ETXEBERRIA, Elias:
1997-05-01
Donostiako Alde Zaharrean 1924an sortu zen euskarako lehen ikastetxea, eta bertako lehen irakaslea Elias Etxeberria izan zen. Ordutik hona euri asko egin du, baina errekaren norabidea berbera da: euskal irakaskuntza. Bere ibilbideko ur jausi horiei begira jarri gara Eliasen laguntzaz
Euskarako klaseak ematen hasi zen lehen ikastetxe hura nola sortu zen?
Don Miguel Muñoa donostiarrari euskarazko ikastetxe bat sortzea bururatu zitzaion, eta diru asko zuenez, bere asmoa aurrera eraman ahal izan zuen. Horrela, Koruko Andre Mariaren ikastetxea sortu zuen Donostiako Alde Zaharreko Kanpanario kalean.
Hasieran Kristau Elkarteko Anaiak izan ziren ikastetxearen ardura hartu zutenak. Baina hauek "enseñanza española" erakusten zuten. Etorkizunean euskarako ikastetxeak erdarakoak bezalako indarra ez zuela izango pentsatzen zuten, eta Gros auzora joan ziren beraien ikastetxe propioa sortuz.
Haien ondoren hasi nintzen ni euskaraz klaseak ematen, 1924. urtean.
Nolako giroa bizi zen garai hartan?
Garai hartan hasi zen jendea euskararen egoeraz kezkatzen, beldurtzen. Ordurarte ez zen arriskurik ikusten, baina orduan jendea euskara arriskuan zegoela konturatzen hasi zen. Zaintzen ez bazen hil zitekeela konturatu zen jendea. Horrek eraman zuen don Miguel Muñoa ikastetxe hau sortzera.
Zenbat irakasle zeundeten Koruko Andre Mariaren ikastetxean?
Ikastetxeak hiru lekutan zituen eraikuntzak. Alde batetik, gurea zegoen, Kanpanario kalekoa. Bertan hiru maila irakasten ziren, 7-14 urte bitarteko haurrentzat. Nik lehenengo mailako mutilak nituen, Andres Bereziartuak 2. mailakoak eta Zaitegik 3. mailakoak.
Ikasle hauek Juan de Bilbao kalean zegoen edifiziotik etortzen ziren. Han 3-7 urte bitartean egoten ziren, hasieran Loreto izeneko andereñoarekin eta gero Elvira Zipitriarekin. Hemen neskak eta mutilak egoten ziren, eta gurea mutilentzat bakarrik zenez, neskentzat beste bat ireki zen Konstituzio plazan. Konsuelo Agirre zen hango irakaslea.
Hiru eraikuntzetan bost irakasle, eta ikasleak zenbat ziren?
80-100 inguru izaten ziren. Hala ere, hasieran, eskolaurrean gure ikastetxera etortzen baziren ere, batzuk beste ikastetxe batera joaten ziren ondorengo ikasketak egitera.
Zein harreman zenuten bost irakasleon artean?
Autonomia handia genuen bakoitzak geure lanak egiteko. Norberak prestatzen zituen bere klaseak, eta ikastetxeko zaintzailea ere laguntzeko prest izaten genuen. Gure arteko harremanak onak ziren.
Zuen euskarako ikastetxearen helburu nagusia zein zen?
Euskara eta erlijioa. Bi horiek ziren zutabeak. Gai guztiak euskaraz irakasten genituen. Eta erlijioak ere garrantzi ikaragarria zuen. Goizeko 8.00etan, klaseak hasi aurretik, meza izaten zen, eta arratsaldeko 4.30etan, bukatu ondoren, ere bai. Inor ez zen joatera behartzen, baina bultzada gogorra egiten zen joateko. Askotan gehiegizko garrantzia ere ematen zitzaion erlijioari.
Erlijioaren garrantzi hori garai hartako gizartean zuen indarra eta presentziagatik izango zen. Baina euskaraz irakasteko nahi hori... Gizartean zein mailatako presentzia zeukan euskarak?
Errepublika garaian, 1930ean, euskara dexente hitz egiten zen Donostiako Alde Zaharrean, baina erdara zen nagusi. Jendeak euskarak etorkizunerako biderik ez zuela irekitzen pentsatzen zuen, gerora begira erdara ikastea beharrezkoa zela. Euskarak ez zuen erraztasunik ematen biharko egunerako, traba baizik. Orain, zorionez, alderantzizkoa gertatzen da. Euskara jakiteak lagundu egiten du.
Errepublika garaian "eskola nazionalak" nagusitu ziren, eta zuen ikastetxea pribatua izanik, hauen araberako dirulaguntza jasoko zuen.
Haiek baino gutxiago euskaraz irakasten genuelako. Eskola nazionalak ziren nagusi, baina pribatuak ere baziren. Hauek 3.000, 5.000 edo 10.000 pezetako dirulaguntza jasotzen zuten. Guk 3.000 pezetako jasotzen genuen, baina hori ere kendu egin nahi izan ziguten.
Gogoratzen naiz Donostiako Soto zinegotzi sozialistak dirulaguntza hori kentzeko zera argudiatu zuela: gure ikastetxean errezatzen soilik ikasten zela. Izugarri haserretu nintzen hori entzundakoan, eta "Pueblo Vasco" egunkarira idatzi bat bidali nuen halako jaunak halako gauza esan zuela idatziz., eta ni gertu nengoela aukeratzen zuen Donostiako beste edozein ikastetxetako ikasleak eta nireak parean jarri eta bakoitzaren maila neurtzeko. Baina ez nuen inolako erantzunik jaso.
Dirulaguntza urria jasotzen zenuten beraz, eta material aldetik ere orain bezalako aukerarik ez zenuten izango.
Ez, noski. Guk dena euskaraz irakasten genuen eta euskarazko testu libururik ez zegoen. Seix-Barralek oso liburu egokiak atera zituen, laburrak baina pedagogia aldetik orduan zeuden aurreratuenak. Haiek oinarritzat hartu eta moldatu beharra izaten genuen.
Bestalde, Aita Zabalak lauzpabost liburu txiki idatzi zituen, eta haiek izan ziren euskaraz irakasteko idatzitako lehen liburuak. Lopez Mendizabalen "Xabiertxo" testu liburua ere erabiltzen genuen. Baina orohar, euskarazko liburuak egon arren, irakasteko egindako testu liburuak ez zeuden.
1936ko gerrak eten zuen zure irakasle lana Donostian. Zer egin zenuen orduan?
Alde egin beharra izan nuen eta Ingalaterrara joan nintzen. Han sei urte egon ondoren Iparraldera etorri nintzen eta 1947. urterarte bertan egon nintzen. Urte horretan Donostiara itzuli nintzen alderdiaren (EAJ) isileko lana egitera. Klandestinitatean bizi nintzen eta ezin nuen irakasle lanarekin jarraitu. 15 urte inguru pasa ondoren, berriro ere Iparraldera itzuli nintzen, eta oraintsu arte Donibane Lohizunen bizi izan naiz.
Ikastolen mugimendua hasi zenean, euskal irakaskuntza suspertzen eta burua altxatzen hasi zenean beraz, mugaz bestalde zeunden. Nola bizi izan zenuen mugimendu hori kanpotik zeu gerra aurretik horretan aritu ondoren?
Egia esan, mugimendua urruti xamartik bizi izan nuen. Bai Iparraldean egon nintzenean eta baita Donostiara klandestinitatean pasa nintzenean ere. Elvira Zipitria berriro ere hasi zen poliki-poliki. Bere etxean biltzen ziren haurrak eta behin baino gehiagotan esaten zidan ikustera joateko. Arriskutsua zen ni agertzea, baina hala ere izan nintzen.
Berriro ez zinen irakasle lanetan hasi, baina hala ere ikastolen eta euskal irakaskuntzaren ibilbidea ezagutu duzu. Nola ikusten duzu gaur egungo egoera?
Orain erraztasun guztiak dituztela uste dut. Lehen, aldiz, ez zen horrelakorik. Primo de Riveraren diktaduran egoera ez zen hain txarra. Bera ez zen erabat euskararen kontra azaldu, ezikusia egiten zuen eta guk gure lantxoa egiten genuen. Errepublika garaian, berriz, traba eta oztopo gehiagorekin topatu ginen, lehen aipatu ditudanak, esaterako.
Gaur egun ez dago horrelako trabarik eta horrek bidea asko errazten du.
Don Miguel Muñoa donostiarrari euskarazko ikastetxe bat sortzea bururatu zitzaion, eta diru asko zuenez, bere asmoa aurrera eraman ahal izan zuen. Horrela, Koruko Andre Mariaren ikastetxea sortu zuen Donostiako Alde Zaharreko Kanpanario kalean.
Hasieran Kristau Elkarteko Anaiak izan ziren ikastetxearen ardura hartu zutenak. Baina hauek "enseñanza española" erakusten zuten. Etorkizunean euskarako ikastetxeak erdarakoak bezalako indarra ez zuela izango pentsatzen zuten, eta Gros auzora joan ziren beraien ikastetxe propioa sortuz.
Haien ondoren hasi nintzen ni euskaraz klaseak ematen, 1924. urtean.
Nolako giroa bizi zen garai hartan?
Garai hartan hasi zen jendea euskararen egoeraz kezkatzen, beldurtzen. Ordurarte ez zen arriskurik ikusten, baina orduan jendea euskara arriskuan zegoela konturatzen hasi zen. Zaintzen ez bazen hil zitekeela konturatu zen jendea. Horrek eraman zuen don Miguel Muñoa ikastetxe hau sortzera.
Zenbat irakasle zeundeten Koruko Andre Mariaren ikastetxean?
Ikastetxeak hiru lekutan zituen eraikuntzak. Alde batetik, gurea zegoen, Kanpanario kalekoa. Bertan hiru maila irakasten ziren, 7-14 urte bitarteko haurrentzat. Nik lehenengo mailako mutilak nituen, Andres Bereziartuak 2. mailakoak eta Zaitegik 3. mailakoak.
Ikasle hauek Juan de Bilbao kalean zegoen edifiziotik etortzen ziren. Han 3-7 urte bitartean egoten ziren, hasieran Loreto izeneko andereñoarekin eta gero Elvira Zipitriarekin. Hemen neskak eta mutilak egoten ziren, eta gurea mutilentzat bakarrik zenez, neskentzat beste bat ireki zen Konstituzio plazan. Konsuelo Agirre zen hango irakaslea.
Hiru eraikuntzetan bost irakasle, eta ikasleak zenbat ziren?
80-100 inguru izaten ziren. Hala ere, hasieran, eskolaurrean gure ikastetxera etortzen baziren ere, batzuk beste ikastetxe batera joaten ziren ondorengo ikasketak egitera.
Zein harreman zenuten bost irakasleon artean?
Autonomia handia genuen bakoitzak geure lanak egiteko. Norberak prestatzen zituen bere klaseak, eta ikastetxeko zaintzailea ere laguntzeko prest izaten genuen. Gure arteko harremanak onak ziren.
Zuen euskarako ikastetxearen helburu nagusia zein zen?
Euskara eta erlijioa. Bi horiek ziren zutabeak. Gai guztiak euskaraz irakasten genituen. Eta erlijioak ere garrantzi ikaragarria zuen. Goizeko 8.00etan, klaseak hasi aurretik, meza izaten zen, eta arratsaldeko 4.30etan, bukatu ondoren, ere bai. Inor ez zen joatera behartzen, baina bultzada gogorra egiten zen joateko. Askotan gehiegizko garrantzia ere ematen zitzaion erlijioari.
Erlijioaren garrantzi hori garai hartako gizartean zuen indarra eta presentziagatik izango zen. Baina euskaraz irakasteko nahi hori... Gizartean zein mailatako presentzia zeukan euskarak?
Errepublika garaian, 1930ean, euskara dexente hitz egiten zen Donostiako Alde Zaharrean, baina erdara zen nagusi. Jendeak euskarak etorkizunerako biderik ez zuela irekitzen pentsatzen zuen, gerora begira erdara ikastea beharrezkoa zela. Euskarak ez zuen erraztasunik ematen biharko egunerako, traba baizik. Orain, zorionez, alderantzizkoa gertatzen da. Euskara jakiteak lagundu egiten du.
Errepublika garaian "eskola nazionalak" nagusitu ziren, eta zuen ikastetxea pribatua izanik, hauen araberako dirulaguntza jasoko zuen.
Haiek baino gutxiago euskaraz irakasten genuelako. Eskola nazionalak ziren nagusi, baina pribatuak ere baziren. Hauek 3.000, 5.000 edo 10.000 pezetako dirulaguntza jasotzen zuten. Guk 3.000 pezetako jasotzen genuen, baina hori ere kendu egin nahi izan ziguten.
Gogoratzen naiz Donostiako Soto zinegotzi sozialistak dirulaguntza hori kentzeko zera argudiatu zuela: gure ikastetxean errezatzen soilik ikasten zela. Izugarri haserretu nintzen hori entzundakoan, eta "Pueblo Vasco" egunkarira idatzi bat bidali nuen halako jaunak halako gauza esan zuela idatziz., eta ni gertu nengoela aukeratzen zuen Donostiako beste edozein ikastetxetako ikasleak eta nireak parean jarri eta bakoitzaren maila neurtzeko. Baina ez nuen inolako erantzunik jaso.
Dirulaguntza urria jasotzen zenuten beraz, eta material aldetik ere orain bezalako aukerarik ez zenuten izango.
Ez, noski. Guk dena euskaraz irakasten genuen eta euskarazko testu libururik ez zegoen. Seix-Barralek oso liburu egokiak atera zituen, laburrak baina pedagogia aldetik orduan zeuden aurreratuenak. Haiek oinarritzat hartu eta moldatu beharra izaten genuen.
Bestalde, Aita Zabalak lauzpabost liburu txiki idatzi zituen, eta haiek izan ziren euskaraz irakasteko idatzitako lehen liburuak. Lopez Mendizabalen "Xabiertxo" testu liburua ere erabiltzen genuen. Baina orohar, euskarazko liburuak egon arren, irakasteko egindako testu liburuak ez zeuden.
1936ko gerrak eten zuen zure irakasle lana Donostian. Zer egin zenuen orduan?
Alde egin beharra izan nuen eta Ingalaterrara joan nintzen. Han sei urte egon ondoren Iparraldera etorri nintzen eta 1947. urterarte bertan egon nintzen. Urte horretan Donostiara itzuli nintzen alderdiaren (EAJ) isileko lana egitera. Klandestinitatean bizi nintzen eta ezin nuen irakasle lanarekin jarraitu. 15 urte inguru pasa ondoren, berriro ere Iparraldera itzuli nintzen, eta oraintsu arte Donibane Lohizunen bizi izan naiz.
Ikastolen mugimendua hasi zenean, euskal irakaskuntza suspertzen eta burua altxatzen hasi zenean beraz, mugaz bestalde zeunden. Nola bizi izan zenuen mugimendu hori kanpotik zeu gerra aurretik horretan aritu ondoren?
Egia esan, mugimendua urruti xamartik bizi izan nuen. Bai Iparraldean egon nintzenean eta baita Donostiara klandestinitatean pasa nintzenean ere. Elvira Zipitria berriro ere hasi zen poliki-poliki. Bere etxean biltzen ziren haurrak eta behin baino gehiagotan esaten zidan ikustera joateko. Arriskutsua zen ni agertzea, baina hala ere izan nintzen.
Berriro ez zinen irakasle lanetan hasi, baina hala ere ikastolen eta euskal irakaskuntzaren ibilbidea ezagutu duzu. Nola ikusten duzu gaur egungo egoera?
Orain erraztasun guztiak dituztela uste dut. Lehen, aldiz, ez zen horrelakorik. Primo de Riveraren diktaduran egoera ez zen hain txarra. Bera ez zen erabat euskararen kontra azaldu, ezikusia egiten zuen eta guk gure lantxoa egiten genuen. Errepublika garaian, berriz, traba eta oztopo gehiagorekin topatu ginen, lehen aipatu ditudanak, esaterako.
Gaur egun ez dago horrelako trabarik eta horrek bidea asko errazten du.
