gehiago saiatzen ziren haurrak saritu ditugu”. Baina istiluak ere ez dira falta izaten jolasarekin hastean, eta irakasleak gainean egotea eskatzen du, batez ere ikasturtearen hasieran, jolasa modu lehiakorrean hartu izan baitute Lehen Hezkuntzako ikasle batzuek.
Joko osoa Basajaunek berak gainbegiratzen du, eta tarteka ikasleei mezuak zabaltzen dizkie, ikasleak animatzeko edo bideratzeko. Horretarako, ahotsezko mezuak grabatzen dituzte eta, gelarik gela, atean hiru kolpe jo eta ezkutuan zabaltzen dituzte mezuak, disko baten bidez. Era berean, ikasleek eurek ere Basajauni mezuak bidal diezazkiokete, horretarako prestaturiko postontzien bidez.
Begien bistako emaitzak
Jolasarekin hasi eta berehala hasi ziren emaitzak ikusten eskolan. Eta gaur egun, bost urteren buruko emaitzei begiratuta, gustura daude oso irakasleak: “Emaitza eguneroko lanean ikusteko eta, batez ere, entzuteko aukera izan dugu, eta oso positiboa da”, diote. Lehen helburua jolas orduan euskaraz egitea zuen jokoak, eta hori 10. asterako konplitua zutenez, eskola ordutegi guztian euskaraz komunikatzeko helburua hartu zuten. “Otsagabiko eskolan euskararen erabilerak gora egin du nabarmen” dio Zumetak, “guk ezer esan gabe beraiek erabiltzen dute orain euskara”.
Era berean, jolasa zabaltzen joan da eskola barruan. Hasieran, Lehen Hezkuntzako lehen mailatik seigarrenera bitarteko D ereduko haurrekin abiatu bazen ere, 4 eta 5 urteko haurrek ere Basajaunekin jolasten hasteko nahia azaldu zuten, eta haien erritmora prestaturiko jolasa proposatu zieten irakasleek, egunero euskaraz zenbat aritu ziren neurtuz eta, horren arabera, domina jasoz edo ez; horrez gain, Basajaunen irudia gogorregia izan zitekeela ikusirik, Elurtxoren irudia asmatu zuten haur txikienentzat.
Eskolatik ere atera dute jolasa, Otsagabiko gozokien dendara hain zuzen ere. Dendan euskaraz egiten duten haurrei basatxanpon bat ematen die dendariak. Horrez gain, Basajaunen irudiaren bidez euskara bailaran zabaltzeko egin duten beste ekimenetako bat Otsagabiko bailarako euskaldunak identifikatzeko jolasa izan zen, Basajaunen eskariz egin zutena. “Identifikatu genituenean bailarako euskaldunak, Basajaunek gutun bat idatzi zien euskaldun heldu horiei ikasleekin euskaraz egin zezaten gonbidatzeko”, azaldu du Zumetak.
Urratsez urrats
Jolasaren oinarria (hiru hitz baino gehiago erdaraz eginez gero txartel bat edo txanpon bat eman behar izatea) Ulibarri Ikastetxeetako Hizkuntza Normalizazio Programatik hartuta dago, baina Basajaunen historia guztiarekin jantzi dute jolasa Otsagabikoek. Basajaunaren haitzuloa izeneko jolasak gaur egun duen forma hartu arte, baina, urratsak egiten eta jokoa garatzen joan dira irakasleak, asterik aste eta urterik urte hainbat berrikuntza sartuz. “Asterik aste ikasleen motibazioa pizturik edukitzeko gauza berriak sartzen joan gara, eta motibatzea lortu dugu horrela”, gogoratu du Barberiak. Lehenik jolas ordurako joko batzuekin hasi ziren; ondoren, Basajaunen irudia sortu eta mezuak grabatu eta zabaltzen hasi ziren; gero, basatxanponak eta superbasak sartu zituzten; ondoren, Basajaunen haitzuloko taula sortu zuten; eta azkenik, izarren bidez nabarmendu dute ikasleen ahalegina. Jolasak hain dimentsio handia hartu du Otsagabian, ezen Basajaunen bideoa, bideoklipa, abestia eta elastikoak ere egin baitituzte. Eta ikasturte bukaeran Basajaunen festa egiten dute, gutxienez izar bat lortu duten ikasleentzat domina eta diploma banatzeko, eta euskal dantza eta erromeriekin osatzen dute jaia.
Nafarroako Gobernuko Euskara Zerbitzuak euskara bultzatzeko berrikuntza saria eman dio bi bider jolasari, eta diru hori euskarazko materiala erosteko baliatu dute irakasleek.
Beste ikastetxeetara zabalduz
Otsagabian duela bost urte jolas hau sortu eta bultzatu zuten irakasleetako bi, gaur egun, beste ikastetxe batzuetan daude, eta ikastetxe horietara zabaldu dute euskara sustatzeko jolasa.
Ane Barberiak Erronkarin zabaldu du jolasa, eta ondoko bailarara egokitu dute egitasmoa, Maruxa sorgina baliatuz haurrak euskarara gerturatzeko. Aurretik Iruñeko Sanduzelain eskolara eraman zuen, eta han Blaitxoak eta urrezko txanponak sartu zituzten, asmo berberarekin. Leire Elicesek Sakanara eraman du jolasa, eta Etxarriko eskola publikoan eta Iturmendikoan zabaldu du gaur arte.
Ikastetxe bakoitzak bere testuingurura moldatu du jolasa. Erronkariko bailarako herrietan barrena Maruxarekin egin behar dute ibilbidea, eta puntuak emango dizkieten jolasak jinkana modukoak izango dira, puzzle bat osatzen joango dira, bailarako herri bakoitzera iristen doazenean lortzen dituzten piezekin.
Otsagabian bezala, emaitzak begien bistakoak dira beste ikastetxeetan ere. Iruñeko Sanduzelain eta Erronkarin bertan ere lau hilabetera emaitza onak ikusi dituztela dio Barberiak, “euskaraz saiatzen direla nabarmen ikusten da”. Etxarriko eskola publikoan ere aldaketa nabarmena dela dio Elicesek, “lehen joera handia ikusten zen gaztelaniaz hitz egiteko, eta, orain, euskaraz entzuten da beraien eremuan, gu sartzen ez garen eremuan”.
Otsagabitik Erronkari, Sakana eta Iruñera..., orain arteko emaitza onak ikusirik, harago zabaldu nahi dute jolasaren sortzaileek proiektua. Horretarako, aurrera begira jolasaren materiala argitaratzea izango litzateke lantaldearen hurrengo helburua, beste ikastetxe batzuen esku jarriz euskarri eta materialak, edo jolasaren gida orokorra, gutxienez. •
